Koronavırýs indetin jeńýdi maqsat tutqan álemniń beldi ǵalymdary indetke qarsy vaksınany ázirleýge barynsha atsalysyp, dittegen maqsattaryna jetti.
Vırýs shartarapty kezip ketken shaqta qazaq ǵalymdary da emin tabýǵa bilek sybana kirisip, otandyq vaksına jasaý úshin baryn saldy.
Jasta bolsa, QazUAÝ halyqaralyq vaksınologıa ortalyǵynyń dırektory, profesor, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń stıpendıaty, «Qazaqstannyń 100 jańa ecimi-2021» jalpyulttyq baıqaýynyń «Ǵylym jáne ınovasıa» nomınasıasynyń jeńimpazy Qaısar Tabynovtyń ereń eńbegin aıtpasqa bolmas.
Ol janýarlarǵa arnalǵan vaksınalardy ázirleýge, zertteýge jáne óndiriske engizýge mamandanǵan jetekshi qazaqstandyq ǵalymdardyń biri.
Ol jáne onyń komandasy sońǵy 15 jyl ishinde joǵary patogendi qus tumaýy, jylqy tumaýy, brýselez sondaı-aq adamnyń maýsymdyq tumaýy sıaqty qaýipti ınfeksıalarǵa qarsy 7 veterınarıa vaksınasyn jáne 3 medısına vaksınasyn jasaı aldy.
Bul ázirlemelerdiń 60% -y qazirdiń ózinde sátti engizildi.
«Iá, jasyratyn joq bul ázirlemeler eldiń bıologıalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýge úlken úles qosty, sonymen birge ımportty almastyrý baǵdarlamasy tıimdi júzege asyryldy. Men ózim 2010 jyly kandıdattyq dısertasıamdy qus tumaýyna qarsy vaksınany taqyryp etip aldym. Sebebi 2008 jyldan bastap 2,0 mıllıard teńgeden astam qarajatqa 50 mıllıon dozadan astam qus tumaýyna qarsy vaksına óndirildi. Onyń ázirlemeleri arasynda álemde teńdesi joq tumaý vırýstyq vektorlaryna negizdelgen iri qara maldyń (iri qara maldyń) brýselezine qarsy vaksına erekshe oryn alady.
Sońǵy 6 jyl ishinde bul vaksına jan-jaqty synaqtan ótti, eń bastysy óndiriske engizildi, qazir is júzinde qoldanylýda» deıdi qyrýar eńbek etken qaısar jigit.
Búginde otandyq ǵylym salasynda eleýli oryn alatyn jańalyqqa qulaq túrsek, jas ǵalymnyń komandasy DDSU kandıdattar tizimine engizilgen eki COVID-19 vaksınasyn (sýbbirlik ıneksıasy jáne ıntranazaldy nanovaksına), sondaı-aq alergıalyq rınıt pen bronh demikpesin emdeýge arnalǵan vaksına jasap shyǵarǵan.
Eki birdeı vaksına Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynda tirkelipti. Ázirlegen vaksınalardyń 60%-y qoldanysqa engen eken.
Qazirgi ýaqytta ol «COVID-19» jáne «alergıa» sıaqty ǵalamdyq problemalar boıynsha zertteýler júrgizýde.
«Qazaqstandyq ǵalymdar óz kúshterimen nanotehnologıa negizinde jasaǵan 2 vaksınany klınıkaǵa deıingi zertteýdiń sońǵy satysyna daıyndap jatyrmyz. Biz jasaǵan tásil túbegeıli jańa tehnologıa dep aıtýǵa bolady. NARUVAX-C19/Nano – murynǵa tamyzý arqyly beriletin vaksına. Bul vaksınany sıntetıtkalyq túrinde daıyndalǵan aqýyz negizinde jasadyq. Vaksına daıyndaǵan ǵylymı tobymyzda Qazaq ulttyq agraralyq zertteý ýnıversıtetiniń janyndaǵy Halyqaralyq vaksınologıa ortalyǵynyń qyzmetkerleri, Qazaq-japon ınovasıa ortalyǵynyń qyzmetkerleri jáne M.Aıqymbaev atyndaǵy asa qaýipti aýrýlardyń ǵylymı zertteý ortalyǵynyń ókilderi kirdi. Bolashaqta bul vaksınalar tájirıbege engizilip, qoǵamǵa úlesin qosady dep úmittenemiz» deıdi Qaısar Tabynov.
Aıta keteıik zertteýshiler makakalarǵa tájirıbe jasaýdy aıaqtady, oǵan deıin tyshqandar men homáktarǵa zertteý júrgizgen.
Nátıjesinde vaksına janýarlardy ınfeksıadan qorǵap qana qoımaı, vırýsty 100% beıtaraptandyrǵan.
Qazaqstandyq Naruvax-C19 vaksınasy sońǵy kezeńge jetti jáne adam aǵzasyndaǵy klınıkalyq zertteýlerge daıyn ekenin jetkizdi áńgime barysynda Qaısar myrza.
«Maımyldarǵa jasalǵan jumystar týraly sońǵy ımmýnogendilik derekterdi alǵannan keıin, adamdarda testileý jumysyn bastaýǵa bolady» deıdi ǵalym. Otandyq ǵylym salasyna durys kóńil bólip, damytsaq ǵana kelesi syn-qaterlerge daıyn bolatynymyzdy jetkizdi áńgime barysynda Qaısar myrza. Búginde vaksıonologıa salasynda qarqyndy eńbek etip júrgen ǵalym, 17 jyldan beri janýarlar men qustarǵa, adamdarǵa arnalǵan ınfeksıalyq aýrýlarǵa qarsy vaksına ázirleýmen aınalysyp keledi.
Óziniń komandasymen birge 10 vaksına jasady. Onyń árqaısysy - otandyq bıotehnologıanyń jeńisi deýge tolyq negiz bar. Alǵyrlyǵy men tabandylyǵy, ǵylymǵa degen mahabaty talaı jetistikterge jetýge sebep bolyp júrgen janǵa sáttilik tiledik.
Qýanysh RAHMETOLLAULY
