Alǵashqy 2 quryltaı
Dúnıe júzi qazaqtarynyń İ quryltaıy Almaty qalasynda 1992 jyly 28 qyrkúıek pen 4 qazan aralyǵynda ótip, Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy qurylǵan. Qaýymdastyqtyń Tóralqasynyń tóraǵasy prezıdent Nursultan Nazarbaev, birinshi orynbasary bolyp Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, jazýshy Qaldarbek Naımanbaev bekitilgen.
Quryltaı kúnderi “Qazaqtar: keshe, búgin jáne erteń” degen taqyrypta ǵylymı konferensıa ótip, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaev “Qushaǵymyz baýyrlarǵa aıqara ashyq” degen taqyrypta baıandama jasap shettegi qandastaryna elge oralý jóninde úndeý tastaǵan
. Budan keıin 2002 jyly İİ quryltaı Túrkistanda ótip, qazaq kóshin jandandyrý máseleleri qarastyrylyp, kóshi-qon kvotasynyń mólsherin arttyrý, shetelde turatyn qazaq jastarynyń Qazaqstannyń joǵarǵy oqý oryndarynda oqytý úshin jaǵdaı jasaý, qandastardyń el ekonomıkasynan habardar bolyp, tarıhı otanyna ınvestısıalar ornalastyrý múmkindikteri sekildi máseleler talqylanǵan.
Alǵashqy 2 quryltaı óz nátıjesin berip, táýelsizdiktiń alǵashqy 15 jyldyǵynda qazaq kóshi qarqyndy júrdi. Óz Otanyna bilim izdep kelgen qazaq jastarynyń da qarasy mol boldy.
Oǵan sol kezdegi Dúnıejúzi qazaqtary Qaýymdastyǵy Tóralqasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary Qaldarbek Naımanbaev, tóralqa múshesi Altynbek Sársenbaıuly sıaqty ultshyl tulǵalardyń naqty áseri bolǵanyn el biledi dep oılaımyz. Atalǵan qoǵam jáne memleket qaıratkerleriniń kezinde Dúnıe júzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy da yqpaldy mekemeke aınalǵan edi.
Mamashev keldi...
2004 jyly Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵynyń Tóralqasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary Qaldarbek Naımanbaev qaıtys bolyp, orynyna Talǵat Mamashev degen adam keldi.
Talǵat Mamashev kelgennen beri 2005 jáne 2011 jyldary Astanda dúnıe júzi qazaqtarynyń İİİ jáne İV quryltaıy ótip, endi V quryltaıǵa daıyndalyp jatyr. Jasyratyny joq, bizdiń ǵana pikirimiz emes, Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵyna Talǵat Mamashev kelgennen beri qaýymdastyqtyń da, quryltaıdyń da jyldan jylǵa kúshi de, senimi de ketip bara jatqany kóp aıtylady. Bul da bolsa «Oralmandardy urǵany bar» Talǵat Mamashevtyń qazaq ultyna degen mahabbatynyń ashyq kórinisi bolsa kerek.
Dúnıejúzi qazaqtarynyń İİİ jáne İV quryltaıynda aýyz toltyryp aıtatyndaı eleýi eshteńe bola qoıǵan joq. Tipti turalap qalǵan kóshi-qonnyń túıtkildi máselelerin de durys talqylaı almaǵandyqtan
İV quryltaıdan bastap qazaq kóshiniń toqyraýy bastaldy. Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy da aty bar zaty joq mekemege aınaldy.
Ony qaýymdastyqtyń ókilderi de «bizdiń ondaı ókilettiligimiz joq» degen sózderdi jıi aıtýymen bildirip te júr.
Úkimetke esep berý maqsatynda jylynda birneshe ret kóshi-qon taqyrybynda dóńgelek stol uıymdastyrý men shetelden kelgen aqyn-jazýshylardyń bir-eki jınaǵyn shyǵarýdan basqa qaýymdastyqtyń tyndyryp jatqan sharýasy joqtyń qasy. Kóshi-qon jáıin talqylaǵan jınalystardy da Talǵat Mamashev myrza «Oralmandarǵa» zárin tógip bastap, ár elden kelgen qandastardy bir-birine aıdap salyp taratatyn. Qaýymdastyqqa jón surap barǵan aǵaıyndy esikten kirgennen jón-josyqsyz aıǵaıǵa alyp, ekinshi esikterin atamastaı qaıtaratyny taǵy bar.
At tonyn ala qashady
Dúnıejúzi qazaqtarynyń Qaýymdastyǵy – álemniń ár qıyryndaǵy qazaqtyń ıesi, ár qazaqtyń otanymen baılanys ornatý ortasy. Biraq, qazir ıesi shettegi qazaqtyń, shettegi qazaq ıesiniń jaǵdaıynan habarsyz. Qaýymdastyq sheteldegi qazaqtar turyp jatqan eldiń ishki saıasatyna aralaspaıdy. Biraq, bul shettegi qazaqtyń tynysh tirshiligi men ózekti máselelerine beı-jáı qaraıdy degendik emes.
Ózge eldiń ishki saıasatyna aralaspaǵanymen ondaǵy qazaqtarǵa degen memlekettiń kózqarasyn, ondaǵy qazaqtardyń negizgi máselelerin zerttep - zerttelep elimizdiń qatysty oryndaryna jetkizip otyratyn, álem qazaqtarymen baılanys ornatyp otyratyn osy – dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy edi ǵoı.
T. Mamashev basqarǵan qaýymdastyq bolsa, shettegi qazaqtardyń mańyzdy máselerleri týraly sóz qozǵar bolsańyz, «biz ózge elderdiń ishki isine aralaspaımyz» dep birden at tonyn ala qashady. Qazaq bar jerdegi qaı memlekettiń ishki sharýasy bolsa da, ol tolyq qandy ol eldiń ishki sharýasy emes. Qazaq bar jerde qazaqtyń ıesiniń de múdesi bolady. Quzyreti «ishki sharýaǵa» aralasýǵa jetpese, ókiletiligin ótkize alatyn jerge negizgi máseleni jetkizý qaýymdastyqtyń mindeti edi ǵoı.
Qaýymdastyq bolsa ózderiniń qoǵamdyq uıym ekenin alǵa tartyp, kez-kelgen máseleden sytylyp shyǵyp, tipti ózińizdi túımedeıdi túıedeı etip kórsetýshi, arandatýshy adam qataryna qosa salady.
Qaýymdastyqqa bólingen qarjy qaıda?
Qaýymdastyq elge oralǵan qandastar máselesinde de qulyqsyz. Kóshi-qon týraly zańǵa ózgerister engizerde úkimetke esep berý maqsatynda ótkizetin, sheshimi joq dóńgelek stoldarynan basqa eshteńesi joq. Osynshama jyldyń ishinde kóshi-qon salasyn jandandyrý, shettegi qazaqtardyń elimizdiń soltústik óńirlerine tartý týraly bir de óz jobalaryn usynǵanyn da kórmedik. Sheteldegi qazaqtardyń mádenıet, bilim ortalyqtarymen qandaı baılanystar ornatyp otyrǵanyn da belgisiz.
Atap aıtqanda, Talǵat Mamashev basqarǵan Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy úkimetten bólingen qarjyny qyzmetkerlerine aılyq retinde berip ǵana otyrǵan mekemege uqsaıdy.
Endigi Dúnıejúzi qazaqtarynyń V quryltaıynda Dúnıejúzi qazaqtary Qaýymdastyǵynan kúter úmitimiz joq. Shetelden uzyn alǵan, keń tusaý alyp keletin quryltaıǵa qatysýshy qandastarymyzdyń da shettegi qazaq máselesin tolyqqandy jetkize alaryna da senimimiz joq. Tek úkimetten, Elbasy Nursultan Nazarbaevtan osy quryltaıda Dúnıe júzi qazaqtarynyń Qaýymdastyǵynyń kúshin qalpyna keltirýdi ǵana suraımyz. Ol úshin kelesi usynystarymyzdy jetkizgimiz keledi:
- Qaýymdastyqtyń maqsaty men mindetin qaıta qarap, ókilettik qurylymyn bekitý. Dúnıe júzi qazaqtaryna ıe bola alatyndaı kúsh-qýat berý;
Dúnıejúzi qazaqtary Qaýymdastyǵynyń memlekettik statýsyn belgilep, qoǵamdyq uıym deńgeıinen memlekettik mekemege kóterip, Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrliginiń quzyryna berý. Syrtqy ister mınıstriniń bir qurylymy bola otyryp, shettegi ár qazaqtyń máselesin basty nazarǵa alýdy tapsyrý; - «Oralmandy urǵany bar» Dúnıe júzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń tóraǵasynyń birinshi orynbasary Talǵat Mamashevty jumys tobymen birge qyzmetinen bosatyp, ornyna qazaq múddesin basty orynǵa qoıǵan ultshyl azamattardy ákelý.
- Qazirgi zaman talabyna saı qaýymdastyq jumysynyń ashyqtyǵyna mán berý. Atap aıtqanda, qazirgi kezdegi Dúnıe júzi qazaqtary Qaýymdastyǵynyń el bilmeıtin http://qazaq-alemi.kz degen resmı saıtynyń jumysyn jandandyryp, ár eldegi qazaqqa el ishindegi mańyzdy jańalyqtardan habardar etip, shettegi qazaqtardyń jaǵdaıyn el ishine jetkizip otyrýdy nazarǵa alý.
Budan ary memleket qarjysyn aty bar zaty joq, qoǵamdyq uıymǵa shasha bermeı, naqty jumystar jasaıtyn, ár qazaqtyń ıesi bola alar memlekettik mekemege aınaldyrar kez keldi. Dúnıejúzi qazaqtarynyń Qaýymdastyǵyn «Ár qazaq meniń jalǵyzym» dep bar qazaqqa súıine de, kúıine alatyn adamnyń basqarǵany qajettilik.
Turdybek QURMETHAN
