Ýkraına Prezıdenti Petr Poroshenko jýyrda Reseıdiń Qyrymdy tartyp alǵanyna bir jyl ótýine baılanysty óz ustanymy men pikirin, aldaǵy eldik maqsat-muratyn bildiretin kólemdi maqala jarıalady. Sol maqalanyń ózekti degen tustaryn oqyrmanǵa yqshamdap usynyp otyrmyz.
Osydan bir jyl buryn kórshimiz ári bir kezgi áriptesimiz Reseı ýkraındyq Qyrymnyń terıtorıasyn basyp aldy. Bir jyl buryn reseılik «spesnaz» jergilikti parlamentti kúshtep otstavkaǵa jóneltip, ózgeshe oılaıtyndardyń aýzyn býyp, artynsha referendým ótkizip jiberdi. Olar osy arqyly ózderiniń túbekti basyp alǵanyn jasyrǵan-symaq boldy.
Munyń bárine myna men kýámin. Eshqashan umytpaımyn jáne keshirmeımin. Bir jyl buryn Qyrym astanasy Sımferopolǵa kelgende «jasyl kıimdi» adamdardy kórdim. Negizinde, olar basynan baqaıyna deıin qarýlanǵan kásibı ásker-tuǵyn. Betin tumshalap alǵan, ústindegi formasy da ózgeshe. Bulardyń Kreml jóneltken shash al dese, bas alatyn jandaıshaptar ekeni belgili edi.
Odan beri kóp nárse ózgerdi. Bizde. Eldiń Shyǵysyna qaýip tóndi. Reseıdiń áskerı qoldaýyna arqalanǵan terrorıster Donbassty qańyratyp ketti. Kezinde qandaı qala edi... Qazir qıraǵan úıindisi ǵana qaldy. 6 myń adam qaza boldy. 1 mln adam baspanasyz qaldy. Qonys aýystyrdy.
Ótken aıda Mınski kelisimine qol qoıǵanda Reseıge aqyl kirer dep oılaǵanmyn. Olaı bolmaıdy. Atylǵan oqtyń daýsy áli de estilýde.
Biz berisken joqpyz.
Ótken jyl tabysty boldy. El eki márte erkin ári ádil saılaý ótkizdi. Jemqorlyqqa qarsy kúresti bastap ketti. Bul jalǵan uran emes. Bılikti ortalyqsyzdandyrý saıasaty júrip jatyr. Ádiletsiz sottardy aramyzdan qýdyq. Bylaısha aıtqanda, Ýkraına Eýropalyq standartqa umtylýda. Biraq, Ýkraınanyń Shyǵysyndaǵy qantógiske jáne Reseıdiń Qyrymdy basyp alǵanyna kóz juma qaraı almaımyz.
Siz Qyrym tek Ýkraınanyń máselesi dep oılaısyz ba? Qatelesesiz. Sonaý Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan beri (70 jyl ótti me?) bir el halyqaralyq quqyqty tabanǵa taptap, bir eldiń terıtorıasyn tartyp aldy. HHİ ǵasyrda!
Qyrymdy basyp alǵan Reseıdiń áreketin kórgen kóptegen el qazir óz ıadrolyq qarýyn qalyptastyrýdy oılastyryp jatyr. Nege? Bilesiz be? Túbekti tartyp alǵan Kreml 1994 jyly ýkraın, orys, amerıka jáne aǵylshyn áriptesteri qol qoıǵan qaýipsizdik týraly Býdapesht memorandýmyn buzdy, úzdi. Saıyp kelgende, ál-qýaty az elder qaýipsizdikke qatysty sheteldik kepildikterge senýden qaldy jáne endigári senbeıtin bolady. Odan da olarǵa óz ıadrolyq qarýy bolǵany tıimdi.
Kremldiń halyqaralyq quqyqty buzǵanyn aıttym. Shyndyǵynda, olar ýkraındyqtardyń óz jerinde ómir súrý múmkindigine tumsyq tyqty. Máskeý kúshti. Moıyndaımyz. Ózgeshe oılaıtyndardy óltire salady, erkin aqparattyń aýzyna qaqpaq qoıý oǵan túk emes. Qazir Qyrymdaǵy Reseı azamattyǵyn qabyldaǵysy kelmegenderdi sheteldikterdiń qataryna qosyp, olardy kóshirip jibermekke árekettenip jatyr.
Qyrymnyń quny qansha?
Reseı qarjy mınıstrliginiń málimetinshe 1 jylda Reseı Federasıasynyń qorynan Qyrym respýblıkasy men Sevastopolge 125 mlrd rúbl bólingen eken. Iaǵnı, kúnine shamamen jarty mlrd rúbl bólingen. Endeshe, Reseı ekonomıkasy úshin Qyrymnyń quny qandaı, esepteı berińiz.
Tatarlardyń taǵdyry
[caption id="attachment_9960" align="alignleft" width="381"]
Mustafa Jemilov[/caption]
Bárinen buryn, túbektiń baıyrǵy turǵyndary qyrym tatarlaryna obal. Olar Stalınniń tusynan beri orys bıliginen kórmegendi kórdi. Biraq, bul joly qoryqqan joq. Kremlge qarsy shyqty. Qazir Máskeý olardyń barlyǵyn baqylaýǵa alǵan. Qadamyn qalt jibermeıdi.
Tatar belsendileriniń birazy iz-tússiz joǵalyp ketti. Kópshiligi óldi. Tatar kóshbasshysy Mustafa Jemilovti aýa kóshirip jiberdi, onymen qoımaı, oǵan óz jerine kelýge tyıym saldy. Reseı bıligi qyrym-tatar halqynyń Medjlısin jaýyp tastady. Bul tatarlardyń múddesin qorǵaıtyn birden-bir uıym bolatyn.
Varvarlyq áreketter áli azaıǵan joq. Medjlıstiń keńselerin timiskileý, dinı kitaptardy kámpeskeleý, mádenı eskertkishterdi qıratý jalǵasyp jatyr.
Jemilov myrza bylaı deıdi:
– Búgingi Qyrymdaǵy qýǵyn-súrgin Keńes odaǵy kezindegi qýdalaýdan áldeqaıda qorqynyshty.
«Qyzyl ımperıanyń» túrmesinde otyrǵan jáne osy zulym ımperıaǵa qarsy azamattyq quqyǵyn qorǵap, álem tarıhynda eń uzaq ashtyq jarıalaǵan adam osylaı deıdi. Keńes kezinde munyń bárin kim jasap jatqany belgili bolatyn. Al qazirgi jaǵdaıda buǵan jaýap beretin adam joq. Júıeniń keıpi kóleńkelengen.
Qazir Reseıde Qyrymnyń Ýkraınaǵa tıesili ekenin aıtqan adam avtomatty túrde qylmyskerge aınalady. 5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylady. Osy otarlaýǵa qarsy shyqqan qyrymdyq kınomatografıst Oleg Sensov ázir Reseı túrmesinde jatyr. Ony terrorıst dep aıyptapty.
Oıdan shyǵarylǵan orys mádenıetin qorǵaımyz degen sebeppen Kreml qazir túbektegi ózge mádenı oshaqtardy qıratyp, búldirip jatyr. Bir kezderi ýkraın tilinde tálim bergen búkil Qyrym mektepteri qazir orys tiline kóshken. Az ýaqyttyń ishinde. Onymen qoımaı, «Qyrymdaǵy Kıev patrıarhatynyń Ýkraındyq pravoslav shirkeýin qıratamyz» deıdi.
2014 jyldyń 27 naýryzynda BUU-ǵa múshe 100 memleket Ýkraınanyń terıtorıalyq tutastyǵyn qoldap jáne Qyrymdy bizdiń eldiń bir bólshegi retinde sanaıtyndaryn aıtyp daýys berdi. Halyqaralyq qaýymdastyqtyń bizge qoldaý tanytqanyn umytpaımyz ári baǵalaımyz. Biz Qyrymdy qaıtaramyz.
Ol Ýkraınanyń ajyramas bólshegi jáne solaı bolyp qalmaq. Agresordy túbekten qýyp tynamyz kúnderdiń kúni. Qyrym Ýkraınaǵa qaıtady. Búıtpesek biz óz halqymyzdyń aldyndaǵy abyroıymyzdan aıyrylamyz. Halyqaralyq quqyqty saqtaýda jáne jahandyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde Qyrymdy Ýkraınaǵa qaıtarý ázirgi bılikke júktelgen eń basty mindet.
