«Qazgıdromed» mekemesiniń málimetinshe, Qazaqstanda ekologıalyq ahýaly ýshyqqan qalalarǵa óndiristi 45 qala men iri 10 qala enip otyr. Úlken qalalardaǵy ekologıalyq jaǵdaıdyń aqsaýyna jaqyn ornalasqan óndiris oshaqtary, jylý ortalyqtary jáne shamadan tys kólik aǵyny keri áserin tıgizip otyrǵany aıtpasaq ta túsinikti.
Ekologıalyq ahýaly syn kótermeıtin iri qalaǵa Nur-Sultan, Almaty, Qaraǵanda, Temirtaý, Atyraý, Aqtóbe, Balqash, Óskemen, Jezqazǵan jáne Shymkent jatady. Memleket basshysy aldaǵy jaqyn ýaqytta atalǵan qalalardaǵy aýanyń tazartyp, ekologıalyq máselelerdi retteýdi tapsyrǵan bolatyn. Sala mamandary ekologıalyq ahýaly syn kótermeıtin qalalardaǵy aýany zerttegende jaǵdaıdy ýshyqtyryp otyrǵan negizgi úsh máseleni atap kórsetken.
Aıtalyq, ǵalymdar Nur-Sultan men Almaty qalasyndaǵy aýanyń lastanýyna jylý elektr sansalary, avtokólik pen jeke sektordan shyǵatyn tútin keri yqpal etkenin atapty. Al Óskemen men Temirtaýdaǵy ekologıalyq ahýaldyń asqynýyna basty kózi retinde óndiristi atasa, Atyraý men Aqtóbedegi ekologıalyq ahýaldyń nasharlaýyna eskirgen káriz júıelerin atap kórsetipti.
QR Ekologıa, geologıa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine qarasty Ekologıalyq retteý jáne baqylaý komıtetiniń taratqan málimetinshe, qazirgi tańda atalǵan qalalardaǵy jaǵdaıdy retteý úshin «Jol kartasy» ázirlenip, qyzý jumystar qolǵa alynǵan. Osy rette Ekologıa mınıstrligi iri qalalardaǵy ekologıalyq ahýaldy retteý barysynda «Halyq únine qulaq asatyn úkimet» tujyrmdamasy aıasynda jergilikti jerdegi ekobelsendilermen birlesip, talqylaýlar ótkizip, máseleni sheshý úshin 17 Jol kartasyn ázirlegenin aıta ketýimiz kerek. 2025 jylǵa deıin Jol kartasynyń aıasynda 485 naqty is-shara jumystardy júzege asyrý kózdelgen. 2021 jyldyń sońyna deıin 95 sharany júzege asyrý josparlanǵanyn aıta ketýimiz kerek.
– Ekologıalyq ahýaly syn kótermeıtin 10 qaladaǵy aýa sapasyn jaqsartý úshin jaqyn-jýyqta kómir jaǵatyn JES-di gazǵa kóshirip, balamaly qýat kózderin damytýǵa kúsh salatyn bolamyz. Óndiristi qalalardyń irgesinde ornalasqan kásiporyndar 2025 jylǵa deıin qorshaǵan ortaǵa shyǵaratyn zıandy qaldyqtaryn 20-30 paıyzǵa deıin tómendetýge mindetteldi. Bul úshin olar óndiris oryndarynda zamanaýı tehnologıalar engizip, kózdegen maqsatqa qol jetkizetin bolady. Elimizdegi eń iri megapolıs Almaty qalasynda qazirgi tańda atmosferaǵa taraıtyn zıandy zattardyń kólemi 2020 jyly 144 myń tonnaǵa jetken. Qaladaǵy aýanyń lastanýyna JES áseri 47 paıyzdy qurasa, avtokóliktiń úlesi 52 paıyzǵa jetken. Al jeke sektordan shyǵatyn tútin qaladaǵy aýanyń lastanýyna 14 paıyz keri áserin tıgizip otyr, – deıdi QR Ekologıa, geologıa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Ekologıalyq retteý jáne baqylaý komıteti tóraǵasy Zýlfýhar Joldasov.
Óz kezeginde komıtet tóraǵasy Almatyda gazben jumys isteıtin JES-2 qurylys jumysy 2026 jyly aıaqtalatynyn jáne JES-3 jańǵyrtý jumystary júrgizilgennen keıin, qaladaǵy JES-terdiń atmosferaǵa shyǵaratyn ýly zattardyń kólemi 6 ese azaıyp, 83 paıyzdy (36 myń tonna) quraıtynyn aıtty.
Dál osyndaı jumystar elordamyz Nur-Sultan qalasynda da qolǵa alynýda. 2020 jylǵy esep boıynsha elordada JES-diń atosferaǵa shyǵaratyn ýly zattary 33 paıyzdy (64 myń tonna) qurasa, jeke sektordyń 29 paıyzǵa jetken. Osyǵan deıin Nur-Sultandaǵy JES-1, JES-2-niń 4 qazandyǵy gazǵa aýystyrylǵan bolatyn. Al ústimizdegi jyldyń aıaǵyna deıin qalǵan 12 qazandyq gazǵa aýystyrylsa, bas qaladaǵy ekologıalyq ahýal aıtarlyqtaı jaqsaratyn bolady. Al jeke sektordyń bárin gazdandyrý isi 2023 jyly aıaqtalatynyn eskersek, elordalyqtardyń keń tynystaıtyn kúni alys emes.
Búginde elorda ákimdigi qaladaǵy ekologıalyq ahýaldy jaqsartý maqsatynda dızel otynymen júrtin qoǵamdyq kólikterdi satyp alý isine tyıym salǵanyn atap aıtýǵa bolady. Budan bólek ákimdik QTJ-men ardaǵy kelsimge sáıke qala mańyndaǵy eldimekender men qalalarǵa qatynaıtyn elektr poıyzdardy júrgizýge ýaǵadalasqanyn atap aıtýǵa bolady.
Dızel otynmen júretin júk kólikteri úshin qala syrtynda arnaıy kólik turaqtar salynady. Osylaısha olardyń qala ishine kirip, aýany lastaýyna jol berilmeıdi. Sonymen qatar qalanyń ókpesin ashý úshin aldaǵy eki jylda 1 mln aǵash otyrǵyzý kózdelgen.
Sońǵy ýaqyttary Nur-Sultan qalasy qarqyndy óskendikten qala ishinde jel soǵý úrdisi aıtarlyqtaı kemigeni belgil. Aldaǵy ýaqytta tıisti sala mamandary bas qaladaǵy jeldiń soǵý traektorıasyna monıtorıń júrgizýdi qolǵa alady. Osyndaı qabyldaǵan is-sharalar elordadaǵy ekologıalyq jaǵdaıdyń jaqsarýyna negiz bolatyny anyq.
Nurlan Jumahan
https://dalanews.kz/news/68465-almatynyng-qoqysyn-ongdeytin-zauyt-ker
