5 qarashada Almatyda 3 baldyq jerasty dúmpýi tirkeldi. Bul jaǵdaı turǵyndardyń úreıin alyp, tótenshe jaǵdaıǵa daıyndyq máselesin qaıta eske saldy. Osyǵan baılanysty Halyqaralyq aqparattyq tehnologıalar ýnıversıtetiniń (HATÝ) PhD doktory jáne Ionosfera ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Marat Nurtas jer silkinisi qaýpin baǵalap, aldaǵy ýaqytta bolýy múmkin seısmıkalyq belsendilikti boljaý úshin arnaıy zertteý júrgizgenin málimdedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Naýryzdaǵy eskertý jáne qarashaǵa boljam
Naýryz aıynda Dalanews.kz agenttigi Marat Nurtastyń tabıǵı qubylysqa baılanysty pikirin suraǵan edi. Qoǵamda keńinen talqyǵa túsken bul suqbatta zertteýshi halyqty kóktem jáne kúz aılarynda erekshe saq bolýǵa shaqyrǵan edi. Onyń derekterine sáıkes, naýryz jáne qarasha aılary qaýipti kezeń bolatyny eskertilgen bolatyn. Al eskertýdi esten shyǵarǵan halyq keshe taǵy bir jerasty dúmpýiniń kýási boldy.
Qarashaǵa arnalǵan ǵylymı taldaý nátıjesi
Kúni keshe maman qarasha aıyna arnalǵan zertteý júrgizgenin habarlady. Muny júzege asyrý kezinde ol neırondyq jeliler negizinde jasalǵan gıbrıdti modelderdi qoldanǵan.
Jer silkinisin boljaýǵa arnalǵan gıbrıdti modelder tarıhı derekterdi, máselen, burynǵy jer silkinisteriniń ýaqyty, orny, magnıtýdasy sıaqty kórsetkishterdi taldaıdy. Neırondyq jeli osy derekter negizinde qaıtalanatyn zańdylyqtardy anyqtaýǵa kómektesedi. Bul zańdylyqtar jer silkinisiniń qaı ýaqytta jáne qanshalyqty kúshti bolatynyn boljaýǵa múmkindik beredi.
Sonymen qatar gıbrıdti modelderge basqa da statısıkalyq ádister qosylyp, boljaýdyń dáldigin arttyrady. Jer silkinisiniń naqty kúni men saǵatyn boljaý qıyn bolǵanymen, gıbrıdti modelder kómegimen aıdyń belgili bir kezeńinde nemese apta ishinde qaýiptilik deńgeıin aldyn ala bilýge bolady.
Qarasha aıyna arnalǵan jer silkinisin boljaý kezinde de Marat Nurtas Jasandy Intellekt (JI) modelin qoldanǵan.
Aıtýynsha, alǵashqy eki grafık gıbrıdti modeldi oqytý prosesin kórsetedi jáne onyń naqty derektermen qanshalyqty sáıkes keletinin beıneleıdi.
“Bul grafıkterde testilik naqty mánder men testilik boljamdy mánderdiń salystyrmaly kórsetkishi berilgen. Model Ortalyq Azıa derekterine negizdelip, testilik úlgide baǵalanǵan”, - deıdi maman.
Osy testileý nátıjesinde kelesi baǵalaý kórsetkishteri eseptelgen.
“Ortasha kvadrattyq qatelik (MSE) – 0.686. Bul kórsetkish boljamdardyń naqtylyǵyn anyqtaıdy. Neǵurlym kishi mán bolsa, soǵurlym boljam dálirek.
Ortasha absolútti qatelik (MAE) – 0.511. Bul modeldiń boljam qatesiniń ortasha deńgeıin kórsetedi.
Huber Loss – 0.276. Bul kórsetkish qatelikterdi esepteý barysynda naqty málimetterge jaqyn bolǵanyn kórsetedi.
Medıanalyq absolútti qatelik: 0.305. Bul mán boljamnyń kóbi 0.305 sheginde ekenin kórsetedi”, - deıdi ol.
Mamannyń jasaǵan model kórsetkishine sáıkes, aı sońyna qaraı belsendilik qazirgi qalypty jaǵdaıdan biraz kúsheıýi múmkin.
“Jer silkinisiniń boljamyn jasaý úshin Almaty qalasynan 250 km radıýsty aýmaq alyndy. Bul aımaqta bolashaqtaǵy seısmıkalyq belsendiliktiń ózgeristeri týraly málimetter usynylǵan. Zertteýlerge sáıkes, qarashanyń sońyna qaraı seısmıkalyq belsendilik kúsheıýi múmkin”, - deıdi Marat Nurtas.
Mamannyń sózinshe, jer silkinisiniń parametrleri óte kóp. Sondyqtan model sapaly qurylǵanymen, jer silkinisin dál boljaýǵa kepildik berilmegen.
“Grafıkte Almaty oblysy boıynsha jasalǵan derekter negizinde 6 qarasha men 6 jeltoqsan aralyǵyndaǵy boljamdy magnıtýdalyq mánder usynylǵan. Bul jerden qarasha aıynyń basynda seısmıkalyq belsendiliktiń joǵarylaǵany, al ortasyna qaraı baıaýlaǵany baıqalady. Al qarashanyń sońyna qaraı jer silkinisiniń magnıtýdasy artýy múmkin ekeni kórsetilgen. Alaıda jeltoqsan aıyna arnalǵan boljamdy bólek esepteýimiz qajet”, - dep qosty ol.
Eske salaıyq, keshe almatylyqtar jer silkinisin sezdi.
QR TJM "SBZUǴO" JSHS seısmıkalyq stansıalar jelisimen 2024 jylǵy 5 qarashada Astana ýaqyty boıynsha 10.00 mınýt 30 sekýndta jer silkinisi tirkeldi.
"Jer silkinisiniń koordınattary: 43.261 s.e. 77.310 sh.b. Jer silkinisi oshaǵy Qazaqstan aýmaǵynda Almaty qalasynan shyǵysqa qaraı 33 km. jerde ornalasqan", - dep jazylǵan habarlamada.
Eseptik qarqyndylyǵy:
- Almaty qalasy 3 b.
- Talǵar 4 b.
- Esik 4 b.
- Túrgen 3.0 b.
- Ótegen-Batyr 3 b.
- Boraldaı 2 b. s.
- Malovodnoe 2b.
- J. Qaıypov 2 b.
- Alataý (Jetigen) 2 b.
- Qarasaı (Qaskeleń) 2 b.
Jer silkinisi kezindegi 10 qarapaıym qadam:
- Jer dúmpýi kezinde úreılenbeńiz;
- Jer silkiný kezinde lıft jáne baspaldaqpen qoldanbańyz;
- Jıhazdan, terezeden, ary turyńyz;
- Jasyrynatyn jerdi tabyńyz - joǵarǵy qabattarda negizgi irgeli qabyrǵalardyń buryshynda oryn alyp jasyryńyz;
- Ǵımarattan shyǵyńyz (tómengi qabattarda); - kóp qabatty úılerde jer silkis aıaqtalǵan soń ǵımarattan shyǵyńyz;
- Keter aldynda sýdy, gazdy, elektr qýatyn múmkindigińizshe óshirińiz;
- Dabyl jol sandyǵyn alyńyz (aldyn ala daıyndaý qajet);
- Elektr jelilerden , ǵımarat, aǵashtardan aýlaq bolyńyz;
- Jer silkinýine daıyn bolyńyz;
- Qart adamdarǵa, balalarǵa, múmkindigi shekteýli adamdarǵa kómek kórsetińiz.
