«Máskeý» dúkeniniń isi
Osydan 100 jyl buryn, ıaǵnı 8 mamyr 1918 jyly halyq komısarlary keńesiniń paraqorlyqpen kúres jónindegi alǵashqy dekretine qol qoıyldy. Ol boıynsha jemqorlarǵa bes jyl jaza kesilgen. Alaıda, 1922 jyly qabyldanǵan jańa Qylmystyq kodekstiń talaby boıynsha atý jazasy belgilendi.
Bul másele soǵystan keıingi jyldarda-aq batyl qolǵa alyndy. 111 adam tutqyndalyp, Máskeý qalalyq sotynyń tóraǵasy A.Vasnev qamaýǵa alyndy.
Jazalaý prosesi Hrýshevtiń tusynda shyrqaý shyńyna shyqty. Tutqyndaýlar 1961 jyldyń sáýirinde bastalyp, 700 adam temir torǵa toǵytyldy. 2 mlrd rúbldi jep qoıǵandardyń 28-i atý jazasyna kesilip, onyń beseýine keıinnen keshirim jasaldy.
Sonyń ishinde aıryqsha kózge túskeni «Máskeý» ámbebap dúkeniniń dırektory M.Korshılovanyń toby edi. Ol bes jyl ishinde memlekettiń 2,5 mln rýblin jymqyrǵan. Bul úshin atý jazasyna kesýge bolatyn edi. Biraq Fýrsevanyń kómeginiń arqasynda sot zalynan bosap shyqqan ol ile-shala taǵy Máskeýdiń iri dúkenine qyzmetke qonjıdy. Al qamqorshysy joq onyń eki qurbysy atylyp ketti.
Qyzmetterdi satý
1969 jyly «Ázerbaıjan isi» burq ete tústi. Respýblıkada bılik aýysyp, mundaǵy jemqorlyqtyń alapat bolǵany sonshalyq, tergeýshilerdiń ózi tisi batpaı, tońqalań asyp jatty. Alaıda, iri aqshalar sol kezdegi respýblıkanyń birinshi hatshysy Ahýndosovtyń qaltasyna túsip otyrǵan.
Ol aqshany shet el asyryp jibergen. Árıne, ol tusta «ofshor» degen sózdi eshkim de bilmeıtin. Esesine respýblıkada partıalyq qyzmetterdi satý aıryqsha gúldengen.
Birinshi hatshy bolyp kelgen Geıdar Alıev ortalyq komıtettiń jabyq májilisinde jaǵa ustaıtyn málimetterdi jaıyp salǵan. Joǵary laýazymdy qyzmet túrleri mynadaı baǵalarǵa satylǵan.
Máselen, aýdandyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy – 200 myń, ekinshi hatshy – 100 myń, komýnaldyq sharýashylyq mınıstri – 150 myń, áleýmettik qamsyzdandyrý mınıstri – 120 myń, joǵary oqý ornynyń rektory – 100-200 myń, aýdandyq mılısıa bóliminiń basshysy – 50 myń, aýdandyq prokýror – 30 myń rúbl, t.b. Ol kezde SSSR-daǵy ortasha eńbek jalaqy 100 rúbl edi.
Alaıda, astanalyq sheneýnikter úshin bul jańalyq emes edi. Tipti, 40-jyldardyń sońynda Máskeý sý saýdasy mekemesiniń isi qaralǵanda mynadaı málimetter málim bolǵan.
Saýda pavılonynda quıylmaly syra satýshynyń orny 15 myń rúblge baǵalanǵan. Saýda pavılony meńgerýshisiniń orny budan eki ese turǵan. Qyzmetke turǵandar bul aqshany eki ese óndirip, «kryshasy» mılısıamen bólisip otyrǵan. Saýda pavılonynyń dırektory Fedýnov joǵary keńes prezıdıýmyndaǵy qamqorshylarynyń arqasynda túrmege toǵytylmaı, keshirimge ilikken.
1980 jyldardyń basynda belgili bolǵanyndaı, mundaı saýdalasý tek qyzmet tóńireginde ǵana bolmaǵany anyqtaldy. 1982 jyly Horezm oblystyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy Qudaıbergenov KSRO-nyń Bas prokýroryna jazǵan aryzynda Ózbekstan kompartıasy ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy Sh.Rashıdovqa Sosıalısik Eńbek Eri ataǵyn alý úshin 1,5 mln rúbl para bergenin jazǵan. Al endi 1940 jyly týǵan ishki ister mınıstriniń orynbasary Qahramonovqa Uly Otan soǵysyna qatysyp, Halkın-Goldi qorǵaǵany úshin degen medaldiń ne úshin berilgeni jumbaq kúıinde qaldy.
«Mıllıonerler otany»
1978 jyly «Okean» isi qaralyp, Krasnodar ólkesiniń kóptegen partıa basshylary qamaýǵa alyndy. Balyq sharýashylyǵy mınıstriniń orynbasary V.Rytov atý jazasyna kesilip, mınıstr A.Ishkov qazynaǵa 260 myń rúbl qaıtaratyn bolyp Brejnevtiń arqasynda aman qaldy.
Grýzıada prokýratýra Ortalyq komıtettiń hatshysyn qamaýǵa aldy. Jalpy, KSRO-da bul el «mıllıonerler otany» dep atalatyn. Bularda jemqorlyq barlyq jaǵynan gúldenip turdy.
1970 jyldardyń basynda KSRO İshki ister mınıstri N.Shelokov respýblıkanyń İshki ister mınıstri E.Shevardnadzege bul elde GAI qyzmetkerleriniń jartysy jemqorlyq bylyqqa batqanyn aıtyp, qatań eskertý jasaıdy.
Shevardnadze Tbılısıge kele salysymen «Moskvıchine» otyryp, qarapaıym kıinip alyp qalany ózi aralaıdy. Sodan bul tańqalady. Qyzmetkerlerdiń jartysy emes, 100 paıyz para alatynyna kózi jetedi.
Ol kóp uzamaı respýblıkanyń birinshi basshysy bolyp taǵaıyndalady da, tazalaýǵa kirisedi.
Bes jyl ishinde 30 myń adamdy túrmege jaýyp, 40 myń sheneýnikti qyzmetten alady. Artynsha Shevardnadzege qatań eskertý jasaǵan Shelokovtyń basyna da qara bult úıiriledi. İshki ister mınıstrligin 15 jyl basqarǵan Shelokov FRG Máskeý olımpıadasyna tartý etken «Mersedesin» jymqyryp, balalar kereýetine deıin paıdalanyp ketken. Áıgili orys sheberleriniń kartınasyn qabyrǵada oryn qalmaǵan soń, tóseginiń astyna jasyrǵan. Aqyr sońynda is sotqa jetpeı, ózin-ózi atyp óltiredi.
Ózbekstandaǵy «maqta isi» de áli umytyla qoımaǵan bolar. Bul isti tergeý tabany kúrekteı 20 jylǵa sozyldy. Paraqorlyq pen urlyq faktileri jóninde 800 is qaralyp, 4 myń adam jaýapqa tartyldy. 1991 jyly bılik basyna I.Karımov kelgennen keıin olardyń bárine keshirim jasaldy.
Q. IMAN.
Taǵy oqyńyz:
https://dalanews.kz/44148
