19 qazan – qutqarýshylar úshin tarıhı data. Óıtkeni, 1995 jyldyń dál osy kúni Tótenshe jaǵdaılar jónindegi memlekettik komıtet quryldy. Táýelsiz Qazaqstannyń búkil tarıhynda vedomstvo birneshe ret mártebesin ózgertkenin bilemiz, biraq 2020 jyldyń qyrkúıeginen bastap Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń quramyndaǵy jeke qurylymǵa aınaldy.
«İshki ister mınıstrliginiń qurylymyn negizgi emes fýnksıalardan bosatyp, qaıta qaraý qajet, bul mańyzdy vedomstvo jumysynyń tıimdiligin arttyrady. Biz tabıǵı jáne tehnogendik apattar dáýirine aıaq basqanymyzdy eskere otyryp, Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligin qaıta qurý qajet dep esepteımin», - dep tapsyrǵan-dy Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldaýynda.
Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń qyzmetkerleri qatarynda órt sóndirýshiler, qutqarýshylar, ushqyshtar, dárigerler, psıhologtar, kınologtar bar. Olar tótenshe jaǵdaılardy joıady, órtti sóndiredi, avarıalyq-qutqarý jumystaryn júrgizedi, adamdar men janýarlarǵa kómek kórsetedi, materıaldyq shyǵyndy barynsha azaıtady. Tek osy baǵyttarda qyzmet etedi, ter tógedi, baryn salady.
Qazaqstan táýelsizdigi jyldarynda, ásirese, 1995-2021 jyldary Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń qutqarý qyzmetteri 1,5 mıllıonǵa jýyq shaqyrýdy júzege asyrdy. Olardyń qyzmetiniń, kásibıligi men tıimdiliginiń arqasynda 400 myńǵa jýyq adam qutqaryldy, 353 myń qazaqstandyq tótenshe jaǵdaı aımaqtarynan evakýasıalandy, 61 myń zardap shekkenderge medısınalyq kómek kórsetildi. Qaýipti jaǵdaılardan tiri jáne jaraqatsyz shyǵý únemi múmkin emes. Osy kúzge deıin qutqarý qyzmetiniń 64 qyzmetkeri qyzmettik mindetterin oryndaý kezinde qaza tapqan.
Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi qurylǵan 2020 jyly bul mamandyq ókilderi úshin shynynda da aýyr boldy. Adamdarǵa pandemıa jáne karantındik shekteýler, órtter men sý tasqyndary, qar kóshkinder men jarylystar, óndiristik apattar, avtomobıl janýy oqıǵalary boldy. 14,6 myń tótenshe jaǵdaıdan kelgen shyǵyn 5 mıllıard teńgeden astam somany qurady.
«Ózbekstandaǵy sý qoımasy bógetiniń buzylýynan da aıtarlyqtaı materıaldyq shyǵyn keltirildi. Saldarynan Túrkistan oblysy Maqtaaral aýdanynyń bes eldi mekeni zardap shekti, bul shamamen 6 myń adamǵa jetip jyǵylady. Olardyń barlyǵyna der kezinde materıaldyq kómek kórsetildi. Jańa mektepter, aýrýhanalar men turǵyn úıler salynyp, jańa ınjenerlik ınfraqurylymdar men joldar tóseldi. Túrkistan oblysynda tótenshe jaǵdaılardy joıýǵa úkimet rezervinen 16,8 mlrd teńge bólindi», - degen-di sol kezdegi Tótenshe jaǵdaılar mınıstri Iýrıı Ilın.
Jalpy, eks+sheneýniktiń málimetinshe, sońǵy bes jylda Qazaqstanda tótenshe jaǵdaılardy joıýǵa 44 mıllıard teńgeden astam qarjy jumsalǵan.
«Men bala kezimnen qutqarýshy bolýdy armandadym, - deıdi Astana qalasynyń №5 órt sóndirý bóliminiń aǵa órt sóndirýshisi Egor Slatın. – Ol kezde boıymda sondaı qorqynysh joq. Salqynqandylyqpen jumys isteý kerek degendi mıyma kirgizip alǵanmyn. Óıtkeni qorqatyn bolsań, dúrbeleń kezinde, tek ózińe zıan keltiresiń. Birneshe jyldyń júzi boldy, osyndaı ustanymmen eńbek etip kelemin. Jeke ózim mamandyǵymdy ózgertý týraly eshqashan oılaǵan emespin».
Barlyq tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılardyń 80 paıyzdan astamy órt bolyp shyǵady. Órt sóndirýshi mamandyǵy saperler men kenshilerden keıingi eń qaýipti úsh mamandyqtyń biri. Ǵylymı zertteýler kórsetkendeı, órt kezinde adam ólimi, ádette, órt shyqqannan keıin 5-6 mınýt ishinde bolady. Onyń ústine Qazaqstanda árbir 36 órtten ólim tirkelse, AQSH-ta bul kórsetkish 10 ese az – 360 órtten bir adam, Ulybrıtanıada – 14 ese, Fransıada – 27 ese.
Órt sóndirýshiler men qutqarýshylardyń erliginiń sońǵy úlgileriniń biri - Jambyl oblysynda oq-dárilerdiń jarylýy saldarynan bolǵan órtti sóndirýdegi oqıǵalar. 26 tamyzda alapat jarylystyń saldarynan Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń 50 qyzmetkeri zardap shekti, onyń 8-i qaza tapty.
«Bizdiń jigitter júgirip júrip mindetterin abyroımen oryndady. Oqıǵa ornyna jetkende tek qatty tútin basqanyn baıqadyq. Sol sebepti órtti sóndirýge barlyq jaýyngerlik brıgadalardy jumyldyrdyq. Al odan ári ne bolǵanyn saraptaı almadyq, qaıǵyly oqıǵanyń arty tergeýmen jalǵasyp ketti. Qaıta Arys qalasyndaǵy jarylystan shyqqan órt qaýipsizdeý edi, barlyǵy jan-jaqqa bas saýǵalap úlgerdi, dese de jarylys qaýpi joq. Onyń ishinde bastapqy kezeńde de, órt kezinde de bizde bolǵan aqparat boıynsha jumys istedik», - dedi oqıǵanyń basy-qasynda júrgen mamandar.
Qutqarýshylar tek órtpen kúresip qana qoımaı, sýǵa batyp bara jatqan adamdardy, qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan balyqshylardy qutqaryp, kemeler men shaǵyn kólemdi júzý quraldaryna deıin sýǵa batyp ketpeýge kómektesedi. Olar sondaı-aq sel, jer silkinisi jáne jarylys saldaryn joıady, adamdardy qar úıindilerinen alyp shyǵady, bakterıologıalyq jáne hımıalyq qaýipterden qorǵaıdy. Bir sózben aıtqanda, olar - qurlyqtaǵy, sýdaǵy jáne aýadaǵy alǵashqy kómekshiler. Ámbebap sarbazdar.
Alaıda, keıde qutqarýshylardyń ózderi de kómekke muqtaj bolyp qalatyn sátter kezdesedi. «Bizge kúnine 5-7 adam kómekke muqtaj bolyp keledi, kún saıyn oqý-jattyǵýlar júrgizemiz. Óıtkeni, órt sóndirýshiler men qutqarýshylardyń jumys kúniniń basym kópshiligi qaterge toly. Biri qolyn syndyryp alady, aıaǵyn shyǵaryp alady, biri órtke túsip ketýi múmkin, kúıik shalatyndary qanshama. Demek, olarǵa da der kezinde kómek kerek. Tipti, keıbir áriptesterimiz tilden aıyrylyp qalyp jatady. Óıtkeni, sondaı alapat órttiń ishine enip ketip, tirideı jalynnyń ortasyna túsip ketken adamdy kórý de ońaı emes. Al órt sóndirýshi sondaı adamdy kórip qana qoımaı, qutqarý kerek», - deıdi psıhologıalyq trenıń ortalyǵynyń jetekshisi, psıholog Gúljan Ahmetova.
Qutqarýshy nemese órt sóndirýshi retindegi árbir kún onyń sońǵy kúni bolýy múmkin. Ol - otqa, sýǵa, qarǵa oılanbaı túsetin, adamnyń aqymaqtyǵy nemese beıqamdyǵy saldarymen soǵysatyn kúresker. Ol kún saıyn jumysqa barady, súıikti shańyraǵyna, otbasy men dostaryna qaıtadan aman-esen oralatynyna 100 paıyz senimdi emes. Biraq onyń basqa tańdaýy da, tańdaý jasaǵysy da joq, óıtkeni bul onyń mısıasy - adamdardy qutqarý. Jáne bul oryndalady.
Ashat Qoıshyǵarauly
