Jaqynda «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn 2015 jyldan beri basqaryp kelgen Qaırat Kelimbetov laýazymynan bosatyldy. Saıası arenadan ózin saıaq ustaıtyn Kelimbetov osy qyzmette júrip, memleket úshin ne bitirdi? Elimizdiń ekonomıkasy men qarjylyq áleýetin kóterýge jáne bıznes sýbektileriniń damýyna serpin beretin qarjy ortalyǵynyń jumysyn dóńgelete aldy ma? Tipti, bir jyl buryn bolǵan Qańtar qyrǵyny aldynda áleýmettiń muń-muqtajyn eskerip, tyǵyryqtan shyǵatyn joba usyndy ma? Shyn máninde, qańtardaǵy halyq narazylyǵynan keıin ustalyp jatqan tulǵalar men oppozısıonerlermen salystyrǵanda Kelimbetovtiń de edáýir qatysy bar.
Birinshiden, Kelimbetov «sen tımeseń men tıme, badyraq kóz» saıasatyn ustanyp, óziniń oń jambasyna keletin baǵdarlamalary arqyly ábden bylyqqa batqan júıeniń eń jaqsy jyldaryn sátti paıdalandy.
Ol ol ma, sol tustaǵy el tizginin ustaǵan úkimettiń kúshi men qarjysyn jelge ushyrdy. Onyń bul áreketine qatysty ekonomıs Qanat Berentaevtyń pikiri mynadaı.
«Ulttyq qordan qarjy bólingen serpindi jobalardan esh nátıje bolmaıdy. Onyń ústine Qaırattyń tikeleı, tipti janama qatysy bar birde bir baǵdarlama jumys istemeıdi» degen bolatyn.
Oǵan júktelgen baǵdarlamalardy eske alyp kórseńiz, osy pikirmen sózsiz kelisesiz. «Máselen, ákimshilik reforma, «30 korporatıvtik kóshbasshy», ekonomıkanyń klasterlik modeli – bulardyń eshqaısysy tolyq oryndalǵan joq. Shyn máninde, bul baǵdarlamalar úlken pıar boldy», – degen ekonomıs.
Ekinshiden, onyń qatysýymen Qazaqstan tarıhyndaǵy «rejımniń» qarjylyq jaǵdaıyna uzaq ýaqyt nuqsan keltirgen eń iri operasıa jasaldy.
Esterińizge sala keteıin, 2008 jyldyń 13 qazanynda «Daǵdarysqa qarsy ázirlengen baǵdarlamalarǵa» Ulttyq qordan 10 mıllıard AQSH dollaryn bólý týraly sheshim qabyldandy. Onyń 4 mıllıard dollary «qarjy sektorynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge» kózdeldi.
2009 jyly Qaırat Kelimbetov basqarǵan «Samuryq-Qazyna» qory osy 4 mıllıard dollarǵa iri bankterdiń (BTA, Qazkom, Halyq jáne Aláns) aksıasyn odan ári kapıtaldandyrý maqsatynda satyp aldy. Bul rette daǵdarystan keıin bankter memleket salǵan aqshany qaıtaryp beretindigi de qarastyrylǵan.
Alaıda, 2013 jyldyń 23 qańtarynda sol kezdegi prezıdent Nursultan Nazarbaev: «2008 jyly daǵdarysqa bólingen 10 mıllıard AQSH dollarynyń jumysy áli kóringen joq, aqsha qurdymǵa ketti, qaıtarym joq» degen málimdeme jasady.
Biraq keıin Nazarbaevtyń senimine kirip alǵan taǵy bir «tóńkerisshi» Kárim Másimov pen Kelimbetovtiń ózi onyń bul pikirin ózgertýge kúsh salyp, aqshany qaıtarý túk qıyn emestigine sendirip baqty. Shyn máninde, bankter qansha aqshany qaıtarǵany týraly jeke basymda tolyqqandy anyq málimet joq.
Alaıda, eń soraqysy bul kredıtorlar aldynda 13 mıllıard dollar kóleminde qaryzy bar BTA bankimen birlesip jasaldy. Iaǵnı, bul teris kapıtaly bar bank retinde kórindi. Biraq dál osy kapıtal búlikshi bankır Muhtar Áblázovten qaıta tartyp alyndy. Bul jerde áńgime eshqandaı aktıv jaıynda emes, Morgan Stanley men basqa da salmaqty kredıtorlar aldynda jaýap berýge májbúr etken qomaqty qaryz týraly ekenin túsiný kerek.
Al BTA Muhtar Áblázov úshin memleket jaýap berdi. Saldarynan qanshama mektep pen aýrýhana salynbady, qanshama jumys orny ashylmady. Munyń shynaıy bet-beınesin qańtar qyrǵyny ashyp bergeni naqty fakt.
Sońǵysy, ıaǵnı úshinshiden, AHQO-nyń qurylýy KASE-niń damýyna talaı jylyn arnaǵan Grıgorıı Marchenko, Áben Bektasov, Azamat Joldasbekov, Andreı Salúk, Alına Aldambergen, Evgenıı Muhamedjanov jáne basqa da kóptegen kásibı mamandardyń jumysyna ǵana emes, sonymen qatar, tutastaı alǵanda, Qazaqstandaǵy qor naryǵynyń júıelik qurylysyna shekteý qoıdy.
Iaǵnı, memleketttiń ekonomıkalyq júıesi durys jolǵa qoıylyp, qalyptaspaǵanynyń kesirinen áli kúnge túrli qıturqysy basym bank sektoryna birjaqty táýeldi bolyp keledi.
Endeshe, Qaırat Kelimbetovtiń kóp jyldan beri «rejımge» qarsy turýdaǵy sińirgen eńbegin baǵalamaý múmkin emes. Ol osyndaı «kúreskerligi» úshin «eski Qazaqstannyń» tarıhynda qalady dep senemin.
Eskender BEISEMBETOV, ekonomıs
Aıtpaqshy, Turan odaǵyn qurýǵa túrtki bolatyn mańyzdy qadam jasaldy. Ózbek avtopromy orystyń qańsyǵyn Qazaqstan naryǵynan tyqsyryp shyǵarmaq. Oqý úshin sýrettiń ústinen basyńyz nemese myna siltemege ótińiz: Dalainside
