– Jerlesterim óte eńbekqor. Mynda jylyjaı salyp, kartop, sábiz ósirip, mal sharýashylyǵymen aınalysatyn bolady, - deıdi Jańabaı Aǵabekov.
Kóshý ár adamnyń jeke isi. Memleket eshkimdi kúshtemeıdi. Óz kezeginde Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstri Tamara Dúısenova: «Kóshýge nıet bildirgenderge jol shyǵyny, baspana jaldaýdy aıtpaǵanda, sol barǵan jerine úırenisip ketkenshe, aqsha beremiz. Jumysqa turýyn da qadaǵalap otyramyz», – degen edi.
Búginde ońtústikten soltústikke bet alǵan qazaqtardyń úmiti aqtala ma degen zańdy suraq týyndaıdy? SQO-nyń búgingi ahýaly qandaı? Osy rette belgili ekonomıs Aıdarhan Qusaıynov oıyn ashyq aıtypty:
– Túpki ekonomıkalyq saıasat pen dáıekteme joqtyń qasy. Jaqsy, adam kóship keldi delik. Ornalasty, járdemaqyny paıdalandy, ary qaraı ne isteıdi? Jańabaı Aǵabekovtiń jasaǵany – jobany júzege asyrýdyń eń tıimdi tásili. Eger onyń tirshiligi soltústik óńirde jaqsy damysa, basqa da jurtttar legimen kóshetin bolady. Sondaı kásipkerler kóbirek bolsa, basqa adamdardy da tartady. Ol úshin eń bastysy – bızneske qolaıly jaǵdaı jasaý. Adamdardy kóshirmes buryn, kásipkerlikke qolaıly jaǵdaı jasaý qajet, – deıdi bilikti maman.
Al ekonomıkalyq sholýshy Denıs Krıvosheev jappaı mıgrasıa – ońtústikqazaqstandyq aýyldyq azamattar qalalyq bolý úshin kóship jatqanyn aıtty.
– Eldi ýrbanızasıa jaýlap aldy. Qala halqynyń sany úzdiksiz ósse, aýyl halqynyń sany, kerisinshe, tómendep barady. Adamnyń qaı jaqtan qonys aýdarǵany mańyzdy emes, aýyldyqtar qalada turýǵa ekonmıkalyq jaǵynan da, psıhologıalyq jaǵynan da beıimdelmegen. Bul úrdis qosylǵan qundy qalyptastyrmaıdy, kerisinshe, shaıyp ketedi. Olardy ornyqtyrý úshin búdjetti keńeıtýge týra keledi. Aýyldan aýylǵa kóshse bir jón, biraq bul – ýrbanızasıa. Oılandyratyny, «ońtústikte halyq tyǵyz ornalasqan, soltústikte bul kórsetkish tómen. Qytaıdyń Gýanchjoý halyq tyǵyz ornalasqan aýdan. Al Shymkent halqy bar-joǵy 3 mıllton halyq turady. Bul Qytaımen salystyrǵanda shaǵyn qalashyq. Reseıdi alsaq, Ombyda – 2 mıllıon, Novosibirde – 4 mıllıon. Jalpy, bizdiń elde halyq kóp, tyǵyz ornalasqan dep aıtý artyq. Sapaly turǵyndardyń sanyn kóbeıtý kerek! Iaǵnı, aýyl ózin-ózi týǵyzý tıis. Ol úshin aýyldyqtar kóship ketpeýdiń barynsha jaǵdaıyn jasaý qajet, – dep sholýshy qazaqtardyń soltústikke bet alǵanyn quptamaıtyn syńaı tanytypty.
Al Qazaqstan rıeltorlary qaýymdastyǵynyń prezıdenti Elena Grıva:
– Kóship jatqandar úshin jumys, bilim alý, tamaqtaný ekinshi oryndaǵy másele. Bastysy – baspana! Shymkenttik kásipker Aǵabekov is júzinde memlekettik baǵdarlamany júzege asyrdy dep aıtýǵa bolady. Eger memleket osylaı jasaǵanda kóptegen jurt turǵylyqty jerin jańa jerge aýystyrýǵa talpynýshy edi, – deıdi.
Búginde úkimet atalmysh baǵdarlama boıynsha qonys aýdarýshy otaǵasyna 50, al otbasy múshelerine 35 AEK kóleminde qarja beredi. Qazir 1 AEK – 2121 teńge. Sonda otaǵasy kóshti bastaǵany úshin 106050 teńge alady. Bul árıne az.
Qonys aýdarǵandarǵa tegin baspana berilmeıdi. Biraq, baǵany salystyrsaq, qonys aýdaratyn OQO turǵynyna baspana satý-satyp alý tıimdi. Qazir Shymkentte baspananyń 1 sharshy metri ortasha eseppen 665 dollar nemese 225 200 teńge, Petropavlda – 186 900 tg nemese 552 dollar, Óskemende bir sharshy metr 181 700 teńge/537 dollar.
Tipti, bolmasa jalǵa alýǵa bolady. Biraq, kez kelgen qonys aýdarýshy belgili bir mólsherde qarjy shyǵyndaıdy. Materıaldyq, moraldyq stress. Eger materıaldyq járdem berilse, ózge óńirge kóshý qıyn bolmaıdy. Sondyqtan ár adamnyń jeke basyndaǵy jaǵdaı eskerilip, baǵdarlama tıimdi ózgerister engizýdiń mańyzy zor.
Jańa qonys tepken otbasynyń aldynda qaıda, qalaı, jáne qansha tabys tabamyz degen suraq týady. Bul máseleni kóshpeı turyp aldyn ala anyqtap alýdyń da mańyzy zor. Sebebi, ońtústikte tabys ákelgen jumys soltústikte paıdaǵa jaramaı qalýy múmkin.
QR Táýelsiz kásipodaqtar konfederasıasynyń tóraıymy Larısa Harkova:
– Máselen, soltústik óńirde temir sheberleri, mehanık, zerthana qyzmetkerleri tapshy delik. Sondyqtan kózdi jumyp kóshe jónelmeı, qonys aýdaratyn turǵylyqty jerde qandaı mamandyqtar suranysqa ıe ekendigin egjeı-tegjeıli bilip, belgili bir mamandyq kýrsyn oqyp alýy kerek. Aýyl turǵyndary qalaǵa múldem daıyndyqsyz keledi. Saldarynan óz mamandyǵy, bilimi men qabiletine saı emes, tipti buıyrǵan qara jumysqa jegiledi. Nátıjesinde birqatar óńirlerde biliksiz mamandar jumys isteýde. Oǵan dálel – joldarymyz ben qurylystar. Buryndary jumys berýshini qanaǵattandyrarlyq PTÝ bar bolatyn. Sondyqtan bárin aldyn ala josparlap, tapshy mamandyqty bilgen durys, – deıdi.
Resmı málimet boıynsha, Shymkent sharyqtap ósip barady, birneshe jyldan soń halqy 5 mıllıonǵa jetedi degen boljam bar. Al memorgandardyń málimetinshe, soltústik oblystaǵy eldi-mekenderden jurt jappaı kóship jatyr.
Sondyqtan ońtústikten-soltústikke qonys aýdarǵan qarapaıym halyqqa baspana berilip, bıznespen aınalysýyna múmkindik týǵyzý qajet. Sondaı-aq, sýbsıdıa, oqý izdegen jastarǵa jalpy bólingen grant sheńberinde kvotany arttyrý kerek..
Zaıra SABITOVA
