Jaqynda elimizdiń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Búkiláskerı konferensıada sóılegen sózinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri memleketimizdiń senimdi tiregi ekenin asa senimmen atap ótti. «Otanymyzdyń aýmaqtyq tutastyǵyn saqtaý – bizdiń qasıetti boryshymyz. Ejelden ata-babalarymyz jerimizge eshkimniń qol suǵýyna jol bermeı, ony qasyq qanymyz qalǵansha qorǵaýdy bizge ósıet etip qaldyrǵan. Osy uly murany kózdiń qarashyǵyndaı qasterleý – bizdiń jáne kelesi býynnyń basty mindetimiz. Biz urpaǵymyzǵa birtutas, qýatty memleket qaldyrýymyz kerek. Eldegi tynyshtyq pen turaqtylyqty qorǵaý arqyly ǵana biz ozyq ári damyǵan memleket qura alamyz. Qarýly kúshter osy irgeli qundylyqtardy senimdi qorǵaýǵa yqpal etedi», - dedi Memleket basshysy.
Árıne, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri elimizdiń ulttyq qorǵanys qabiletin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan birqatar salmaqty mindetterdi atqarýda. Al negizgi mindetterdiń ishinde mynalardy bólip kórsetken jón:
Elimizdiń aýmaqtyq tutastyǵy men egemendigin qorǵaý – Qazaqstan Qarýly Kúshteriniń basty mindetteriniń biri. Áskerı bólimsheler turaqty túrde shekarany kúzetedi, ondaǵy jaǵdaıdy baqylaıdy jáne qadaǵalaıdy, sondaı-aq elge zańsyz kirý áreketteriniń aldyn alady. Buǵan zańsyz kóshi-qon, qarý-jaraq, esirtki kontrabandasy jáne el qaýipsizdigine qater tóndiretin basqa da zańsyz áreketterdi baqylaý kiredi.
İshki qaýipsizdikti qamtamasyz etý – Qarýly Kúshterdiń taǵy bir mańyzdy qyzmeti. áskerıler Qazaqstan aýmaǵynda terorıstik jáne ekstremıstik áreketterge qarsy is-qımyldarǵa qatysady. Áskerı bólimder arnaıy operasıalardy uıymdastyrady, barlaý jumystaryn júrgizedi jáne qaýipterdi zalalsyzdandyrady, mańyzdy ınfraqurylymdy qorǵaıdy jáne azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi.
Tótenshe jaǵdaılar, dúleı zilzalalar nemese basqa qaýipter týyndaǵan jaǵdaıda azamattyq bılik organdary men halyqqa kómek kórsetý úshin Qazaqstan Qarýly Kúshteri shaqyrylýy múmkin. Bul tabıǵı apattardy joıýǵa qatysý, apattar men tótenshe jaǵdaılar kezinde kómek kórsetý, eldi mekenderdi evakýasıalaý, gýmanıtarlyq kómek pen medısınalyq kómek kórsetýdi qamtýy múmkin.
Qazaqstannyń Qarýly Kúshteri óziniń negizgi mindetterinen bólek, halyqaralyq qaýipsizdik pen bitimgershilik operasıalardy qoldaýǵa belsendi atsalysýda. Olar halyqaralyq oqý-jattyǵýlarǵa, birlesken is-qımyldarǵa qatysyp, basqa elderdiń qarýly kúshterimen tájirıbe almasý jáne kásibı daǵdylardy damytý maqsatynda yntymaqtasady. Qazaqstan armıasy transulttyq qaýip-qaterlerge qarsy kúreste basqa memlekettermen de belsendi yntymaqtasady.
Al Qazaqstannyń áskerı doktrınasy – Qarýly Kúshterdi damytýdyń prınsıpteri men baǵyttaryn aıqyndaıtyn negizgi strategıalyq qujat. Qoryta aıtqanda, Qazaqstannyń áskerı doktrınasynyń negizgi prınsıpterine mynalar jatady:
Beıbit kelisim. Qazaqstan shabýyl jasamaý jáne qaqtyǵystardy dıplomatıalyq jolmen sheshý saıasatyn ustanady.
Yntymaqtastyq jáne seriktestik. Qarýly kúshter ózara tıimdilik pen aımaqtyń qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa negizdelgen halyqaralyq áskerı yntymaqtastyq pen strategıalyq áriptestikti belsendi túrde damytýda.
Kásibılik pen zamanaýı taktıka. Qazaqstan óz áskerı qyzmetkerleriniń joǵary kásibı deńgeıin qamtamasyz etýge jáne tapsyrmalardy tıimdi oryndaý úshin zamanaýı qarý-jaraq pen tehnıkany paıdalanýǵa umtylady.
Bul jerde bir mańyzdy jaıtty atap ótken jón. Ótken jyldyń qazan aıynda Memleket basshysy tıisti jarlyqqa qol qoıý arqyly eldiń Áskerı doktrınasyna ózgerister engizgen bolatyn.
Strategıalyq baǵyttar boıynsha áskerlerdiń (kúshterdiń), qarý-jaraqtyń, áskerı tehnıkanyń jáne materıaldyq rezervterdiń qajetti keshenin qurý esebinen memlekettiń áskerı uıymynyń qurlyqtaǵy, áýe kúshteri men áskerı-teńiz kúshteri quramdarynyń jaýyngerlik áleýeti artty. Qarýly Kúshterde áskerlerdegi aqparattyq-psıhologıalyq jáne baǵdarlamalyq-apparattyq (kıber) yqpalǵa qarsy is-qımyldy uıymdastyrý úshin bólimsheler quryldy.
Zamanaýı belsendi qorǵanys júıesin jasaqtaýǵa baǵyttalǵan tehnıkalyq jáne kadrlyq áleýetti damytý boıynsha júıeli jumystar júrgizilýde. Aýmaqtyq qorǵanys júıesin áskerı qaýipsizdikti jáne memlekettik qorǵanysty qamtamasyz etýdiń jalpy júıesine ıntegrasıalaý sheńberinde Qarýly Kúshter quramynda aýmaqtyq qorǵanysty basqarý organy quryldy.
Áskerlerdiń utqyrlyǵyn arttyrý jáne áskerı qaýipsizdikke tónetin zamanaýı qaterlerge para-para den qoıý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ulanynyń qurylymyn jetildirý, quramyn nyǵaıtý jáne ınfraqurylymyn damytý boıynsha sharalar dáıekti jáne júıeli qabyldanýda.
Daǵdarys jaǵdaılaryndaǵy máselelerdi sheshý men ishki qarýly qaqtyǵystardy basý úshin, sonyń ishinde tótenshe áleýmettik jaǵdaılardyń, tótenshe jáne soǵys jaǵdaıynyń quqyqtyq rejımderin qamtamasyz etý kezinde áskerılerdi qoldanýdyń jańa nysandary men áreket etý ádisteri engizilýde.
Osyǵan baılanysty Qazaqstannyń Ortalyq Azıada, ásirese, óziniń áskerı doktrınasyn damytý turǵysynda tarıhı jetekshi orynǵa ıe ekenin atap ótken jón. Elimiz 1993 jyldyń ózinde-aq táýelsizdiktiń alǵashqy kezeńinde áskerı doktrınasynyń alǵashqy nusqasyn usyndy. Sodan beri búgingi kúnge deıin birneshe jańartýlar boldy, olardyń sońǵysy (2022 jyly engizilgen ózgeristerdi eseptemegende) – 2017 jyldyń qyrkúıeginde qujattyń besinshi basylymy shyqty.
2022 jyldyń maýsymynda jańa basylym shyqqanǵa deıin Qorǵanys mınıstrligi men basqa da memlekettik organdar 24 maýsymǵa deıin qaraýǵa bolatyn túzetýlerin usyndy. Osydan keıin qujat pysyqtalyp, kúzde prezıdenttiń qaraýyna jiberildi.
Qazaqstandyq BAQ buǵan deıin jańa doktrınanyń aldyńǵy 2017 jylǵy nusqasymen salystyrǵanda túbegeıli ózgertiletinin málimdegen bolatyn. Degenmen, keıbir jańashyldyqtarǵa qaramastan, qujattyń qazan aıyndaǵy nusqasynda aldyńǵy basylymnyń negizgi erejeleri saqtalǵan. Quqyqtyq turǵydan alǵanda, bul – qazirgi jaǵdaıdy eskere otyryp, qazan aıynda Prezıdent bekitken túzetýleri bar doktrınanyń jańartylǵan nusqasy ǵana edi. Qujattyń mazmuny da qorǵanys máselelerine «jańa kózqarasty» bildirmeıdi, kerisinshe, salystyrmaly túrde shamaly ózgeristermen jańa shyndyqtarǵa beıimdelýdi bildiredi.
Ózgeristerge qaramastan, qujat qurylymy aıqynyraq jáne kórneki boldy. Doktrına qorǵanys sıpatynda qalay jáne Qazaqstannyń beıbitshilik súıgish ustanymyna erekshe mán beredi. Ol basqa memleketterdi áleýetti qarsylas retinde qarastyrmaıdy, sonymen qatar eldiń qarýlaný jarysyna qatysýyn joqqa shyǵarady.
2017 jylǵy basylym qazirdiń ózinde avtomattandyrýdy, qarýly kúshterdi strategıalyq baǵyttar boıynsha nyǵaıtýdy jáne BUU bitimgershilik mısıalaryna qatysýdy qamtamasyz etti. Sol jyly Qazaqstan Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi boldy, odan keıin qazaqstandyq bitimgershilik kontıngent Lıvanǵa jiberildi.
Sonymen qatar, 2017 jylǵy doktrınada armıada aqparattyq qaýipsizdik máselelerimen aınalysatyn, sonyń ishinde sarbazdarǵa yqtımal psıhologıalyq jáne kıbershabýyldarǵa qarsy áreket etetin arnaıy bólimsheler qurý qarastyrylǵan.
Doktrınadaǵy jańa ózgerister 2022 jylǵy qańtardaǵy oqıǵalarǵa, ásirese ınsaıderlik qaýipterge jáne daǵdarystar kezindegi vedomstvoaralyq úılestirýge negizdelgen. Jańa qujatta Qazaqstannyń shyǵys shekarasyndaǵy jaǵdaıǵa jáne Ýkraına daǵdarysyna qatysty jaǵdaı da kórsetilgen. Degenmen, bul oqıǵalar qorǵanys doktrınasyn jańartýdyń birden-bir yntalandyrýshy faktory bolǵan joq. Áskerı saladaǵy reformalar kópten beri qarastyrylyp, «Halyq birligi men júıeli reformalar – el órkendeýiniń berik irgetasy» atty joldaýynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev qorǵanys júıesin qaıta iske qosý qajettigin málimdegen bolatyn. Ol sol kezde Qarýly Kúshter men áskerı quramalardy qaıta qurý, Qazaqstannyń qorǵanys qabiletin nyǵaıtý jónindegi tapsyrmalardy onyń saıası basym baǵyttarynyń birine aınaldyrdy.
Osyndaı eleýli bastamalardyń arqasynda Qazaqstan qaýipsizdik pen qorǵanys salasyndaǵy strategıalyq seriktestik pen halyqaralyq yntymaqtastyqty belsendi damytyp keledi. Yntymaqtastyqtyń negizgi baǵyttaryna mynalar jatady:
Bitimgershilik operasıalarǵa qatysý. Qazaqstandyq áskerı bólimder Birikken Ulttar Uıymynyń qamqorlyǵyndaǵy bitimgershilik operasıalarǵa belsene qatysýda, bul aımaqtaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrýǵa yqpal etedi.
Tájirıbe jáne bilim almasý. Qazaqstan halyqaralyq oqý-jattyǵýlar men semınarlarǵa qatysyp, áriptes eldermen tájirıbe jáne ozyq tásilderdi almasady.
Transulttyq qaýipterge qarsy kúrestegi yntymaqtastyq. Qazaqstan terorızmge, kıberqylmysqa jáne transulttyq qylmysqa qarsy turý salasynda basqa memlekettermen belsendi yntymaqtastyq jasasady.
Osylaısha, salystyrmaly túrde jaqynda Qazaqstan men Ózbekstannyń qorǵanys mınıstrleri yntymaqtastyqty damytý perspektıvalaryn talqylady. Kezdesý birshama ýaqyt buryn Tashkentte qazaqstandyq áskerı delegasıanyń Ózbekstanǵa resmı sapary aıasynda ótti. QR Qorǵanys mınıstrliginiń basshysy Rýslan Jaqsylyqov pen Ózbekstannyń qorǵanys mınıstri Bahodır Qurbanov jaýyngerlik jáne jeke quramdy daıarlaý salasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyq máselelerin talqylady. QR Qorǵanys mınıstrliginiń basshysy memleketter arasyndaǵy dostyq qarym-qatynas pen áskerı saladaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtý yntymaqtastyqty jańa damý kezeńine shyǵaratynyn atap ótti.
Sapar barysynda Rýslan Jaqsylyqov áriptesimen birge eki eldiń áskerı qyzmetshileri qatysatyn «Qalqan-2023» birlesken taktıkalyq-arnaıy oqý-jattyǵýynyń belsendi kezeńin baqylady, sondaı-aq Ózbekstan Qarýly Kúshteri Ǵylym akademıasynyń qyzmetimen tanysty.
Al budan buryn sáýir aıynda Rýslan Jaqsylyqov Úndistan astanasy Nú-Delıde ótken Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń qorǵanys mınıstrleriniń kezekti otyrysyna qatysqan bolatyn. Onda Úndistan, Qazaqstan, Qytaı, Qyrǵyzstan, Pákistan, Reseı, Tájikstan jáne Ózbekstan qorǵanys mınıstrleri qazirgi geosaıası jaǵdaıdy eskere otyryp, uıym formatyndaǵy qorǵanys salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly pikir almasty.
Otyrysqa qatysýshylar áskerı saladaǵy senim sharalaryn nyǵaıtý jáne SHYU-ǵa múshe memleketterdiń aımaqtyq qaýipsizdikke tóngen jańa syn-qaterler men kedergilerge qarsy turýdaǵy kúsh-jigerin úılestirý uıymnyń kún tártibindegi ózekti másele bolyp qala beretinin atap ótti.
Qorytyndylaı kele aıtarymyz, eldegi qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń qorǵanys qabiletin qamtamasyz etýdegi róli men mindetteri asa mańyzdy bolyp qala beredi. Áskerı doktrınanyń, strategıalyq seriktestiktiń jáne halyqaralyq yntymaqtastyqtyń negizgi qaǵıdattary arqyly Qazaqstan aımaqtaǵy jáne álemdegi beıbit damý men qaýipsizdikti qamtamasyz ete otyryp, óziniń qorǵanys qabiletin nyǵaıtyp keledi. Qazaqstan Qarýly Kúshteri el men onyń halqyn qorǵaý, óz aýmaǵynda jáne odan tys jerlerde beıbitshilik pen turaqtylyqty qamtamasyz etý mısıasyn jalǵastyrady.
