Merýert Ótekeshova buǵan deıin “Aqjúnis” ınternet basylymynda jarıalanǵan Tuńǵyshbaı Jamanqulov pen jýrnalısiń suhbatyna jaýap beripti. Ol ne deıdi?
«Aqjúnis» ınternet basylymynda jarıalanǵan kýrstasym Tuńǵyshbaı Jamanqulovtyń suhbatyn, sonyń ishinde Tuqańnyń men týraly aıtqan pikirlerin oqyǵanda janym jabyrqady. Onyń aq-qarasyn bir Qudaı, sodan keıin sot anyqtaı jatar, biraq men jaıly aıtqan pikirleri baryp turǵan shekten shyǵý, júgensizdik, mádenıetsizdik. Onymen suhbat quryp otyrǵan jýrnalıs kelinshektiń sózderinen de kekesin esip tur.
«Merýert Ótekeshova da «Sahnager» syılyǵyn aldy. Sóz joq, sonaý 1970-shi jyldardaǵy «Qyz Jibek» fılminen keıin ol kisi «kimsiń – Merýert Ótekeshova» boldy.
Ómir boıy sol Qyz Jibegimen kele jatyr. Kınodaǵy odan keıingi biren-saran rólderin eshkim bilmeıdi desek, artyq aıtqandyq emes.
Teatr sahnasynda da sońǵy ret qaı jyly, qandaı ról oınaǵanyn bilý úshin biraz teatr tarıhyn qoparýǵa týra keledi. Jalpy, teatrda aýyz toltyryp aıtatyn ról somdady ma? «Sahnager» degen syılyqty qandaı eńbegi úshin alǵany bizge túsiniksiz boldy. Álde men ádiletsiz baǵa berip otyrmyn ba?.. Sizdiń alǵashqy mahabbatyńyzǵa…».
Suraqtyń sıqy osy. Meniń qyzymdaı balanyń boıyndaǵy bul ne degen jek kórý sezimi. Internet basylymynyń aty «Aqjúnis» eken. Barsha qazaq úshin aıaýly atty menshikteı otyryp, úlkendi syılaý, aq shashty anany qadir tutý degen qasıetterden jurdaı, ur da jyq, kókbettik sımptom esip turǵan qoı terisin jamylǵan bul ne basylym? Osy saýal sanamdy jegideı jedi. Sodan keıin «Biraq meniń Merýert kýrstasym aqyry qazaqshany bilmeı ketti. Biledi-aý, durys sóıleı almaıdy, irtik-irtik, aksentpen sóıleıdi» degen Tuńǵyshbaıdyń sózderine qaramastan, óz jaýabymdy bereıin dep sheshtim.
Aldymen
«Sahnager» syılyǵyn maǵan qımaı sonshama ádepsiz, kásibı etıkadan ada saýaldar qoıyp, sıtýasıany ýshyqtyryp otyrǵan Sáýle Ábedınovaǵa aıtarym, áli bala ǵoı, ne istep júrgenin bilmeıdi ǵoı dep aqtaıtyn jas mólsherinen asyp ketipsiz, elýge taıap qalypsyz. Bul sizdiń deńgeıińiz bolsa, óte ókinishti. Endi túzelmessiz.
Biraq keıde, úlken kisilerdiń arasyna kıligip, osylaı jaǵdaıdy ýshyqtyrar aldynda kishkene bolsa da oılanýyńyzdy surar edim. Basylymyńyzdyń ýaqytsha joǵary reıtıńi sizdiń repýtasıańyzdy keri qaıtara almaıdy.
Tuqańa janyńyz ashymasyn emes, ashysyn, biraq ár nárseniń óz shegi, óziniń etıkasy bolady.
Sonyń ishinde jýrnalısik qaǵıda degen bar, ádil bolý, eki jaqtyń pikirin teń, derbes otyryp tyńdap, saraptap, sodan keıin kópshilik nazaryna usyný degen sıaqty, taǵysyn taǵylar. Siz sony ustanbaǵansyz.
Sizdiń teatrtanýshy ekenińizdi, tipti akademıada shákirtterge dáris beretindigińizdi estigende tipti tań qaldym. Apyraı, teatrtanýshynyń ıntellektýaldyq deńgeıi, ishki mádenıeti, oılylyǵy artıser men rejıserlerden on ese bıik bolýy tıis edi ǵoı. Mynadaı álsiz emosıamen, kózsiz qısynmen shákirtterge qandaı ulaǵat pen tárbıe beresiz? Álde, kúnde ár leksıańyzda «Merýert Ótekeshovanyń Jibekten basqa eshbir roli joq» degen dúmbilez pikirińizdi júz ret qaıtalaısyz ba?
Ia, Qyzjibek – meniń ónerdegi «tólqujatym». Al sizdiń tólqujatyńyz qandaı?
Lıro-epostyq jyrdaǵy bolsyn, kınodaǵy bolsyn Qyz Jibektiń dańqyna qylaý túsirmedim.Osyndaı sátte orystyń «Ý hamstva nogı korotkıe» degen danalyǵy eske túsip otyr. Qazaqsha aıtsaq, arsyzdyqtyń quıryǵy bir-aq tutam. Eń bastysy, ol – kórkem qundylyqqa da jatpaıdy. Adamnyń ishki mádenıetinen týyndaıdy. Kásibı mamannyń boıynda, tamyry tereńde jatqan sheksiz oı bolýy tıis.
Asanálige nege tıisesiń?
Myna suhbattaǵy qazaq óneriniń maqtanyshy Asanáli Áshimov haqyndaǵy pikirleriń jýrnalıs retinde de, teatrtanýshy retinde de óreńizdiń óte tómen deńgeıde ekendigin kórsetti. «Bekejandar ataq alǵan zaman» degen ne sóz ol? Bekejan – kórkem beıne. Birinshiden, talantyńyz tasyp bara jatsa, suhbattasqan aǵańmen birge Bekejandaı kórkem beıne jasap kór. Asanali Áshimov jasaǵan sahna men ekrandaǵy beıneler – ultymyzdyń rýhanı qazynasy. Bul meniń jeke paıymym ǵana emes, álemdik deńgeıdegi teatr jáne kıno synshylarynyń baǵasy.
Men teatrtaný men teatr synynyń negizin salǵan Boıadjıev, Markov, Anıkst, Zıngermandardy aıtpaı-aq qoıaıyn. Kórnekti teatrtanýshylar A.Bartoshevıch, V.Sılúnas, N.Krymovalardan úlgi al. Teatr synshysynyń etıkasy men kórkem minezi, ishki mádenıetin, tanymy men taǵylymyn uǵyn. Átteń ómirden erte ketti. Dál osyndaı paıymdaýlaryń úshin Áshirbek Syǵaıdyń ózi kásibı úkim aıtar edi.
Tek, Qyz Jibek emes, qazaq arýlarynyń birtalaıyn somdaý baqyty buıyrdy mańdaıyma. Teatrtanýshysyń ǵoı, men somdaǵan qazaq arýlaryny sen bilýge tıissiń.
Ónerge qatysy joq, alaıda «Qyz Jibek» fılminiń janashyrlary habarlasty. «Merýert apaı, siz týraly túıdek-túıdek sózder jazyp otyrǵan jýrnalıs, teledıdarda bir kezderi «Aqjúnis» baǵdarlamasyn júrgizip, «Qyz Jibek» týraly ádemi sózder aıtqan jan. Tipti, sizder sol baǵdarlamanyń qonaǵy da boldyńyzdar» degen de, oılanyp qaldym. Bul ne qylǵan ekijúzdilik. Bul qaıdan shyqqan aıarlyq. Eki sóıleý, jeldiń yǵyna qaraı yǵysyp, ustanymynan aýytqýshylyq degen osy emes pe?!
Tuńǵyshbaı nege kárin tókti?
Tuńǵyshbaı Jamanqulovty maǵan jáne meniń jeke basyma sonshama kárin tógýge ıtermelegen jınalysta aıtqan «Ia stesnáús, chto ıa ýchılsá vmeste s etım chelovekom» degen sózim eken. Bul meniń azamattyq pozısıam. Tuqań maǵan tek kýrstas emes, talaı jyl teatrda dırektorym da boldy, sahnada partnerym da boldy. Men ol kisini jan-jaǵynan, barlyq qyrynan bilemin. Kóz aldymda qartaıdy.
Sondyqtan eger bul sózder aıtylsa, ol qyzýqandylyqpen, bir sáttik emosıamen aıtylǵan sózder emes ekenin bilýge tıissizder. Demek ol sózderde astar bar. Aıtylýynda sebep bar. Dál qazir onyń bárin aqtaryp, sizderdiń aldylaryńyzda búge-shigesine deıin ashyp túsindirýdi artyq sanaımyn. Tuqańnyń kásibıligine de shák keltirip, ol kisiniń deńgeıinde (maǵan qatysty aıtylǵan sózderiniń deńgeıinde) synaǵym kelmeıdi.
Bárine ýaqyt pen halyq tóreshi. Biraq bul dúnıeden ótip ketken ardaqty Hadısha Bókeeva, Ázirbaıjan Mámbetov sekildi tulǵalardy kiriktirip, solardy sózge dáıek etip kóldeneń tartý ádildik emes. Eń bolmasa, árýaǵyn syılaıyq.
Bul kisilerdiń Tuqańa jasaǵan jaqsylyǵy men Tuqańnyń ol jaqsylyqtardy qalaı qaıtarǵanyn bárimiz bilemiz, jan túrshiktirer sıtýasıalardy kózderimen kórgen jandar áli qatarymyzda. Solar ótirik aıtqyzbas.
Qazaqtyń Qyz Jibegi degen ataqqa qylaý túsirdim be?
«Qyz Jibek» fılminen keıin ol kisi «kimsiń – Merýert Ótekeshova» boldy. Ómir boıy sol Qyz Jibegimen kele jatyr» degen anyqtama bolsa men úshin úlken qoshemet. Joǵaryda jazdym. Taǵy da qaıtalaıyn, men qazaqtyń Qyz Jibegi degen mártebeli ataqqa qylaý túsirgen joqpyn. Adal jar boldym, úsh bala ósirip tárbıeledim. Nemereleriminiń qyzyǵyna bólenip otyrmyn. Qyz Jibektiń boıyndaǵy mahabbatqa degen adaldyqty, tazalyqty, páktikti men ózimniń ómirlik temirqazyǵyma aınaldyrdym. Sondyqtan shańyraǵymnyń jylýy meniń ómirlik muratym bolyp keledi.
Qyz Jibek beınesi arqyly ulttymyzdyń óskeleń urpaǵyna úlgi bolý kerektigin óte erte uǵyndym. Quman ekeýmiz elimizdiń kóptegen jas shańyraǵyna aq batamyzdy berdik. El men jurttyń mahabbaty men qoshemetine bólendik. Jastar úshin biz adal, aq mahabbatyń aqqýdaı sımvolymyz. Kásibime adalmyn. Ónerimniń jemisin jep kelemin.
Meni jetesiz bireý bolmasa, eshkim sahnaǵa ǵumyryn arnaǵan joq dep aıta almaıdy. Esimdi bilgeli ónerge qyzmet etip kelemin.
Sondyqtan bundaı sózderdi doǵaryńyzdar, uıat bolady. Ózimniń Alla enshi etken ǵumyrymdy kirshiksiz súrip jatyrmyn. Eldiń betine tik qaraımyn, jaltaqtamaımyn, janarymdy taıdyrmaımyn.
Sizder she, suhbat qurýshy eki adam, men sıaqty osylaı rıasyz maqtana alasyzdar ma?
Derekkóz: Abai.kz
