Shyny kerek, medısına salasynda jazylǵan kitaptardyń deni orys tilinde. Táýelsizdik alǵannan beri de qazaqsha shyqqan eńbekter mandymdy emes. Medısınanyń tili aýyr, ataý, termınderi kóp bolǵan soń qazaq tilinde degenderiniń ózin túsinip oqý úshin kóp kúsh jumsaýǵa týra keleli. Al, kórnekti dáriger ıntervensıon kardıolog, rentgen-hırýrg, Astanadaǵy «Ulttyq ǵylymı medısınalyq ortalyqtyń» ıntervensıondy kardıologıa bólimi basshysynyń orynbasary, profesor Qadyrbek Ramazanuly jazǵan «Joǵary qan qysym aýrýlary jáne ony emdeý joldary» atty ǵylymı kitap týraly olaı aıta almas edik. Sebebi...
Sebebin aıtpas buryn taqyrypqa sál keńirek aınalyp keleıik. Bizde ne kóp, atkópir shyǵyp jatqan aqyn-jazýshylardyń, óner adamdarynyń kitaby kóp. Iá, rýhanı azyq berer dúnıelerdiń jaryq kórgenine qýanamyz. Biraq, memlekettiń damýy, eldiń órkendeýi basqa da salalardan turady ǵoı. Ásirese, biz kúnde qyzyl keńirdek bolyp, qurǵaq aıqaımen qulaǵyn jańǵyrtatyn memlekettik qazaq tiliniń damýy úshin orys tili ústemdik qurǵan ekonomıka, qarjy, bıznes, tehnologıa, medısına salalarynda saýatty, túsinikti jazylǵan qazaq tildi eńbekter kóp bolsa, atalǵan baǵyttardaǵy til jaǵdaıy tez ońalar edi.
Al, Qadyrbek Ramazanulynyń kitaby osyndaı olqylyqtardyń ornyn toltyrǵan qundy eńbekterdiń biri. Sebebi, bul kitaptyń ózindik ereksheligi bar, ol siresken termınderden turatyn, ǵylymı tilde jazylǵan kitap emes. Eńbekti oqyǵan adam siz ben bizge túsinikti, jalpaq jurttyń uǵym-sanasyna jeńil mátinderdiń jeteginde lypyp otyrady. Bul týraly avtordyń ózi «jalpy qazaqtyń tili baı, qunary mol. Biz onyń áleýetin medısına sekildi salalarda tolyq qoldana almaı kelemiz. Sondyqtan, men medısına termınderin múmkindiginshe ana tilimizdiń túsinikti sózderimen berýge tyrystym. Kitap elimizdegi kásibı dárigerler men medısına oqý oryndarynyń stýdentterinen bastap, densaýlyǵyn qadaǵalaǵysy keletin qarapaıym adamdarǵa deıin jeńil túsinýge múmkindik beredi» deıdi. Sóziniń rastyǵyna eńbekti oqyǵanda kóz jetkizdik.
Kitaptyń taǵy bir ereksheligi – joǵary qan qysym aýrýlary týraly qazaq tilinde tuńǵysh jaryq kórýi. Qazaqstanda jáne Qytaıdaǵy qazaq ǵalymdary bul aýrý boıynsha áli qazaqsha ǵylymı dúnıe jazǵan joq. Sonymen qatar, avtor onda joǵary qan qysymy aýrýlarynyń sońǵy jyldardaǵy eń tyń degen zertteýlerin negiz etken. Jáne dáriger ony óziniń teorıalyq bilimi men talaı jyldyq praktıkasyn úılestirip, ekeýin qorytyp, tabıǵı da shynaıy túrde jazyp shyqqan.
Jaıshylyqta biz «qazaq emhanaǵa ólýge bir kún qalǵanda barady» dep, basqa ulttarmen salystyryp, ózimizdi kúlki qylamyz. Anyǵynda, bul kúlkili jaǵdaı emes. Ultymyzdyń salaq ádetterine ájýalaı qaraǵannan utarymyz shamaly. Kerisinshe, halyq arasyna qaýipti, biraq eleı bermeıtin osyndaı aýrýlar týraly jeńil, saýatty jazylǵan eńbekterdi kóp taratsaq, jurtty aqparattandyryp, derttiń qaterimen saqtandyryp otyrsaq, ózimizge kúlmes te edik jáne ókinishti ólimderden barynsha aýlaq bolar edik.
Atalǵan kitap joǵary qan qysymy týraly jalpy uǵym, joǵary qan qysymdy tómendetip emdeý sharalary jáne joǵary qan qysym aýrýlary jóninde suraq-jaýaptar dep atalatyn úsh bólimnen turady. Basqy eki bólimde aýrý týraly jete jazylyp, qajetti dáriler, tipti olardyń dozasy men keri áserine deıin táptishteı aıtylǵan. Al, sońǵy 150 suraq-jaýaptan turatyn bólim óte utymdy formada jasalǵan. Jalpaǵynan sozylyp jatqan mátin joq, aýrýǵa qatysty naqty suraqtar men qysqa da túsinikti jaýaptar tap-tuınaqtaı berilgen. Oqyrman bir suraqtan ekinshi suraqqa qyzyǵa qarap otyryp, qalaı aıaǵyna shyqqanyn bilmeı qalady jáne kóp dúnıeden habardar bolyp, óziniń densaýlyǵyna, ómir-daǵdysy men júıesiz turmystyq ádet-daǵdylaryna basqasha qaraı bastaıdy. Sebebi, kitaptaǵy aıtylǵan dúnıeler qandaı adamdy da eleń etkizip, beıjaı qaldyrmaıtyn deńgeıde.
Ókinishke oraı, ǵylymı eńbek tek avtordyń kúshimen, az tırajben shyǵarylypty.
Murat Almasbekuly.
