Qazirgi tańda Respýblıkalyq memlekettik qala qurylysyn josparlaý jáne kadastr ortalyǵy eldi mekenderdegi ınjenerlik komýnıkasıalardy ınventarızasıalaý, qala qurylysynyń málimetter bazasyn on-line rejımge kóshirý jáne qala qurylysynyń biregeı ınfraqurylymdyq tuǵyrnamasyn ázirleý syndy mańyzdy strategıalyq jumystarmen aınalysýda. Osy rette Ortalyqtyń bas dırektory Turlybek Musabaev qala qurylysyn sıfrlandyrýda qolǵa alǵan jumystardy «Qala men Dala» gazetine ret-retimen baıandap berdi.
– Turlybek myrza, qala qurylysy salasyn sıfrlandyrý isi elimiz úshin qanshalyqty mańyzdy?
– Qazirgi tańda barlyq sala sıfrlandyrýǵa arqa súıep, damyp jatqany belgili. Ekonomıka, qurylys, turǵyn úı komýnaldyq sharýashylyǵy, mádenıet, bilim bári sıfrlanýdyń arqasynda zaman talabyna saı damýda.
Memlekettik aýmaqtyq basqarý saıasatyn júrgizýde halyqtyń ómir súrý sapasyn arttyryp, turǵyndardyń qyzmetin damytýdyń mańyzy zor. Bul aýmaqtyq basqarý salasyndaǵy basty kórsetkish desek bolady.
Osy rette aýmaqtardyń damý kórsetkishteri, damý tendensıalary sıfrlyq derek kózderinde anyq kórinip, nysandardyń keshendi ornalasýyn, aýmaqtar men jergilikti jerlerdiń zamanaýı úılesimdiligi jáne aýmaqtardaǵy josparly ózgerister, ınfraqurylymdardyń jaǵdaıy taıǵa tańba basqandaı anyq kórinýi tıis.
Bul rette mańyzdy derekkózi retinde sıfrly qala qurylysynyń kadastryn sıfrlandyrýdyń mańyzy zor.
Úkimettiń tapsyrmasyna sáıkes, bizdiń ortalyqqa jalpymemlekettik deńgeıde qala qurylysy jobalaryn birtutas qısyndy júıesin qalyptastyrýdy tapsyrǵan bolatyn. Osy rette ortalyq Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynyń Bas shemasyn daıyndap, joba aıasynda aýmaqtyq kesteniń aımaqaralyq damýdyń makroaımaqtyq jáne aglomerasıalyq jobasyn ázirledi.
Bizdiń bul jobalarymyz álemdik is-tájirıbege sáıkes, Úkimet pen jergilikti ákimdikter bekitti. Osy jobalarǵa súıenip, aımaqtardaǵy damýdyń tıimdi josparlaryn qurýǵa bolady.
Búginde terıtorıalardy uıymdastyrýdyń Basty shemasy elimizdiń qala qurylysy saıasatynyń baǵyttaryn aıqyndap otyr. Basty shema elimizdegi aımaqtardyń keshendi jáne teń dárejede damýyn qamtamasyz etip, ekonomıkalyq damýdyń ortalyǵy men ýrbanızasıaǵa qolaıly ortany aıqyndaıdy.
Basty shemany taldap kórsetsek, makroaımaqtyq (Ortalyq, Ońtústik, Batys) damýda óńiraralyq kooperasıany damytý, oblystardyń ózara ekonomıkalyq múmkindikterin baǵalaýǵa bolady. Sonymen qatar ekonomıkany damytýǵa qajetti resýrstyq jáne ınfraqurylymdyq múmkindikterin saralap, ony tıimdi paıdalanýǵa jol ashady.
Bas shemada Qazaqstan aýmaǵyn uzaq merzimdi aýmaqtyq damytý men utymdy uıymdastyrý kiredi. El aýmaǵyn uıymdastyrýdyń bas shemasy halyqty qonystandyrý jáne óndiristik kúshterdi ornalastyrý júıesin memlekettik retteýdi qamtamasyz etedi.
Memlekettik qala qurylysy kadastrynda ákimshilik aýmaqtar, qala qurylysy qyzmetiniń nysandary týraly málimetter, ınfraqurylym nysandary, ınjenerlik jeliler men komýnıkasıalar týraly málimet jınaqtalady.
Ortalyq Almaty, Shymkent jáne Aqtóbe qalasynyń aglomerasıalyq shemasyn daıyndaǵanda álemdik is-tájirıbege súıenip («Úlken Parıj» jobasy basshylyqqa alyndy), jergilikti jerdiń ózindik erekshelikterine basa mán berdik. Aıtalyq, Almaty men Shymkent aglomerasıasyn daıyndaǵanymyzda qos qalaǵa súıenip, onyń aınalasynda ındýstrıaldy damýǵa negiz bolatyn qýatty eldi mekender qurý kerek ekenin atap kórsettik. Óıtkeni qos qalaǵa ózge óńirlerden kelýshilerdiń sany óte kóp. Olardy osy baǵyttaǵy jumystardy damytýǵa baǵyttaǵan mańyzdy.
Al Aqtóbe qalasynyń aglomerasıasyn ázirlegende qalanyń aımaqaralyq ornyna, ekonomıkany ártaraptandyrýǵa jáne tranzıttik áleýetine barynsha kóńil bólindi.
– Qazirgi tańdaǵy elimizdegi memlekettik qala qurylysy kadastry jaıynda aıtsańyz? Qolǵa alǵan jumystaryńyz boıynsha qandaı nátıjege qol jetkizdińizder?
– Birinshi kezekte Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik qala qurylysy kadastry júıesi Aqparattyq júıesin avtomattandyrǵanymyzdy maqtanyshpen aıta alamyn. Osylaısha, elimiz boıynsha 32 myń respýblıkalyq mańyzy bar nysandar Aqparattyq júıege engizildi. Budan basqa, osy jumystardy úılestiretin quqyqtyq jáne tehnıkalyq áleýet qalyptasqanyn atap aıtýǵa bolady.
Búginde salalyq mınıstrliktiń saıtynda qala qurylysyna udaıy ózgerister engizip otyramyz. Bul halyq pen kásipkerler úshin asa qajet dúnıe.
Qazirgi tańda bizdiń elektrondy qorymyz «Mekenjaı regıstr» aqparattyq júıesine, «Jyljymaıtyn múlik regıstrine», Memlekettik jer kadastry avtomattandyrylǵan aqparattyq júıesine, «Jeke tulǵalar» men «Zańdy tulǵalar» memlekettik málimetter qoryna, Vedomstvoaralyq keshendi saraptaýdyń birtutas aqparattyq júıesine qosylǵan.
Ortalyq aımaqtardaǵy qala qurylysy kadastryn ınventarızasıalaý jáne jerdiń beti men astyndaǵy ınjenerlik komýnıkasıasynyń málimetter qoryn quryp úlgerdi. Munyń ózin úlken nátıje dep baǵalasa bolady.
– Kez kelgen adam sıfrlandyrýǵa arqa súıep, ózine qajetti aqparatqa tez qol jetkizetinin bilemiz. Osy rette halyq kadastrlyq málimetterge qalaı qol jetkizetinin aıta ketseńiz?
– Búginde bizdiń aqparattyq bazamyz arqyly tek qana qarapaıym halyq emes, sonymen qatar kásipkerler, memlekettik organdar ınjenerlik ınfraqurylym jaıynda keń kólemdi aqparat alyp, oǵan qalaı qosylýǵa bolatynyn bile alady.
Bizdiń ortalyqtyń elimiz boıynsha 10 fılıaly jumys isteıdi. Osy rette ortalyq qyzmetkerleri kadastrlyq málimetterge qatysty halyqqa 22 myń qyzmet kórsetkenin maqtanyshpen aıtar edim.
Jalpy, kadastrlyq málimetter qory qurylys jáne arhıtektýra salalarynda ashyq sheshim qabyldaýǵa aıryqsha yqpal etedi. Budan basqa, bıznes úrdisterdi avtomattandyryp, qurylys pen josparlaýǵa qatysty ruqsat qaǵazdardy jedeldetip alýǵa áser etetinin aıta ketýimiz kerek.
– 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan «Nurly jer» turǵyn-úı baǵdarlamasy aıasynda ózińiz basqaryp otyrǵan kásiporyndy qandaı jumystar kútip tur?
– Bes jylǵa josparlanǵan «Nurly jer» turǵyn-úı baǵdarlamasy Respýblıkalyq memlekettik qala qurylysyn josparlaý jáne kadastr ortalyǵynyń jumysyn jańa sapada kórinýine septigin tıgizetinine senimdimin.
Budan basqa, bizder Túrkistan oblysynyń qurylyp, Shymkent qalasynda respýblıkalyq qala statýsynyń berilýine baılanysty Ońtústik óńiraralyq shemasyna birqatar ózgerister engizip jatyrmyz. Budan basqa, 2018 jyldan bastap eldi mekenderdegi jerdiń ústińgi jáne astyńǵy qabatynda jatqan ınjenerlik ınfraqurylymdardyń ınventarızasıasyn daıyndap, elektrondy kartasyn ázirleýdemiz.
Qazirgi tańda qala qurylysy kadastryna aýdan, oblys, respýblıkalyq deńgeıdegi 253 myń nysan boıynsha málimetter engizildi. Osylaısha, sıfrlyq málimetter qory 15 paıyzdan 47 paıyzǵa deıin ulǵaıǵanyn atap aıtýǵa bolady. Budan basqa, elimizdegi 172 eldi mekende ornalasqan 235 nysanǵa «Nurly jer» memlekettik baǵdarlamasynyń aıasynda ınventarızasıa júrgizýdi josparlap otyrmyz.
– Mundaı aýqymdy jumystardy júrgizgende sizder ózge de kompanıalardyń qyzmetine júginesizder me?
– Joq. Eldi mekenderdegi ınjenerlik ınfraqurylymdarǵa ınventarızasıa jasap, qala qurylysy kadastryn daıyndaý jumystaryn jergilikti jerdegi ákimdiktermen birlesip júzege asyramyz. Bul iske eshqandaı kompanıany aralastyrmaımyz.
Bizdiń ortalyq joǵary tehnologıalyq jáne zamanaýı qural-jabdyqtarmen jáne pılotsyz ushatyn qurylǵylarmen, GPS qabyldaǵysh qurylǵylarmen tolyqtaı jabdyqtalǵan.
– Qalaı oılaısyz, turǵyn úı qurylysy men áleýmettik nysandardyń elimizde kóptep salynýy, qala men óndiristiń ınfraqurylymdardyń damýy qala qurylysy kadastryn sıfrlandyrý isin qanshalyqty jedeldetedi?
– Bul baǵyttaǵy jumystardy qysqa ýaqytta sheshý úshin bizder «sıfrly ınventarızasıalaý» isin úsh baǵytta júrgizýdi josparlap otyrmyz.
Birinshi, ınventarızasıalaý jumysyn transformasıalap, qatysýshylardyń jumysyn bir jerden úılestirmekshimiz.
Ekinshiden, ózimizdiń qorymyzdy memlekettik organdardyń aqparattyq júıelermen baılanysyn nyǵaıtyp, Birtutas ınfraqurylymdyq tuǵyrnama daıyndamaq josparymyz bar.
Úshinshiden, jergilikti jerlerde memlekettik qyzmet kórsetýde on-line júıesiniń ózektiligin arttyratyn bolamyz.
Osy oıǵa alǵan jumystar qolǵa alynǵan kezde birtutas tuǵyrnama ınjenerlik ınfraqurylymdarǵa monıtorıń júrgizip, appattyq jaǵdaılardyń aldyn alýǵa jáne salyqtyq túsimderdiń kólemin 14 paıyzǵa deıin ulǵaıtýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar ınjenerlik ınfraqurylymdardy kútip, ustaýǵa jumsalatyn shyǵyndardy 15 paıyzǵa deıin tómendetýge múmkindik beredi.
– Áńgimeńizge raqmet!
