– Eldar, sonymen ekzoskelet degen ne?
– Qazirgi tilmen aıtsaq, bul – adamdy «termınatorǵa» aınaldyratyn nanotehnologıalyq ónim. Alaıda biz jasap jatqan kıimniń japondyqtar oılap tapqan tehnologıadan ereksheligi bar. Birinshiden, bul soǵys quraly emes, qaıta kúndelikti ómirge arnalǵan, adamnyń, onyń ishinde múgedekterdiń júrip-turýyna septesetin jańa tehnologıa. Kıimdi boıyna ornatqanda adamnyń júrisi shırap, kez kelgen isti atqarýda robotqa súıenetin bolady. Aldaǵy on jylda ekzoskeletke degen suranystyń ósetini anyq.
– Endigi jerde, óziń qyzmet etetin nanotehnologıalyq ortalyqtyń qurylýy jóninde birer sóz aıta ketseń...
– Ortalyqtyń qurylǵanyna biraz ýaqyt boldy. Qazirgi tańda qazaq ǵylymynyń óndirýshilik qýatyn arttyrý maqsatynda aıanbaı eńbek etýdemiz. Ǵylymı ortalyqta 16 jas ǵalym qyzmet etedi. Bizdiń qarapaıym adamǵa tosyn kóriner jobalarymyzǵa ýnıversıtet basshylyǵy qoldaý kórsetip otyr. Osynyń ózi otandyq ǵylymdy qanattandyrýǵa, qaryshtatýǵa qosqan úlken úles dep oılaımyn.
– Ǵalymdardyń sózin baqsaq, aldaǵy bolashaqta nanotehnologıa adamnyń minez-qulqyn, túr-kelbetin, sóıleý mánerin, oı-nıetin túbegeıli ózgertpek. Iaǵnı, nanotehnologıa arqyly syrttan tónetin qaterge biz de beıjaı qaramaýymyz kerek qoı?
– Osy arada aıtarym, biz damyǵan elder engizgen jańalyqtaryna úrikpeı qaraýymyz kerek. Nanotehnologıa álemdik ındýstrıadaǵy eń tóńkeristi sala. Qarapaıym tilmen túsindirsek, bul «ergejeıli tehnologıa» degen maǵyna beredi. «Nano» sóziniń ózi «myńnan bir bólshegi» degendi bildiretini belgili. Tarqatyp aıtqanda, kez kelgen materıanyń myńnan bir bólshegi ǵana bastapqy shyqqan tegine múlde uqsamaıtyn fızıkalyq kúshke ıe bolady.
Qazirgi tańda «sandyq tehnologıamen jumys isteıtin búkil elektrondyq dúnıeler» nanotehnologıanyń jemisi.
Biz otandyq medısınaǵa nanotehnologıany qazirden engize bastaýymyz kerek. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, nanotehnologıa ónimderin medısına salasyna dendep engizgen kezde adam balasy barlyq dertten aıyǵady.
– Alǵa qoıǵan basqa da iri jobalaryń bar ma? Qazir naqty nemen aınalysyp jatyrsyńdar?
– Búginde naqty belgilep alǵan iri jobalarymyz bar. Máselen, erekshe qabiletke ıe ekran, prınter jasaý, sondaı-aq, gelıonasos, nanorobot jasaýdy kózdep otyrmyz.
Bul búgingi ǵylymda zor jańalyq desek te bolady. Atalǵan jańalyqtardy júzege asyrý maqsatynda ózge oblystardyń, sheteldiń oqý oryndary, óndiris oshaqtarymen yntymaqtastyqta jumys jasadyq.
Sonymen qatar jańaǵydaı jobalardyń kóbi mıkroshemaly bolǵandyqtan oǵan saı qural-jabdyqtardyń, qondyrǵylardyń jetispeýshiligi de bar.
– Óziń atap ótken jobalaryńyzdyń utymdylyǵy, ereksheligi nede?
– Máselen erekshe qabiletke ıe ekran kádimgi uıaly telefonnyń ekranymen birdeı. Úlkeıtýge de bolady. Bulardy kóshelerde turatyn alyp ekrandarmen almastyrýǵa da bolady. Osylaısha energıa únemdeımiz.
Sónip turǵan jaǵdaıda nanotehnologıalyq ekran móldir shyny tárizdes keıipke enedi. Osy sebepti avtobýstyń terezesi retinde de qoldanýǵa da bolady.
Jalpy alǵanda, jańa ónim jan-jaqty qoldanysqa ıe. Al, biz qurastyryp jatqan prınterdiń kádimgi qoldanystaǵy prınterlerden utymdylyǵy taǵy da energıa kózderin únemdeýi, yńǵaılylyǵynda.
Prınterler noýtbýktiń betki qaqpaǵyna bekitiledi, sý qosylǵan sıa paıdalanylatyndyqtan baǵasy qazirgi qoldanystaǵy prınterlerden edáýir arzan bolady dep otyrmyz. Sondaı-aq, basyp shyǵarǵan qaǵazdarynyń sapasy qazirgi prınterlerden artyq bolmasa, kem soqpaıdy.
– Aıtpaqshy, sender, kókónis ósirýde de nanotehnologıalyq jańa jobalardy paıdalandy dep estidik...
– Iá, kókónis ósirýshilermen kelise otyryp, alǵash ret quramynda vırýsy joq kartop ektik. Kartopty qurtatyn 30-dan asa aýrý bar ekeni belgili.
Jalpy, jyl saıyn elimizdegi kókónis ónimderiniń 20-30 paıyzy osy vırýstardyń kesirinen jeýge jaramyz bolyp qalady. Al jańa tehnolologıa atalǵan aýrýlardyń aldyn alady.
Aldaǵy ýaqytta nanotehnologıany aǵash kóshetterin otyrǵyzý men mal sharýashylyǵyna qoldanbaq oıymyz bar. Osy maqsatta arnaıy zertteý toby qurylyp, tórt túliktiń uryǵyn saqtaý jáne qoldanýdyń jańa ádisin jasaý ústindemiz.
Eger uryqty kóshirip otyrǵyzý jobasy óz jemisin berse, iri-qarany 3-5 jyl ishinde tutastaı jańartýǵa bolady. Sol arqyly árbir sıyrdan jylyna orta eseppen 5-6 myń lıtr sút alýǵa, al olardyń salmaǵy 600-700 kelige deıin jetkizýge múmkindik alamyz.
– Sonda bul ınovasıalardy qarjylandyrý, óndiriske engizý jaǵy qalaı júzege aspaq?
– Mundaı úlken jobalardy ýnıversıtet qaltasy kótermeıtini anyq. Degenmen, otandyq ǵylymı jańalyqtarǵa qyzyǵýshylyq tanytatyn demeýshilerdiń tabylaryna senimimiz mol.
Óıtkeni jańa jobalar el óndirisine zor paıda ákeledi. Eskerte keteıin, biz bul salaǵa endi kirispekpiz, al álem alǵa ozyp ketken. Ozyp ketkenderdi qýyp jetip, alǵa shyǵý úshin de qansha mólsherdegi ınvestısıalyk qarjy qajet ekenin baǵamdaý kıyn emes.
Qazirde «Nanotehnologıa» degen ataýmen grant alam deýshiler kóbeıip ketti. Maqsatty jumysy joq. Menińshe, el Úkimeti eń aldymen jas ónertapqyshtarǵa kómek kórsetýi kerek. Otandyq ǵylymǵa jańalyq ákeletin de jastar.
