[caption id="attachment_24382" align="aligncenter" width="342"]
Nuǵman Aralbaı[/caption]
Osy jaıtqa qatysty saıtymyzǵa bıologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor Nuǵman Aralbaı (sýrette) habarlasyp, pikirin bildirdi. Qaz-qalpynda berip otyrmyz.
Eskerte keteıik, redaksıa bul arada avtorlarǵa ashyq alań usynyp otyr. Saıtymyzda jaryq kórgen maqala avtorlarynyń ustanymy men redaksıasy kózqarasy sáıkes kele bermeýi múmkin.
Sonymen, Nuǵman Aralbaıdyń ne degenin oqyp kórelik.
Nazarbaev bilip otyr...
"Plagıat degen jaqsy nárse emes. Báseneden belgili dúnıe bul. Prezıdenttiń Ulttyq ǵylym akademıasynyń jalpy jınalysynda osy týraly sóz qozǵaýynyń ózi májbúrlikten týǵan. Budan ári úndemeı qalmasqa bolmady. Nazarbaev osy saladaǵy bylyqty kórip-bilip otyr óıtkeni.
Onyń alǵysharttary mynadaı: eń qıyny – bir kezderi Bilim mınıstri bolǵan B.Jumaǵulov myrzanyń, QazUÝ-dyń rektory Ǵ. Mutanovtyń osyndaı «shıki» «ǵylymı eńbekterin», onyń ishinde basqa doktorlyq dısertasıalar da bar, qazaqtyń ǵylymyna, qala berdi bútkil qazaq zıalylaryna túsken kóleńke, jaqqan qara kúıe ekendigi endigi jerde dáleldeýdi qajet etpeıtin aksıoma.
Eń soraqysy sol – mundaı «avtorlar» - «plagıatorlar» ǵylym men bilimdegi irili – usaqty mansap ıeleri bolyp alǵan.
İstegeni urlyq, aýzynyń «dýasy», sóziniń «qunary» joq osyndaı «plagıatorlar» ǵylymı keńester, kafedralardyń, fakúltetterdiń, zerthanalardyń, ǴZI-nyń ǵylymı forýmdaryna basshylyq jasap, sheshim shyǵaryp, úkimet organdaryna berip otyr.
Osyndaı basshylar men tóraǵalar qabyldaǵan ǵylymı sheshimderde qandaı paryq pen pátýa, aqıqat bar?
«Ómirden ne alaryńdy ýaıymdama, sońynda ne qalaryn ýaıymda» - degen eken dana babalarymyz.
Bul plagıattar «ómirden ne alaryn» ýaıymdap júrgen adamdar, ıaǵnı olardyń «men ketken soń topan-sý qaptasa da, báribir» - degen ustanymdaǵy adamdar ekeni kózge uryp tur. Eldiń, jurttyń bolashaǵyn oılaǵan adamdar olaı oılamaýy, istemeýi kerek edi, ásirese irili-usaqty basshylar úshin bul «keshirilmes kúná» bolsa kerekti... Biraq, olaı bolmaı tur. Bul – birinshiden.
Aqsha jelge ushty
Ekinshiden, Prezıdenttiń plagıat týraly Qazaqtyń eń bıik ǵylymı minberinen aıtýy, Qazaq ǵylymynyń qazanyn qaınatyp otyrǵan Bilim jáne Ǵylym mınıstrligine, ǵylymı eńbekterdi súzgiden ótkizip otyrǵan Bilim jáne Ǵylym salasyndaǵy baqylaý komıtetine, ǵylymı-saraptamalyq qaýymdastyqqa, onyń ishinde dısertasıalyq keńesterge jáne t.b. berilgen saıası baǵa sıaqty.
Bul degenińiz BǴM-de ǵylymdy uıymdastyryp, basqarýda berekesizdikke jol berilgen degen sóz. Ekonomıkalyq tilmen aıtsaq, ǵylymǵa degen memleket qarjysyn BǴM jelge ushyryp otyr. Elbasynyń eń bıik minberden osyndaı alańdaýshylyq bildirýin basqa qalaı deýge bolady?
Budan buryn osy saıttan "QazUÝ-daǵy plagıat: belgili ǵalymnyń eńbegi urlandy" degen maqalany oqydym.
Al endi siz aıtyp otyrǵan máselege keletin bolsaq, bul aıtylǵan fakt meniń qabyrǵama qatty batyp otyr. Ásirese, botanıka ǵylymyna degen jeńil kózqaras alańdatady. M. Qurmanbaevanyń dısertasıasy qurylymdyq botanıka salasyna, onyń ishinde ártúrli ekologıalyq faktorlardyń mádenı ósimdikterdiń anatomıalyq qurylysyna áseri týraly bolatyn.
Ǵylymı qaýymdastyq ol kisini qurylymdyq botanıkanyń mamany dep moıyndaıdy – ǵoı dep oılaımyn.
Al endi jalpy botanıka men bıologıalyq alýan-túrlilik máseleleri boıynsha jasaǵan eńbekteri bar ma, joq pa? – ol jaǵyn bile almadym.
Sondyqtan, eger M. Qurmanbaeva hanym qurylymdyq botanıkadan monografıa, oqýlyq jáne t.b. jazyp, oqý prosesine engizip jatsa, meniń oıymsha, ol osynshama shý týdyrmaýy kerek edi. Sebebi ondaı kitap M. Qurmanbaeva hanymnyń tarapynan ǵylymı negizdelgen bolar edi. Al endi myna oqýlyq «JenPI-de» kitap jetpeı jatqan soń basylǵan sıaqty. Asyǵys, tereń oılanbastan ...
Áıtpese, sol «JenPI» osy kitapqa kóshirilgen N. Muhıtdınov, S. Aıdosova, Á. Begenovtiń jáne Á. Ámetov áriptesterimizdiń osy eńbekterine baspaǵa tapsyrys bere salsa, avtorlaryna «gonorar» tóleı salsa boldy emes pe?
Kásibı botanık retinde aıta keteıin – bul kitaptar meniń jumys stolymdaǵy kúndelikti aýa men sý sıaqty qajetti dúnıeler. Basqa botanıkterde de solaı ekenine senimdimin. «Men muny ne úshin aıtyp otyrmyn», - deseńiz, aıtaıyn:
- Ol kitaptardaǵy sóılemder men sóz – saptaýlar, oı men ǵylymı aqparat berý stıli qazaq tilindegi botanıka ǵylymymen aınalysatyn kópshilikke keńinen málim. Sondyqtan, keıbir komentarıılerde aıtylǵandaı – ádebıetter tiziminde keltirilgenmen de, basqa avtorlardyń oıyna silteme bar da, kóshirý bar. Meniń oıymsha, bul jerde kóshirý basym. Kóshirgende de – batyl kóshirý, belden basyp kóshirý desek bolatyndaı.
Bul – birinshiden.
Plagıat
Ekinshiden meni alańdatatyny, M. Qurmanbaeva hanymnyń doktorlyq dısertasıasyna ǵylymı jetekshilik etken A.K. Sadanov myrza ósimdikter anatomıasy salasynan maman emes, onyń ústine dısertasıa «Ekologıa» - mamandyǵy boıynsha dısertasıalyq keńeste qorǵalǵan (sol A.K. Sadanov tóraǵalyq etetin). Al A.K. Sadanovtyń ǵylymı jetekshiligimen sol dısertasıalyq keńeste qorǵalǵan G.T. Sıtpaevanyń botanıkadan doktorlyq dısertasıasynyń 85% - plagıat ekeni kezinde dáleldenip, ashyq derekkózderde jarıalanǵan.
Osy dısertasıalyq keńeste qorǵalǵan taǵy da birqatar doktorlyq dısertasıalardyń zertteý nyshany (obektisi) – botanıkalyq bolǵanymen, onyń avtorlary botanık emester bolatyn jáne de barlyǵynyń ǵylymı jetekshisi – A.K. Sadanov. Al A.K. Sadanov botanıka salasynyń mamany emes.
Sondyqtan, osy maqalaǵa aıtylǵan komentarıılerdiń birqatarynda usynylǵan M. Qurmanbaevanyń doktorlyq dısertasıasyn plagıatqa tekserý ıdeıasy de negizsiz dep aıta almaımyn.
Bul rette botanıkalyq obektilerden doktorlyq dısertasıa qorǵaǵan A.K. Sadanovtyń barlyq «oqýshylarynyń» jumystaryn plagıatqa tekserý kerek sıaqty. Ázirge esime túsip turǵandary – erli-zaıypty Kentbaevtar jáne t.b. Jaraıdy, urlap-kóshirgendi plagıat dedik. Al plagıattyqqa dem berip, ǵylymı-jetekshilik etken «tulǵany» kim deımiz?
Men sizdiń nazaryńyzdy aýdaryp otyrǵan A.K. Sadanov myrza ǴZI-nyń dırektory, memlekettik syılyqtyń ıegeri, Úkimet basshysy tóraǵalyq etetin joǵarǵy ǵylymı – tehnıkalyq keńestiń múshesi, hám botanıkanyń mamany bolmasa da, botanıkadan doktorlyq dısertasıalardyń ǵylymı – jetekshisi. Sonda kimdi ulyqtap júrmiz?
Myna maqaladan keıingi komentarıılerde M. Qurmanbaevany jaqtap jýrnalıske, basqa adamdarǵa qattylaý sózder aıtylyp jatyr. Qolynan ustap alǵan dúnıeni, dáleldenip aıtylǵan dáıekti sózbuıdaǵa salý Elbasymyz ustanǵan saıası baǵytqa qarsy turý emes pe eken?..
