(sýret e-event.kz saıtynan alyndy)
Saıasattanýshy Rasul Jumalynyń pikirinshe, Pýtın Qazaqstandy táýelsiz el dep eseptemeıdi ári óziniń «teń dárejedegi áriptesterimen» sanasqysy joq. Ol buǵan naqty derek keltirdi.
Buǵan qosa Jumaly: «ultshyl, memleketshil ustanymdaǵy azamattardy memleketten aqsha alatyn aqparat quralyna shyǵarmaıdy. Pálenshe men Túgensheniń aty kirgen «qara tizim» bar» deıdi.
– Ótken aptada Vladımır Vladımıruly jurtpen tikeleı jelide pikirlesti. «Reseıden tys jerde turatyn orystardyń jaıly ómir súrýin qamtamasyz etýdi ıntegrasıa arqyly júzege asyramyz» dedi. Munysy nesi?
– Pýtınniń bul jolǵy suraq-jaýaby byltyrǵydan bólek. Bastysy, aryny basylǵan.
Byltyr «Ýkraınanyń máselesin biz sheshemiz», «Kıevtegi jańa bılik – fashıser» dep aıyptaǵan Pýtın ózgere qaldy. Mundaı áńgimeler bul joly aıtylǵan joq. Esesine, «Ýkraınanyń ońtústik-shyǵysyndaǵy daǵdarys bul eldiń ishki máselesi, olardy Ýkraına ózi sheshýi kerek, bizdiń bul iske aralasýǵa qaqymyz joq, tek qana óz oıymyzdy ortaǵa salýǵa dámelimiz. Ýkraınadan bir nárseni talap etemiz. Kıev Kremlge teń dárejedegi áriptes, seriktes retinde qaraýy kerek» dedi. Bylaısha aıtqanda, óte órkenıetti sóıledi.
– Pýtınniń qatqyl, ashshy pikirden bas tartýynda ne jatyr? Bul beker emes shyǵar?
– Reseıdiń halyqaralyq sanksıa qursaýynda qalýy, rúbldiń quldyraýy, munaı baǵasynyń tómendeýi Kremlge áser etkeni kórinip tur. Sodan bolar, aýzyn baqty. Alaıda Pýtınniń sóz júzindegi jáne is júzindegi áreketiniń arasynda úlken alshaqtyq jatyr. Ýkraınany aıtpaı-aq qoıalyq, bul Qazaqstan men Reseıdiń arasynda da anyq baıqalady.
Sóz júzinde «biz teń dárejedegi áriptespiz» deıdi. İs júzinde sanaspaıdy. Keıde onyń ishinde orystildi azamattarǵa kelgende arandatatyn, birjaqty málimdeme jasaıdy. Ol orystildi azamattardyń Qazaqstan nemese Belarýs turǵyny ekenin ekinshi retke qaldyrady. Jalpy, bizdiń azamattardyń jaǵdaıyn oılaýǵa onyń eshqandaı zańdyq nemese saıası qaqy joq.
Osy jolǵy suraq-jaýapta jumsaq sóıleýiniń ózi onyń óz qateligin túsingendikten, moıyndaǵandyqtan emes, soǵan májbúr bolǵandyqtan ýaqytsha jasalǵan taktıkalyq áreketi dep túsiný kerek.
Osydan 6 aı buryn Pýtın bir basylymǵa suhbat berdi. «Reseıdiń óz aýmaǵynan tys áskerı bazalary tek eki memlekette ǵana bar. Biri – Armenıada, endi biri – Tájikstanda» dedi. Reseıdiń bizdiń elde 6 áskerı bazasy men polıgony ornalasqan. Ony aıtqan joq. Demek, Pýtınniń túsiniginde Qazaqstan shetel, bylaısha aıtqanda óz aldyna bólek memleket emes.
– Bir sózińizde Qazaqstan men Ýkraınanyń uqsas tustary óte kóp depsiz. Mysalǵa?
– Syrttaǵy álem Reseımen shektelmeıdi. «Orys ketse, Qazaqstannyń táýelsizdigine tumsyq tyǵatyn, bizdi jaýlaǵysy keletinder paıda bolady. Olardan saqtaıtyn jalǵyz kúsh – Reseı» degen oıdan arylý kerek.
Ýkraınanyń bizge uqsas tustary kóp. Sonyń biri orystildilerdiń máselesi, Reseıdiń áseri, Pýtınniń Qazaqstan men Ýkraınadaǵy orystildi azamattardy óz múddesine paıdalanýǵa tyrysýy, ishki isimizge qol suǵýy.
Jalpy, «qyzyl ımperıanyń» shekpeninen shyqqan elderde ulttyq sana-sezimniń oıaný prosesi áli júrip jatyr. Kreml bul úrdisti tejeýge, keńestik zamandaǵy psıhologıany, oı-óristi saqtap qalýǵa tyrysýda.
Óz salamyz boıynsha túrli basqosýda bolam. Reseıshil sarapshysymaqtardyń alǵa tartatyny: «Ýkraınadaǵy jaǵdaı Qazaqstanda bolýy múlde múmkin emes! Olaryńyz ne, oıbaı? Ýkraına múlde bólek memleket qoı. Reseı óz áreketin Qazaqstanda qaıtalaýy múmkin degen boljamdy múldem oıǵa almańyzdar!» deıdi. Munyń ózi saıasat. Qazaqstandyq azamattardyń oıyn, sanasyn uıyqtatyp tastaýǵa baǵyttalyp otyr.
Osydan 6 aı buryn Pýtın bir basylymǵa suhbat berdi. «Reseıdiń óz aýmaǵynan tys áskerı bazalary tek eki memlekette ǵana bar. Biri – Armenıada, endi biri – Tájikstanda» dedi. Reseıdiń bizdiń elde 6 áskerı bazasy men polıgony ornalasqan. Ony aıtqan joq. Demek, Pýtınniń túsiniginde Qazaqstan shetel, bylaısha aıtqanda óz aldyna bólek memleket emes.
Odaq aıasyndaǵy «teń dárejedegi áriptesteri» Nazarbaev, Lýkashenkomen aqyldasýdy qoıdy.
Ortaq valútany alaıyq. Byltyr Lýkashenko men Nazarbaev: «Asyǵýdyń reti joq. Bul máseleni 10-15 jyldan keıin qarastyrsaq ta kesh emes» degen. Pýtın muny qaıta kóterdi.
Reseıdegi aqparat quraldarynyń ne degenine nazar aýdarsańyz: «Pýtın porýchıl sozdat edınýıý valútý Evrazııskogo soıýza», «Pýtın dal porýchenıe sozdat edınýıý valútý. Nazarbaev ı Lýkashenko ýznaıýt ob etom ız rossııskıh gazet» deıdi. Bul orys gazetterindegi maqalalardyń ataýy!
Reseıden tys elderde ómir súretin orystardyń áleýmettik jaǵdaıy, tildik máselesi Pýtın úshin jeleý. Olardyń taǵdyryn oılap otyrǵan ol joq. Muny qazaqtar, ýkraındar ǵana emes, orystildi azamattar da túsinýi kerek.
– Biz Kremldiń aqparattyq-ıdeologıalyq keńistiginde ómir súrip otyrmyz dep aıtýǵa bola ma?
– Bizdiń aqparat salasynyń 80 paıyzy Reseıdiń qolynda. Onyń ózin azsynyp otyr. Sonyń biri – ortaq aqparattyq keńistik qurý.
Ortaq degenimiz ne? Árıne, reseılik aqparat quraldary, ortaq valúta degen, árıne, rúbl, ortaq parlament degen, árıne, reseıdiń GosDýmasy. Sosyn, bizde Máskeýge jumys isteıtin tarıhshylar, ekonomıser, saıasattanýshylar bar. Kreml qazaqstandyq qoǵamda reseıshil kózqarasty qalyptastyrýǵa qyrýar qarjy jumsaýda. Bul álgindeı saıasattanýshylardyń óz nıeti emes. Máskeýdiń aıdap salýmen, aqsha berýmen júrgizip otyrǵan dúnıesi.
Bir qyzyǵy, bularǵa kedergi joq. Al ultshyl, memleketshil ustanymdaǵy azamattardy úkimetten aqsha alatyn aqparat quralyna shyǵarmaıdy. Estýimshe, Bálenshe men Túgensheniń aty kirgen «qara tizim» bar.
Táýelsizdik alǵaly Kıev Qyrymdy ýkraındyq ete almady. Aqparattyq, ıdeologıalyq jumystar atqarǵan joq. Qyrym Ýkraınanyń quramynda bolsa da, «orys áleminde» ómir súrdi. Munda Ýkraına emes, Reseıdiń arnalary habar taratty. Reseıdiń juldyzdary konsert berdi. Saıyp kelgende Qyrymdaǵy orys halqy úshin eshteńe ózgergen joq.
– Saıasattanýshy Rústem Qadyrjanov Ýkraınaǵa qatysty bir jolǵy jıynda: «Erteń Kreml dál bul senarıdi Qazaqstanda qaıtalasa, qazaq qolyna qarý alady. Al orys she? Olar qaıtpek? Qazaqtyń artynan ere me, álde basqynshylardy (nemese óziniń etnıkalyq baýyrlaryn) nan men tuz kóterip qarsy ala ma?» dedi. Qalaı oılaısyz, bulaı deýge negiz bar ma?
– Óte aýyr saýal. Talaı adamnyń oıynda júr.
Ýkraınadaǵy oqıǵalar bizdiń qoǵamdy ekige jardy. Munyń ózi memlekettiń álsizdigin bildiretin jaıt.
Osyndaǵy «ózimizdiń orystar» ózderin Reseı men Qazaqstannyń arasyndaǵy dáneker emes, el azamaty retinde sezinýge, taǵdyryn, bala-shaǵasynyń bolashaǵyn osy elmen baılanystyrýǵa tıisti edi. Biraq osy ýaqytqa deıin bılik olardyń kókeıinde mundaı sezim týdyrý úshin qandaı da bir ıdeologıalyq jumys atqardy ma, ne bitirdi?
Bir mysal. Reseı Qyrymdy aldy. Referendým ótkizdi. Ras, óreskel zań buzdy. Biraq, referendým nátıjesinde halyqtyń birtalaı bóligi Reseıge qosylatynyn aıtty. Sebebi nede?
Táýelsizdik alǵaly Kıev Qyrymdy ýkraındyq ete almady. Aqparattyq, ıdeologıalyq jumystar atqarǵan joq. Qyrym Ýkraınanyń quramynda bolsa da, «orys áleminde» ómir súrdi. Munda Ýkraına emes, Reseıdiń arnalary habar taratty. Reseıdiń juldyzdary konsert berdi. Saıyp kelgende Qyrymdaǵy orys halqy úshin eshteńe ózgergen joq.
Qazaqstannyń soltústigine qaraıyq. Halyq erteden qara keshke deıin Reseıdiń «NTV», «Reseı-24» arnalaryn kóredi. Mundaǵy halyq Ýkraınadaǵy oqıǵalarǵa Kremldiń kózimen qarap otyr. Biraq buǵan olardy kinálaýdyń jóni bar ma? Bálkim, bul reseılik aqparat quraldaryn Qazaqstanda taırańdatyp qoıǵan bıliktiń kinási shyǵar? Ýkraınadaǵy oqıǵalar kórsetkendeı bul kúnderdiń kúni úlken qasiretke alyp kelýi múmkin.
– Rahmet!
Áńgimelesken,
Dýman BYQAI
