Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi bólimsheleriniń qyzmetkerleri jyl saıyn 10 myńnan astam azamatty qutqaryp, 20 myńnan astam adamdy evakýasıalaıdy eken. Jyl saıyn 19 qazanda qaharman mamandyq ıeleri – qutqarýshylar ózderiniń kásibı merekelerin atap ótedi. Mereke kúni – 19 qazan – kezdeısoq tańdalǵan joq. 1995 jyly 19 qazanda Prezıdenttiń «Qazaqstan Respýblıkasynyń ortalyq atqarýshy organdarynyń qurylymyn jetildirý týraly» Jarlyǵy shyǵyp, Tótenshe jaǵdaılar jónindegi memlekettik komıtet irge qalady. Sondyqtan bul kún azamattyq qorǵaý júıesiniń kásibı merekesi – Qutqarýshylar kúni bolyp belgilendi.
Búgingi tańda qutqarýshylardyń qatarynda órt sóndirýshiler, súńgýirler, kınologtar, dárigerler, psıhologtar jáne basqa da sala ókilderi tótenshe jaǵdaıǵa tap bolǵan kez kelgen adamǵa birinshi bolyp kómek kórsetýge daıyn. Olardyń árqaısysynyń jumysy joǵary kásibılikti, jaýapkershilikti, adaldyq pen qaharmandyqty talap etedi. Adamdardy qutqarý – qaýipti, biraq abyroıly mindet.
Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń málimetinshe, Qazaqstanda jyl saıyn orta eseppen 16 myń tótenshe jaǵdaı tirkeledi, otandyq qutqarýshylar jyl saıyn tótenshe jaǵdaılar aımaqtarynan 10 myńdaǵan azamatty qutqaryp, 20 myńnan astam adamdy qaýipsiz aımaqqa kóshiredi. Tótenshe jaǵdaılar mınıstri Shyńǵys Árinov atap ótkendeı, sońǵy kezderi elimizde ǵana emes, kórshiles elderde de oryn alǵan tótenshe jaǵdaılar bizdiń júıe úshin úlken synaq boldy. Vedomstvo basshysy bizdiń qutqarýshylar gýmanıtarlyq mısıalardy qamtamasyz etý aıasynda Túrkıa men Aýǵanstanda qutqarý jumystaryn kásibı túrde júrgizgenin erekshe atap ótti.
– Kásibı sheberligi, jınaqtalǵan tájirıbesi, eń kúrdeli tapsyrmalardy oryndaýdaǵy jyldamdyǵy men dáldigi boıynsha bizdiń qutqarýshylar úzdikter qatarynda boldy. Sondyqtan, Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi qyzmetkerleri kúndiz de, túnde de kómek qolyn sozýǵa daıyn jáne ár adamnyń ómirin saqtap qalý úshin, tipti óz ómirin qısa da kúresetinin azamattarymyz anyq biledi. Óz boryshyn óteı otyryp, ózgeniń ıgiligi úshin janyn qıǵan áriptesterimiz Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń úzdik jaýyngerleriniń jadynda jáne qurmetti mamandar tiziminde máńgi saqtalady, – dep atap ótti mınıstr. Olardyń aýyr da táýekelge toly qyzmeti, abyroıly da adal mańdaı teri jáne ózderine júktelgen mindetter men fýnksıalardy minsiz atqarǵany qalaı marapattap, madaqtasa da quny ótelmeıdi.
Osydan eki jyl buryn ǵana kópqabatty úılerdiń birindegi órtten úsh adamdy qutqarý kezinde qaza tapqan órt sóndirýshi Asqar Zabıkýlınniń erligi sózimizdiń mysaly bola alady. Onyń atyna Astanadaǵy bir kósheni berip, qalaı qurmet tanytsaq ta, biz onyń ornyn toltyra almaımyz. Órt sóndirýshiniń eren eńbegi men jarqyn beınesi urpaq jatynda saqtala beredi. Búginde aramyzda Asqardyń erligin qaıtalaı alatyn áriptesteri men baýyrlary az emes. Máselen, jaqynda shymkenttik qutqarýshylar 6 jasar balany aman alyp qalǵan oqýshyny marapattady. Erdáýlet Shyńǵyshan sýǵa batqan balany jaǵaǵa alyp shyǵyp, oǵan alǵashqy medısınalyq kómek kórsetken bolatyn. Tótenshe jaǵdaılar mınıstriniń buıryǵymen 8-synyp oqýshysy «Sýǵa batyp bara jatqan adamdardy qutqarǵany úshin» medalimen marapattalyp, zamanaýı smart saǵat enshiledi. Jas batyr qutqarýshy bolýdy, bar ómirin osynaý táýekelge toly qıyn mamandyqqa arnaýdy armandaıdy.
– Sol kúni dosymmen birge sýǵa bardyq. Balalar qasymyzǵa júgirip kelip, bir balanyń sýǵa batyp ketkenin aıtty. Basynda senbeı, ázil dep oılap, ózenge jaqyndap barsam, balanyń denesi baıqalady. Sodan ony jaǵaǵa alyp shyǵyp, demaldyrýǵa tyrystyq. Úlkenderdi shaqyryp, jedel járdemge habar berdik. Men, tipti ózimniń marapattalatynym týraly oılamadym. Qutqarýshylarǵa óte rızamyn. Al bul saǵatty ákeme beretin shyǵarmyn. Endi men qutqarýshy bolǵym keledi, – dedi jas qutqarýshy Erdáýlet Shyńǵyshanuly.
Oqýshynyń ákesi Shyńǵyshan Bekturǵanovtyń aıtýynsha, ol sol kúni jumysta bolǵan. Alaıda, jolda jedel járdem kólikterin kórgenin jetkizdi. «Sodan úıge kelgenimde, ulym kishkentaı balany qalaı qutqarǵanyn aıtyp berdi. Balamnyń osyndaı batyl qadam jasaǵanyna qatty qýandym. Men oǵan kishkentaı kezinen júzýdi úırettim, keıin aǵasy úıretti. Biz ony qutqarǵany úshin syılyq alady dep kútken de joqpyz», - dep aǵynan jaryldy jas batyrdyń ákesi.
Qutqarý operasıasyna taǵy bir stýdent jigit qatysqan. Ol 9-synyp oqýshysy Ramazan Amangeldıev bolyp shyqty. Onyń anasy Alıma Mekenbaeva ulymen maqtanatynyn aıtady.
– Meniń ulym 15 jasta jáne ol sýǵa ketken búldirshindi qutqaryp qalypty, men onyń bul isin maqtan tutamyn. Muny úıge kelgen soń bildim, ol kezde mal baǵyp júrgenmin. Buǵan deıin ol polıseı bolǵysy kelgen, biraq balanyń ómirin saqtap qalǵan soń, aqyry mamandyǵyn tapqan eken, endi qutqarýshy bolǵysy keledi, – deıdi ol.
Bul tótenshe oqıǵa qaladaǵy Igilik turǵyn alabynda ornalasqan Badam ózeniniń boıynda bolǵan. Bir top balamen birge Erdáýlet pen Ramazan da sýǵa baryp, sol jerde kishkentaı balanyń ózenge batyp ketkenin baıqaǵan. Jigitter ony jaǵaǵa shyǵaryp, alǵashqy medısınalyq kómek kórsetedi. Balalardyń sheber áreketiniń arqasynda alty jasar bala esin jıyp, tynys ala bastady. Erjúrek oqýshylar mektep qabyrǵasynan soń, qutqarýshylar akademıasyna túsip, ony úzdik bitirse, sózsiz jumysqa qabyldanatyny jaıynda ýáde berildi.
– Eki mektep oqýshysy balany qutqaryp, oǵan alǵashqy medısınalyq kómek kórsetip, o dúnıeden alyp qalǵan. Men Tótenshe jaǵdaılar departamenti men tótenshe jaǵdaılardy joıý jeke quramynyń, sondaı-aq Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi basshylyǵynyń atynan sheksiz alǵysymdy bildiremin. Bizde, Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginde akademıa bar, olar 11-synyptan keıin sonda oqýǵa túse alady, sodan soń bul azamattardyń bizdiń qatarymyzda qyzmet etýine tilektespiz, – Shymkent qalasy Tótenshe jaǵdaılar basqarmasynyń bastyǵy Madıar Jaqsybaev.
Budan bólek, Taraz qalasynda da antyna adaldyǵy men kásibı biliktiligi úshin polısıa batyryn basshylary marapattady. Qaladaǵy shaǵyn aýdandardyń birinde kópqabatty úıden tosynnan órt shyǵady. Kórshi podezde ornalasqan ýchaskelik polısıa bólimshesinde otyrǵan polısıa qyzmetkeri – ýchaskelik ınspektor Sábıt Jurmuhamedov balanyń jylaǵan daýysyn estip, dereý kómekke umtylǵan. Ol tez arada órt bolyp jatqan 5-qabatqa júgirip shyǵyp, kórshilerinen balta surap, páter esigin syndyryp, jylap turǵan 6 jasar balany jalynnyń ortasynan alyp shyqqan. Sodan keıin dereý 102-baqylaý bólimine telefon soǵyp, bolǵan jaǵdaıdy aıtyp, jedel járdem men órt sóndirýshilerdi shaqyrǵan.
Órt tez sóndirildi. Sábı men ony qutqarýshy kómirqyshqyl gazynan ýlaný dıagnozymen aýrýhanaǵa jatyp ta shyqty. Al balanyń anasy Sánıa óz ómirin qaterge tigip, ulyn aman alyp qalǵan ýchaskelik ınspektorǵa sheksiz alǵysyn bildirdi. «Eger Sábıt balamnyń jylaǵan daýysyn estip, kómekke kelmegende, ne bolatynyn elestetýdiń ózi qorqynyshty. Men oǵan sheksiz alǵysymdy bildiremin», - dedi áıel. Polısıa qyzmetkeri marapattan góri, osy ananyń alǵysyna sheksiz rıza.
Almaty oblysynda «Qýat» shaǵyn aýdanynda jolaýshylar mingen avtobýsty apattan qutqaryp qalǵan 13 jastaǵy mektep oqýshysynyń áreketi, tipti qurmetke laıyq. Aqjol Batyr – bul jasóspirimniń esimi, ózi úlken jol-kólik oqıǵasynyń aldyn aldy. Sol kúni ol qoǵamdyq kólikte kele jatyp, tótenshe jaǵdaıdyń eriksiz kýágeri bolyp, 24 saǵattyń ishinde búkil elge tanymal boldy. Kýágerlerdiń aıtýynsha, júrgizýshi esinen tanyp, abaısyzda gaz pedalin basyp qalǵan. Osy sátte avtobýs qatty jyldamdyqpen - saǵatyna 70-80 shaqyrymmen qozǵalǵan. Aryqtan ótken qoǵamdyq kólik qozǵalysyn jalǵastyryp, odan keıin turǵyn úılerdiń janynda ornalasqan gaz qubyryna soǵylady. Júrgizýshi ornyna der kezinde otyryp úlgergen Aqjol Batyr tejegishti basyp, búkil jolaýshynyń ómirin saqtap qalady. Al oqýshy bulaı áreket etpegende, apattyń saldary budan da aýyr bolýy múmkin edi.
– Men osy úıde turamyn, apat bolǵan jerdiń dál qasynda. Apat bolǵan kezde, men aıaldamada turdym, qatty qoryqtym. Avtobýs gaz qubyryna tıip ketti, jarylys bola ma dep zárem qalmady. Avtobýs tikeleı úıge qaraı zymyrap bara jatty. Qýanyshymyzǵa qaraı, ol ýaqytynda toqtap úlgerdi. Onda jolaýshylar kóp boldy. Kishkentaı balalar da bar edi. Bala Aqjol bolmasa, avtobýs turǵyn úılerge soǵylar edi. Oqýshy turǵyndardy da, jolaýshylardy da aman alyp qaldy, – deıdi tosyn oqıǵanyń kýágeri Baǵdat Tálipova.
Aqjol 8-synybynda oqıtyn mektep ustazdary men bilim alýshylary ony naǵyz batyr retinde qarsy aldy. Balanyń tolyq aty-jóni Batyr Aqjol bolǵandyqtan, olar ony kópten beri osylaı ataǵan. Endi bul erekshe tegi ǵana emes, sonymen qatar laıyqty laqap atyna aınaldy. Ustazdardyń paıymdaýynsha, Aqjoldyń famılıasy onyń abyroıyn asqaqtatar áreketti jasaýy yqpal etti. Saltanatty jaǵdaıda oqýshy mektep pen jergilikti ákimshilik atynan marapattalyp, qurbylary oǵan dý qol shapalaqpen qurmet kórsetti.
«Basynda bári jaqsy bolatyn. Eshqandaı oqys jaǵdaı belgileri bolǵan joq. Bir kezde avtobýs kenetten baǵytyn ózgertti. Qoǵamdyq kólikte jıyrmaǵa jýyq jolaýshy otyrǵan. Kóbisi salonnan sekirip shyǵa bastady. Kishkentaı balalar qorqyp aıqaılap jatyr. Júrgizýshiniń esinen tanyp qalǵanyn kórip, oǵan qaraı júgirdim. Maǵan kólik júrgizýdi ákem úıretken, men ne isteý kerektigin tez túsindim. Júrgizýshiniń aıaǵyn gaz pedalynan shyǵaryp, tejegishti basyp, esikti ashtym, barlyǵyn syrtqa shyǵarýǵa asyqtym», - deıdi Aqjol Batyr.
Júrgizýshi sol sátte ınsýlt alǵan bolyp shyqty. Ol İle aýdandyq ortalyq aýrýhanasynda em aldy. Jalpy, ınsýlttan saýyǵý - qıyn proses jáne qazir dárigerler júrgizýshiniń qashan tolyq saýyǵyp ketetinin naqty aıta almaıdy.
Taǵy bir erekshe oqıǵany atap ótsek, jaqynda Aqmola oblysynyń qutqarýshylary 14 jastaǵy jasóspirimdi qaıtys bolǵannan keıin medalmen marapattady. Óńirdegi Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń bastyǵy Nurlan Atyǵaev Vladımır Grınbergtiń jaqyndaryna «Sýǵa batqandardy qutqarǵany úshin» medalin tabystady. 29 shildede qaharman ul otbasymen Qorǵaljyn aýdanyndaǵy Nura ózeniniń jaǵasynda demalyp júrgen. Jas batyr 12 jasar balanyń sýǵa bata bastaǵanyn baıqap qalyp, esh abdyramaı jáne ýaqyt sozbaı oǵan kómekke umtylady. Bul kezde eresekter de júgirip kelgen, sodan keıin balanyń ákesi ony sýdan shyǵaryp aldy.
– Óz ómiriniń qunyn oılamaı, Vladımır Grınberg sýǵa batyp bara jatqan adamdy qutqarmaq boldy. Ókinishke qaraı, ol óz kúshin eseptemeı, sýǵa ózi batyp ketti, óıtkeni bul jerde sý quıyndysy bar edi. Oǵan eshkim kómektese almady, – dep jazady TJD baspasóz qyzmeti. Adam ómirin saqtap qalýǵa baılanysty tótenshe jaǵdaıda kórsetken erligi men janqıarlyǵy úshin medal balanyń týystaryna tapsyrylǵan. Nurlan Atyǵaev balanyń ata-anasyna kóńil aıtty.
Bul salady osy sekildi erlik pen janqıarlyqqa toly oqıǵalar barshylyq. Qutqarýshylardyń ómiriniń árbir sáti táýekel men tosyn oqıǵalarǵa toly. Eń bastysy, olar adam ómirin ajaldan arashalap qalýda aıanyp qalmaıdy. Biz de olarǵa qurmetimizdi aıamaıyq.
