Qazaqstan sońǵy jyldary esirtki tutyný kórsetkishi boıynsha álemdik reıtıńte 8-orynda. Elde sıntetıkalyq esirtkilerdiń taralýy, ásirese, jastar arasynda qaýiptiń jańa tolqynyna sebep bolýda. Mefedron, ekstazı jáne basqa da hımıalyq esirtkiler tez taralyp, olardyń saldary kúnnen-kúnge kúrdelenip keledi.

Osy kúrdeli taqyrypty tereńirek túsiný úshin biz «Esbol Qory» qorynyń jetekshisi Jandos Aqtaevpen suhbattasyp, Qazaqstandaǵy nashaqorlyqtyń qazirgi jaǵdaıy, táýeldiliktiń aldyn alý sharalary, jańa tehnologıalar men zańnamalyq jańalyqtar jaıynda pikirin bildik, dep habarlaıdy Dalanews.kz. 

2004 jyly Qazaqstan jastar kongresiniń bastamasymen qurylǵan «Esbol Qory» qory alǵashqy kúnnen bastap jastardy biriktirip, áleýmettik jaýapkershilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan bastamalardy júzege asyryp keledi. 2022 jyly Jandos Aqtaev «Esbol Qory»-nyń tizginin qolǵa alyp, jastardy esirtkiden qorǵaý men profılaktıka isin júıeli júrgizýdi bastady.

– «Sol kezde sıntetıkalyq esirtkilerdiń naǵyz “býmy” bastalǵan edi. El boıynsha mefedron men basqa da sıntetıkalyq esirtkiler jappaı tarady. Biz buǵan beıjaı qaraı almadyq. Sebebi jastardyń bolashaǵy, qoǵamnyń saýlyǵy tikeleı osy máselege baılanysty», – deıdi qor jetekshisi Jandos Aqtaev.

Qordyń basty maqsaty – tek kúres emes, táýeldilikke aparatyn joldy kesý, ıaǵnı profılaktıkany turaqty jáne ǵylymı negizde júrgizý.

Sıntetıkalyq esirtki: kózge kórinbeıtin epıdemıa

Búginde Qazaqstanda resmı túrde 18 myńnan astam adam memlekettik narkologıalyq esepte tur. Biraq Aqtaevtyń aıtýynsha, bul tek kórinetin bóligi ǵana.

– «Bul óte tómen kórsetkish. Sebebi kópshilik esepke turýdan qorqady. Olardyń jumysqa ornalasý, qujat rásimdeý, qoǵamda ashyq ómir súrý quqyqtary shekteledi. Sondyqtan olar jeke ortalyqtarǵa barady. Biraq jeke ortalyqtar biryńǵaı esep júrgizbeıdi. Al bizge naqty statısıka kerek — máseleniń shynaıy aýqymyn túsiný úshin», – deıdi ol.

Qor táýeldilerdiń naqty sanyn anyqtaý maqsatynda jeke reabılıtasıalyq ortalyqtarmen qupıa derekter negizinde ulttyq monıtorıń júıesin qurýdy usynyp otyr. Bul júıe jeke aqparatty jarıalamaı, tek jas, jynys, aımaq boıynsha dınamıkany kórsetpek.

«Mefedron, álfa-PVP, amfetamın sekildi sıntetıkalyq zattar keń tarady. Buryn kóbine tabıǵı (organıkalyq) zattar – marıhýana, kokaın qoldanylsa, sońǵy jyldary arzan ári ońaı óndiriletin sıntetıkalyq esirtkiler jastar arasynda tez tarap ketti. Qazaqstanda eń tanymal esirtki – mefedron. Organıkalyq esirtkiler tabıǵı jolmen ósiriletin ósimdikterden (marıhýana, kokaın) jasalsa, sıntetıkalyq esirtkiler – hımıalyq jolmen jasalatyn zattar (mefedron, amfetamın, ekstazı, LSD)»,- deıdi Jandos Aqtaev.

Táýeldiliktiń tamyry — psıhologıalyq jaraqat

«Esbol Qory» mamandary men zertteýshileri táýeldiliktiń sebebin tek hımıalyq ásermen emes, adamnyń psıhologıalyq jaǵdaıymen baılanystyrady.

Olar júrgizgen saýalnamalar men tereń suhbattar kórsetkendeı, esirtkige áýestenýdiń artynda árqashan ishki daǵdarys, jaraqat nemese otbasylyq qıyndyqtar turady.

– «Psıhologıalyq turǵydan turaqty, ózin ózi taba alǵan adam eshqashan ádeıi táýeldi bolmaıdy. Bul – qashý formasy. Kópshiligi ómirindegi aýyr sezimnen, jalǵyzdyqtan, kúızelisten qashyp, esirtkige júginedi», – deıdi Aqtaev.

Aıta ketetin bolsaq,  «Esbol Qory» 2023 jyly Qazaqstan tarıhynda alǵash ret lýdomanıa (qumar oıyn táýeldiligi) boıynsha ǵylymı zertteý júrgizdi. Bul zertteý barysynda qor mamandary júzdegen lýdomanmen tereń suhbat, myńdaǵan azamatpen saýalnama, sondaı-aq psıhologtar men sarapshylarmen taldaý júrgizgen.

Sıfrlyq qaýipsizdik jáne Meta-men seriktestik

Táýeldilik tek fızıkalyq nemese oıyn formasynda emes, sıfrlyq keńistikte de paıda bolýda. Sol sebepti qor sońǵy eki jylda kıberqaýipsizdik pen onlaın gıgıena taqyrybyna erekshe nazar aýdaryp, Meta kompanıasymen (Facebook, Instagram) jumys istep keledi.

– «Bizdiń maqsat – jastardy sıfrlyq álemde qaýipsiz bolýǵa úıretý. Internettegi jalǵan jumys usynystary, esirtki jarnamalary, agressıvti kontent – bulardyń bári jańa zamannyń qaýipti júıesi», – dep bólisip ótti Aqtaev.

«MERGEN»: jasandy ıntellekt arqyly narkobıznesti toqtatý

2022 jyldyń sońynda qor «MERGEN» aqparattyq júıesin iske qosty. Bul júıe — jasandy ıntellekt negizinde jumys isteıtin avtomattandyrylǵan júıe.

Ol Telegram jáne basqa da onlaın alańdardan esirtki satýǵa, kýrerlik jumysqa nemese jarnama jasaýǵa baǵyttalǵan kontentti avtomatty túrde anyqtap, buǵattaýǵa arnalǵan sıfrlyq joba.

– «Biz qazirdiń ózinde 5 myńnan astam narkomagazındi anyqtap, buǵattadyq. “MERGEN” júıesine tek esirtki jarnamasyn emes, ultaralyq arazdyq týdyratyn, qoǵam tutastyǵyna zıan keltiretin kontentti tabýdy da úıretip, bul jobany ári qaraı damytýǵa úles qosyp kelemiz. Bul — bizdiń sıfrlyq qalqanymyz», – deıdi Aqtaev.

Buǵan qosa, júıe jalǵan jumys jarnamalary arqyly jastardy narkobızneske tartý áreketterin de anyqtaıdy.

Mysaly, qor sarapshylarynyń aıtýynsha, kúdikti kontent túrli onlaın plaftormalarǵa ornalastyrylady, alaıdy sanaýly platformalar ǵana bul máselege nazar aýdarady. Mysaly, OLX platformasy ózin áleýmettik jaýapkershiligi mol uıym retinde kórsetip, «Esbol Qory»-men monıtorıńi arqyly 120 myńnan astam kúdikti habarlandyrýdy dereý alyp tastady. Bul IT kompanıalarmen, qoǵamdyq uıymdarmen birlesip atqaryp jatqan ıgi is dep aıtsa bolady.

«Jasyl sertıfıkat»: dárihanalardy baqylaý jobasy

Qor Qazaqstan halqy Assambleıasy Respýblıkalyq analar keńesimen birlesip, «Jasyl sertıfıkat» aksıasyn ótkizedi. Aksıanyń maqsaty — reseptsiz táýeldilik týdyratyn dárilerdi satatyn dárihanalardy anyqtaý. Qor eriktileri “jasyryn satyp alýshy” retinde eldiń túkpir-túkpirindegi dárihanalardy tekseredi. Eger zań buzýshylyq anyqtalsa, materıaldar Farmasevtıkalyq baqylaý komıtetine joldanyp, lısenzıa toqtatylady.

– «Buryn tek aıyppulmen shekteletin. Qazir eńbegimizdiń arqasynda zańǵa ózgeris engizilip, mundaı áreket úshin qylmystyq jaýapkershilik qarastyryldy», – deıdi Aqtaev.

Sondaı- aq, qor mamandary el boıynsha «Ǵasyr» aksıasyn júrgizýde - jalǵan «zańsyz jumys» jarnamalaryn taratyp, áleýmettik eksperıment júrgizgen. Jarnamada “ońaı jumys, aptasyna birneshe saǵat, joǵary jalaqy” delingen. Nátıjesinde 2000-nan astam adam baılanysqa shyqqan.

– «Bul biz úshin úlken dabyl. Kóp adam jumyssyzdyq pen qarjylyq qysym saldarynan kez kelgen usynysqa kelisedi. Biraq bul – narkokýrerlik. Biz bul tendensıany ashyq kórsetý arqyly qoǵamnyń problemasyn aıqyndadyq», – deıdi Aqtaev.

Jandos Aqtaevtyń óz jeke tájirıbesinde kórgen oqıǵasy: 13 jasar qyzdyń taǵdyry

Suhbattasýshynyń aıtýy boıynsha, qor qyzmeti barysynda kezdesken eń aýyr oqıǵalardyń biri – Qosshy mańyndaǵy jeke reabılıtasıalyq ortalyqta emdelgen 13 jasar qyzdyń oqıǵasy.

Ol 11 jasynan esirtkige úırenip, óz týysynyń eki jyl boıǵy zorlyǵynyń qurbany bolǵan.

– «Ol qyzdy óz naǵashysy esirtki arqyly baǵyndyryp, eki jyl boıy zorlap kelgen. Bul tek bir mysal. Mundaı jaǵdaılar kóp, tek Qazaqstanda kópshiligi “uıat bolady” dep úndemeıdi», – deıdi Aqtaev.

Qor esirtkige baılanysty qylmys jasaǵan jastarǵa qatysty saıasattyń ózgerýine atsalysty. Qazir elde 4 myńnan astam jas azamat esirtki taratý baby boıynsha sottalǵan.

– «Olardyń kóbi 17-18 jasta. 15-20 jyl túrmede otyrý – olardyń ómirin joıýmen teń. Biz jazany jeńildetip, birinshi ret ustalǵandarǵa múmkindik berý qajettigin usyndyq. Áıtpese, túrmeden shyqqan soń olardyń qoǵamǵa beıimdelý múmkindigi bolmaıdy. Sebebi túrmeden shyqqannan keıin olardyń joǵary bilimi, dostary, ne jumys oryndary bolmaıdy. Sol sebepti olardyń qaıtadan qylmysqa barý yqtımaldyǵy óte joǵary », – deıdi Aqtaev.

Qordyń negizgi ustanymy – dáleldengen, ǵylymı ádisterge súıengen profılaktıka. Sondyqtan «Esirtkisiz QAZAQSTAN» jobasy aıasynda el boıynsha muǵalimder men jastarǵa arnalǵan trenıńter, semınarlar, aksıalar ótkizilip keledi.

Esirtki qoldanýshylardyń jańa portreti: áıelder kóbeıip keledi, jas shamasy tómendep barady

2022 jyly qor júrgizgen áleýmettik zertteý qoǵam úshin kútpegen nátıje kórsetti:

táýeldilerdiń ortasha jasy – 17 jas, al áıelderdiń úlesi erlerge qaraǵanda joǵarylaǵan.

2019 jyly táýeldilerdiń ortasha jasy 25 bolsa, úsh jylda bul kórsetkish aıtarlyqtaı “jasaryp”, qyz balalar arasynda da keńeıgen.

– «Buryn erler arasynda basym bolsa, qazir áıelder kóp. Ásirese, jas shamasy jyldan jylǵa jasaryp keledi», – deıdi Aqtaev.

Sóz sońynda, redaksıa atynan da aıtar basty oıymyz: Esirtki — tek ýaqytsha qana rahat, biraq artynda tek qasiret pen ókinish bar. Shynaıy baqyt, qýanysh pen kúsh-qaırat — ózińdi damytyp, esirtkisiz ómir súrýde!