«Daǵdarys ortalyqtary odaǵynyń» basqarma tóraıymy Zúlfıa Baısaqovanyń aıtýynsha, eń aldymen otbasylyq qundylyqtar uǵymyna anyqtama berip alýymyz kerek. Bul degenimiz – kóbinese ár otbasynda ártúrli túsindiriletin dástúrlerdi bildiredi.
– Meniń oıymsha, tek otbasylyq qundylyqtar men salt-dástúrler týraly aıtatyn bolsaq, onda eń aldymen ata-ana ózin-ózi tárbıeleýi tıis. Olar otbasylyq qundylyqtardy qalyptastyrýǵa durys mán bere alatyndaı deńgeıge jetkeni durys. Iaǵnı, jaqyndary aldyndaǵy jaýapkershilik deńgeıi. Buǵan qıyn kezde qoldaý kórsetý jáne eń bastysy qandaı ahýalda da bir komanda bolý kiredi. Negizi, bul dúnıe qazaq ultynda ǵasyrlar boıy júıelenip, qalyptasyp qoıǵan, alaıda sońǵy jyldary biz ony buzyp aldyq.
Máselen, bizdiń kópshiligimizdiń ata-analarymyz alǵashqy úılerin Asar dástúrimen salǵan. Bir top týystarymyzdyń qolǵabys etýge kelip, kirpish qalaǵany, qabyrǵany sylaǵany, taǵy bireýlerdiń terezesin qaǵyp, esigin qoıǵany sol ýaqytty kórgenderdiń esinen kete qoımaǵan bolar. Osyndaı tatý-tátti birliktiń nátıjesinde úıimiz jazdyń eki-aq aıynda salynyp bitken. Bul otbasylyq qundylyqtardyń salmaǵyn, paıdasyn kórsetedi. Otbasy músheleri arasyndaǵy baılanystyń myǵymdyǵyn aıǵaqtaıdy. Mine, otbasy qundylyqtary, – dep atap ótti Zýlfıa Baısaqova.
Onyń aıtýynsha, bala úıde osy ispetti qundylyqtardy qabyldap, ony boıyna sińirý úshin aldymen oǵan úlgi bola bilýimiz kerek. Eger ata-ananyń ózi otbasy qundylyqtaryn bólispese, óskeleń urpaq muny qaıdan sezinip, qalaı úlgi alady? Demek, otbasy qundylyqtarynda eń bastysy – barlyq otbasy múshelerin biriktirý, olardy ómirdegi kez kelgen qıynshylyqqa daıyn bolatyn ujymǵa aınaldyrý.
Sondyqtan otbasy murasyn qorǵaý, balaǵa belgili bir róldi atqarýǵa múmkindik bere otyryp, oǵan kóbirek kóńil bólý kerek. Osylaısha biz kishkentaı adamǵa ózin úlken nárseniń bir bóligi retinde sezindiremiz.
– Otbasylyq salt-dástúrler men ádet-ǵuryptar – salaýatty atmosferasy bar otbasynyń mańyzdy belgisi bolyp sanalady. Sonymen qatar, bul adamnyń kelesi urpaqqa otbasylyq ózara árekettesý zańdylyqtaryn: otbasy ómiriniń barlyq salalaryndaǵy rólderdi bólýin beretin ózindik quraly, erejesi deýge de bolady, dep atap ótti maman.
Daǵdarys ortalyqtary odaǵynyń basqarma tóraǵasy aıtqandaı, búginde salt-dástúr týraly áńgimelegende, ony árkim óz qalaýynsha túsindiredi, keıde, tipti óziniń ıkemine qaraı aıta beredi.
– Máselen, áıel quqyǵyn qorǵaıtyn adam retinde jańa shańyraqqa kelgen jas kelin týraly aıtsam, ol aldymen sol otbasynyń ata-anasynan bastap, bárine belinen ıilip, sálem salady. Osyndaı betashar dástúri maǵan qaı kezde de qatty áser etedi. Kúıeýi men týystarynan bastap, kámeletke tolmaǵan balalarmen, naǵashy-jıendermen, kúıeý jigittiń aǵalarymen jalǵasatyn sálem salý aqyry búkil aýyl turǵyndaryna ıilýmen aıaqtalady. Olardyń bári arnaıy bankige aqsha salady, kim qansha saldy degen másele taǵy bar. Meniń oıymsha, bul – durys túsindirilmegen ádet-ǵuryp. Betashar rásimi jańa otbasynan shyqqan syıly adamdarǵa qyzdyń júzin kórsetýdi, sol arqyly olardyń áýletiniń salt-dástúrin jalǵastyrýdy bildiredi. Taǵzym etý arqyly qyz ózi kiretin otbasyna degen qurmetin bildiredi, biraq bul kem degende 25 márte ıilý degen sóz emes qoı, – dep túsindirdi Zýlfıa Baısaqova.
Sonymen birge, otbasylyq dástúrler men qundylyqtar ejelden osy otbasynyń jeke jáne biregeı kodyna negizdelgen. Máselen, ol áýlettiń arǵy atalary sheber bolsa, óndiristiń keıbir qupıalary nemese zergerlik buıymdar jasalǵan metaldyń quramy, munyń bári osy otbasynda saqtalady jáne eshqaıda ketpeıdi. Al otbasynda árkim bir-birine jaýapty boldy. Zúlfıa Baısaqova munyń da buryn bir shańyraqta birneshe urpaq ómir súrýiniń arqasynda múmkin bolǵanyn, bul otbasy músheleriniń tájirıbesi men ónerin úlkenderden úırenýge múmkindik bergenin basa aıtty.
– Búgingi jaǵdaı sál basqasha, meniń oıymsha, qundylyqtar joǵalyp ketken sıaqty. Otbasy músheleri dáriger nemese sheber bolsa, olardy eńbekteri úshin qurmetteıtin. Eńbek adamy qaı kezde de aldyńǵy qatarda júrgen, – dedi sarapshy.
Óz kezeginde áleýmettanýshylar qazirgi qoǵamda urpaqtar arasyndaǵy sabaqtastyq álsirep bara jatqanyn atap ótedi. Bul eń aldymen aqparattyq tehnologıanyń qýatty damýymen baılanysty bolýy múmkin. Bul aǵa býyn men jas urpaqtyń dástúrli qarym-qatynas mádenıetin ózgertýde, olar bir-birimen sırek aralasady, aqyldaspaıdy, sóılespeıdi. Mine, qazirgi tańda osyndaı qundylyqtardy, onyń ishinde otbasylyq qundylyqtardy qaıta baǵalaý joldaryn qarastyrý qajet.
– Árıne, bul, bir jaǵynan, balalar men ata-analardyń jeke isi, ekinshi jaǵynan, memleket mundaı prosesterge nazar aýdarmaýy múmkin. Biz jalpy qamqorshylyqty aıtpaǵanda, otbasyn qoldaý jáne nyǵaıtý, otbasylyq qarym-qatynastyń laıyqty úlgilerin nasıhattaý sharalaryn myqtap qolǵa alýǵa tıispiz. Al memlekettiń róli dástúrli otbasylyq qundylyqtardy jaqsartý úshin ıkemdi jaǵdaı jasaýǵa negizdelýi kerek, sebebi otbasy – qoǵamdy turaqtandyrýshy. Eger adam baspanamen, jumyspen jáne qaýipsiz otbasymen qamtamasyz etilse, osy úsh faktor arqyly árbir otbasynyń jaǵdaıyn anyqtaýǵa bolady, – deıdi sala mamany.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev óz sóziniń birinde otbasy – eldiń ál-aýqaty men órkendeýiniń negizi, sondyqtan memleket otbasy ınstıtýtyna qoldaý kórsetip, ony jan-jaqty júrgizetinin atap ótken bolatyn. Búginde memleket tarapynan otbasy ınstıtýtyn qoldaý sharalaryna basymdyq berilýde. Máselen, 2022 jyly Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy otbasylyq jáne genderlik saıasattyń 2030 jylǵa deıingi tujyrymdamasy jańartyldy. Otbasyn nyǵaıtý jáne qorǵaý, otbasylardyń fızıkalyq, ıntellektýaldyq, rýhanı jáne adamgershilik damýyna qolaıly jaǵdaı jasaý: kóp balaly, az qamtylǵan, múgedek balalary bar otbasylardy qoldaý; turǵyn úı máselesin sheshý; ataýly áleýmettik kómek; bilim berý jáne densaýlyq saqtaý salasyndaǵy reformalardy jetildirý sharalary únemi nazarda.
Zúlfıa Baısaqovanyń aıtýynsha, konsýltasıalyq, quqyqtyq jáne psıhologıalyq kómek kórsetetin Otbasyn qoldaý ortalyqtaryn damytýǵa da kúsh salý qajet. «Mundaı ortalyqtar otbasylardyń bekýinde mańyzdy ról atqarady, otbasylyq janjaldardy sheshýge jáne balaly áıelderdi ýaqytsha ornalastyrýǵa kómektesýge yqpal etedi. Mundaı uıymdar qıyn ómirlik jaǵdaıǵa tap bolǵan analarǵa psıhologıalyq, áleýmettik, quqyqtyq jáne basqa da kómek kórsetedi», – dedi ol.
Otbasylyq qundylyqtardy dáripteý jáne otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtý memlekettiń uzaq merzimdi jáne keleshegi zor basymdyǵy ekenin atap ótken jón. Mysaly, «Mereıli otbasy» ulttyq baıqaýy otbasylyq qundylyqtardy dáripteýde jáne baqytty qazaq otbasynyń oń ımıjin qalyptastyrýda nátıjesin kórsetip jatyr. Joba 2013 jyly Qazaqstanda qolǵa alyndy jáne adamgershilik qundylyqtardy jańǵyrtýǵa, ınstıtýtty nyǵaıtýǵa, otbasylyq jáne rýhanı-adamgershilik normalardy qalyptastyrýǵa, erli-zaıyptylardyń, ata-analardyń bala tárbıesi men otbasynyń mártebesin kóterýdegi jaýapkershiligin arttyrýǵa, sondaı-aq olarǵa qamqorlyq jasaýǵa baǵyttalǵan. Jyl saıyn baıqaýǵa Qazaqstannyń júzdegen úlgili shańyraqtary qatysyp, qomaqty syıaqylarǵa ıe bolady.
Qasym-Jomart Toqaev baıqaýdyń mańyzdylyǵyn da atap ótken. Onyń aıtýynsha, jyl saıynǵy baıqaýdyń arqasynda búkil el kelisim, yntymaq, ózara qoldaý atmosferasy ornaǵan otbasylar týraly biletin bolady. Al mundaı otbasylar elimizde óte kóp. «Halqymyz qaı zamanda da otbasy dástúrin erekshe qasterlegen. Úlkenge qurmet, kishige qamqorlyq kórsetý – ulttyq mádenı kodymyzdyń bir bóligi. Tulǵanyń bıik adamgershilik ustanymdaryn qalyptastyrýda otbasy basty ról atqarady. Ata-ana men ata-ájeler balalardy otansúıgishtikke, eńbeksúıgishtikke, bilimge degen qushtarlyqqa tárbıeleıdi», –dedi Memleket basshysy.
Aıtpaqshy, otbasy qundylyqtaryn nasıhattaý, otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtý, sondaı-aq Qazaqstanda áke ınstıtýtyn damytý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń Jastar jáne otbasy isteri komıteti eki jańa zań jobasyn engizýdi usyndy. Qazaqstandaǵy merekeler: Analar kúni – mamyrdyń ekinshi jeksenbisi jáne Ákeler kúni – maýsymnyń úshinshi jeksenbisine belgilendi. Bul shara da atalǵan baǵyttaǵy sharýalardy jandandyra túsedi degen úmit bar.
