«Qazir álemde sandyq tehnologıalar qarqyndy damyp, tirshiliktiń túrli salasynyń tegeýrindi tiregine aınalyp otyr. Zaman kóshi «júrek qaǵysy» ispetti, kibirtikteseń, ilespeı qalasyń. Alǵa umtylsań, ilgerileısiń. Ýaqyt kerýeni eshqashan toqtaǵan emes, únemi jańaryp, jandanyp, jasaryp otyrady. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jýyrda Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda sıfrlyq júıeniń múmkindikterin barynsha paıdalanýdy taǵy bir eske saldy. Tipti, «Qazaqstan álemdegi «sıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınalýy kerek» dedi.
«Ekonomıkany sıfrlandyrý isin jalǵastyrý jáne jasandy ıntellekt tehnologıasyn keńinen qoldaný asa mańyzdy... Sheteldiń belgili mamandaryn tartý úshin Digital Nomad Residency arnaıy baǵdarlamasyn iske qosý kerek. Iaǵnı, elimizdi álemdegi «sıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınaldyrýymyz qajet. Bir sózben aıtqanda, zamannyń aǵymynan qalmaý kerek. Sıfrlyq tehnologıany neǵurlym jedel ári tıimdi paıdalansaq, damý qarqynymyz da soǵurlym tabysty bolmaq», –dedi Prezıdent.
«Sıfrlyq kóshpendiler» – belgili bir turǵylyqty mekenge baılanyp qalmaı, álemniń kez kelgen jerinen jumys isteı alatyn adam. Ýaqyt keshegi pandemıa jáne jan-jaqty sıfrlandyrý úrdisi qashyqtan qyzmet etý men ıkemdi jumys kestesin qoldanýǵa múmkindigin kórsettiBirqatar memleketqashyqtaǵy jumysshylar úshin sıfrlyq kóshpendi nemese Digital Nomad vızasyn usyna bastady. Digital Nomad Visa - bul shet memlekette jumys istep jáne taǵy ózge elde tabys tabý quqyǵyn beretin qashyqtaǵy qyzmetkerlerge arnalǵan vıza. Vıza ádette bir jyl nemese odan da kóp merzimge beriledi. Bir jyldan keıin keı memlekette ony uzartýǵa bolady, al birqatar elde tipti turýǵa da ruqsat beriledi. Búginde 35-ten astam el 6-12 aıǵa deıin ómir súrýge múmkindik beretin sıfrlyq kóshpendi vızalaryn beredi. Eń tanymaly Portýgalıa, Kosta-Rıka, Ispanıa, Majarstan, Gresıa, Brazılıa, Chernogorıa baǵyttary.Mundaı vıza berýdi Qazaqstan úkimeti de qarastyryp otyr.
Aıta keterlik, Úkimet 87 memlekettik málimetter bazasynan quralatyn derekqor qalyptastyrǵan. Alaıda jasandy ıntellektiniń ozyq úlgilerin jasaý úshin munyń ózi azdyq etedi. Bul rette Toqaev memlekettik jáne komersıalyq sektordaǵy ıesi naqtylanbaǵan derekterdi jınaqtaı berý mańyzdy ekenin jetkizdi. Sonymen qatar, Memleket basshysy Prezıdenttik jastar kadr rezerviniń forýmynda IT-sheshimder arqyly memlekettik qyzmet júıesin ońtaılandyrý mańyzdy ekenin atap aıtty.
«Jasandy ıntellekt tehnologıasyn jáne aýqymdy málimetter qoryn, ıaǵnı Big Data-ny tıimdi qoldaný kerek. Zamanaýı tehnologıalar arqyly halyqpen etene baılanys ornatýdyń joldaryn jaqsartqan jón. Sebebi barlyq mańyzdy sheshimder azamattardyń pikiri negizinde qabyldanýǵa tıis», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Osy rette otandyq ǵalymdar men mamandar elimizde jasandy ıntellektini damytý isin quptap, Qazaqstannyń álemdegi «sandyq kóshpendiler ordasyna» aınalýy baǵytynda jasalyp jatqan jumystarǵa oń baǵasyn berip otyr.
Madına MANSUROVA, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty, dosent, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Jasandy ıntellekt jáne Big Data kafedrasynyń meńgerýshisi:
Men Prezıdenttiń bilimdi jáne patrıot azamattardyń memleketti basqarýǵa qatysýynyń mańyzdylyǵy týraly pikirimen tolyq kelisemin. Synı turǵydan oılaýǵa qabiletti jastarymyz shynymen de eldiń damýy úshin qundy resýrs dep sanaımyn. Prezıdenttik Jastar kadrlyq rezervin qurý bastamasy osy baǵyttaǵy tabysty qadam bolyp kórinedi. Osy rezervtiń bóligi sıaqty jas mamandar bizdiń qazirgi reformalarymyz ben qaıta qurýlarymyzdyń qozǵaýshy kúshi bola alady. Olardyń tek memlekettik organdarda ǵana emes, sonymen birge bızneste de jaýapty laýazymdarǵa ıe bolýy, jalpy ıgilikke óz bilimderi men tájirıbelerin berýi mańyzdy.
Memlekettik qyzmettegi reformalarǵa qatysty ashyqtyq, zamanaýı tehnologıalardy paıdalaný jáne jeke sektordan bilikti kadrlardy tartý ıdeıasy óte mańyzdy jáne oryndy sheshim bolyp tabylady. Jasandy ıntellekt pen Big Data qosa alǵanda, tehnologıalardy tıimdi paıdalaný halyqpen ózara is-qımyldy edáýir jaqsartyp, memlekettik qyzmettiń tıimdiligin arttyra alady dep sanaımyn. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń memleketti basqarýda jasandy ıntellekt (AI) jáne úlken derekter (Big Data) tehnologıalaryn tıimdi paıdalanýdyń mańyzdylyǵy týraly aıtqan sózderi kúrdeli mindetterdi sheshýge zamanaýı kózqarasty kórsetedi. Qazirgi zamanǵy tehnologıalar arqyly azamattarmen ózara is-qımyl tásilderin jetildirý qajettiligi týraly onyń málimdemesimen kelisemin. Mańyzdy sheshimder qabyldaýda derekter men AI qoldaný ashyqtyq pen qoǵamdyq pikirdi eskerýdi arttyrýy múmkin, bul egemendi jáne ashyq demokratıany qurý úshin mańyzdy. Jalpy, Prezıdenttiń «memlekettik qyzmet azamattardyń nátıjeleri men qajettilikterine baǵdarlanǵan ozyq salaǵa aınalýy tıis» degen kózqarasymen kelisemin.
Memleket basshysy Prezıdenttik jastar kadrlyq rezerv forýmynda málimdegen Digital Nomad Residency baǵdarlamasy qyzyqty bastama. Bul sıflandyrý salasyndaǵy kóshpendiler men ár túrli saladaǵy mamandardy tarta alady, bul óz kezeginde bilim men tájirıbe almasýǵa yqpal etedi.
Álemniń kóptegen elderinde jasandy ıntellekt salasynda belsendi ósý baıqalýda jáne Qazaqstan da osy úrdisti ustanatyny sózsiz. Qazaqstanda jasandy ıntellekttiń damýyna qatysty naqty baǵa berý qıyn. Jasandy ıntellektti engizýdiń artyqshylyqtaryna memlekettik qyzmetterdiń tıimdiligin arttyrý, bıznes-prosesterdi ońtaılandyrý jáne azamattardyń ómir súrý sapasyn jaqsartý kiredi. Degenmen, kez kelgen saladaǵydaı, nazar aýdarýdy jáne retteýdi qajet etetin derekterdiń qupıalylyǵy men qaýipsizdigine yqtımal qaýipter sıaqty táýekelder bar. Bul máseleniń sheshimi jaıyndy barlyǵymyz oılaýymyz kerek. Tutastaı alǵanda, sıfrlandyrý jáne tehnologıalardy paıdalaný baǵytyndaǵy kúsh-jiger eldiń ınovasıalyq damýǵa umtylysy jáne tehnologıa salasynda joǵary bilikti mamandardy tartý úshin jaǵdaı jasaý týraly aıtady. Qazaqstanda jasandy ıntellektti damytý keleshegi bar baǵyt bolyp tabylady jáne osy salada odan ári tabysty ilgerileýge úmittenemiz. Joǵary bilikti mamandar men ınovasıalyq jobalardy tartý úshin qolaıly jaǵdaılar jasaý boıynsha jumysty jalǵastyrý mańyzdy.
Elimizge turaqty damý, zamanaýı tehnologıalardy tabysty engizý jáne órkendeý tileımin. Sıfrlyq bolashaqqa jasalǵan bul qadamdar jańa múmkindikter ashyp, azamattardyń ómir súrý sapasyn arttyrýǵa múmkindik berer dep úmittenemin.
Raısa ÓSKENBAEVA, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, profesor, Q.Sátbaev atyndaǵy QazUTZÝ Avtomattandyrý jáne aqparattyq tehnologıalar ınstıtýty dırektory:
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda sóılegen sózi Qazaqstanda ekonomıkany sıfrlandyrýdy damytý jáne jasandy ıntellekt tehnologıalaryn qoldaný jaǵdaıynda óte ózekti jáne maǵynaly. Prezıdentimiz memlekettik jáne qarjylyq qyzmetterdi sıfrlandyrýdyń mańyzdylyǵyna toqtalyp, sońǵy tórt jylda qolma-qol aqshasyz tólemder úlesi 88%-ǵa deıin óskeniniń áserli mysalyn keltirdi. Jasandy ıntellektti damytýǵa erekshe kóńil bólinetindigi merzimdi sheshim dep sanaımyn. 2026 jylǵa qaraı dúnıejúzindegi kásiporyndardyń 80%-dan astamy jasandy ıntellekt quraldaryn paıdalanady degen boljam bar, bul Qazaqstanda osy salany belsendi damytýdyń mańyzdylyǵyn kórsetedi.
Digital Nomad Residency baǵdarlamasy arqyly jasandy ıntellekt salasyndaǵy jetekshi sheteldik sarapshylardy tartý – jasandy ıntellekt salasynda sarapshylar qaýymdastyǵyn damytý jáne bilimmen almasý úshin tamasha bastama. Mundaı baǵdarlamalar ınovasıalar men tehnologıalyq ósýdiń qýatty draıveri bola alady.
Jalpy, Memleket basshysynyń sóılegen sózinde Qazaqstannyń ekonomıkalyq ilgerileýin qamtamasyz etý úshin ekonomıkany sıfrlandyrý jáne jasandy ıntellektini paıdalaný jónindegi strategıalyq kózqaras kórinis tapqan.
Qaıratbek SHÁDIEV, Almaty qalasy №178 mamandandyrylǵan lıseıdiń dırektory:
Qazirgi kezde jańa tehnologıalar qarqyndy damyp, qoǵam ómirine dendep keledi. Tehnologıalyq ózgerister álemniń tórtinshi óndiristik revolúsıakezeńine qadam basqanyn kórsetedi. Onyń aıǵaǵy retinde kólikterdiń adamsyz júrýi, 3D prınterler arqyly ǵımarattardyń salynýy, wi-fi ınternetterdiń paıda bolýy arqyly aqparattardyń almasýy, bultty tehnologıalardan terabaıt aqparattardyń saqtalýy, jasandy ıntellekt jáne drondardyń paıda bolýy, taǵy basqa mysaldardy keltirýimizge bolady.
Jasandy ıntellekt bizdiń tehnologıalyq damýymyzdyń negizgi qaınar kózi bolmaq. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev sońǵy kezderi elimizde jasandy ıntellektti damytýǵa basa nazar aýdaryp keledi. Álemde aldaǵy birneshe jylda osy salaǵa 1 trıllıon dollardan astam ınvestısıa quıylady degen boljam bar. Oǵan ınvestısıa quıylsa, jasandy ıntellekt salasy boıynsha óndiris te qarqyndy damıdy. Óndiris avtomattandyrylsa, taýarlar sapaly bolady, qyzmet kórsetý sapasy artady. Sapa artatyn bolsa, elimizdiń jalpy ishki ónimi de artady. Bul bizdiń ekonomıkalyq bilimniń artýyna zor septigin tıgizedi. Bilim ekonomıkasy artý úshin bizge mamandar qajet bolady. Bilikti mamandar daıarlaý úshin mektepten bastaý kerek.
Almatydaǵy №178 mamandandyrylǵan lıseı fızıka, matematıka jáne ınformatıka baǵytynda tereńdetip bilim beredi. Munda robot tehnıkasy úıirmesi jumys isteıdi. Oqýshylar ár tilde zamanaýı kompúterlik baǵdarlamalardy meńgerip, túrli joba jasaıdy. Ol kompúterlik jáne, tehnıkalyq jobalar. Bilimgerler baǵdarlama tilderin paıdalana otyryp, «aqyldy mektep», «aqyldy úı» nemese «robot arba» sekildi ózderiniń jobalaryn usyndy. «Aqyldy úı», «aqyldy mektep» bir ǵana shapalaqtyń kómegimen elektr energıasyn únemdeýge bolady nemese elektr shamyn jaqqanyn-jaqpaǵanyn, keıde umytyp ketken kezde alystan otyryp basqaryp, elektr energıasyn únemdeýde, qandaı da bir gaz shyqty delik, balalar qaýipsizdigin saqtaý úshin arnaıy sıgnaldardy berip otyratyn dachıkterdi ornalastyrýǵa nemese esikterdi avtomatty túrde jabýǵa kómek beretin osyndaı qurylǵylardy oılap taýyp jatyr. Mektepti 3D baqylaýda jan-jaqty kórsetetin arnaıy baǵdarlama ázirledi. Olardyń bári balalardyń jasandy ıntellektini jasaýǵa alǵashqy qadamdary dep sanýǵa bolady.Ótken jyly lıseıdiń 10 oqýshysy tyń jobalar jasap, avtorlyq eńbekterine patent aldy.
Avtor: Araılym ABAIQYZY
