«Reseı men AQSH-taǵy oqıǵalardy qazaqstandyqtar qalt jibermeı qadaǵalaıdy...», – deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, Toqaev qazir eki kemeniń basyn qatar ustaýǵa tyrysyp júr. Bir sózinde Máskeýdi jaqtaıtyndaı kórinse, endigi bir málimdemesinde Batystyń jolymen júrýge úndeýde.
«Toqaevtyń sońǵy málimdemesin qulaq qoıyp tyńdasańyz Qazaqstannyń qaı tarapqa jaqtasaryn bilmeı, ári-sári kúıde júrgenin ańǵarasyz. Reseıdiń sózin sóıleı me? Álde Batystyń pozısıasyn ustana ma? Túsiniksiz.
El ishindegi ahýal da ekiushty. Toqaev bir sózinde ekonomıkadaǵy memlekettiń rólin álsiretý týraly aıtsa, endi birde membaǵdarlamalardy transformasıalaýǵa ótip ketedi», – deıdi Svoık.
Saıasatkerdiń pikirinshe, myna dúnıeni transulttyq korporasıalar bılep-tóstep otyr. Eń yqpaldy degen elderdiń ózi álgindeı kompanıalardyń aıtqanyn eki etpeı oryndaıdy.
Svoık kapıtalısik júıe óse kele, damı kele transulttyq kompanıalar keıpine engenine senimdi. Al olar óz kezeginde álemdi teń bólip alǵan.
«Bir kezdegi ımperıalar kvazı-táýelsiz kvazı-memleketterge aınaldy. Bulardyń tóbe basynda Amerıka tur», – degen saıasatker osy arqyly álemge ámirin júrgizip otyrǵan AQSH-ty asa qatty jaqtyrmaıtynyn ashyq ańǵartty.
Bul saılaý, qaı saılaý?
Amerıkadaǵy saılaý Qazaqstandaǵy Svoıkti de beıjaı qaldyrmapty. Trampty taqtan taıdyrǵan Baıdendi aıyptaıdy saıasatker, osy arqyly orystildi aýdıtorıanyń qazirgi kóńil-kúıinen habar bere ketedi.
«Baıden bastaǵan demokrattar Amerıkany qaıtadan uly memleketke aınaldyra almaıdy. Transulttyq kompanıalar AQSH-tyń prezıdentin aıtqanyna kóndirip, aıdaýyna júrgizedi. Olar úshin eń birinshi kezekte korporasıanyń baǵyty men baǵdary mańyzdy.
Bularǵa kim ıelik etedi? Bular kimge basshylyq jasaıdy? Qazirgi eń ózekti saýal osy», – deıdi ol.
Aıtýynsha, Eýroodaq áldeqashan Amerıkanyń qulyna aınalǵan. Bul ózindik pikiri joq, árkezde AQSH-qa ǵana arqasúıeıtin shalajansar uıym.
«Eýropa elderiniń saıasaty transulttyq korporasıalardyń soıylyn soǵýǵa negizdelgen. Batystaǵy birqatar elder osyndaı korporasıalardyń negizinde ulttyq múddesiniń úgit-nasıhatyn jasaıdy», – deıdi ol.
Saıasatker bul arada da Reseıge arnaıy toqtalady. Onyń aıtýynsha, AQSH pen Batys óz aýmaǵynda paıda bolǵan transulttyq kompanıalardyń qabaǵyna qarap sóıleıdi.
«Syrtqy naryqtaǵy kompanıalaryna sózin ótkize alatyn ári olardyń qyzmetine yqpal etetin memleketter retinde Qytaı men Reseı Federasıasyn senimdi túrde ataı alamyz. Boldy. Bar bolǵany osy.
Al AQSH-tyń aldaǵy taǵdyry qalaı órbıtini sizge de, bizge de belgisiz. Tumandy. Túıtkildi.
Eýroodaq? Batystyń óz pikiri joq. Olar áldeqashan bas bostandyǵynan aıyrylǵan. Al syrtqy naryqta óz sýbektileri joq elderdi shynaıy táýelsiz dep aıta almaımyz. Sebebi bularda Úlken oıynnyń bir bólshegi ispettes. Keı kezderi sýbekti ǵana emes, obektige aınalyp ketedi», – deıdi ol.
Navalnyı?
Iá, Navalnyı. Svoıktiń atap ótkenindeı, Reseı oppozısıoneri lıberal da, demokrat ta emes. Olarmen on qaınasa sorpasy qosylmaıdy.
«Navalnyı Batystyń (nemese jahandaný jaqtastarynyń) Reseıdegi jobasy ma? Osy suraqqa jaýap izdegen jurt kóp.
Iá, Beıjińge kelgende máseleniń basy ashyq. Qytaı «Álı Baba» men «Huawei-diń» tóbesinen tónip tur. Beıjiń bulardy ýysynan shyǵarmaıdy ári saıası qural retinde paıdalanýdan taıynbaıdy.
Muny jaqsy biletin Batys Qytaıdy álemdik saıası sahnadaǵy negizgi oponenti retinde baǵalaıdy. Qytaı ekonomıkasynyń AQSH-ty basyp ozyp, álemde alǵashqy orynǵa shyǵýynan qaýiptenedi», – deıdi Svoık.
Sóı degen saıasatker jahandaný jaqtastarynyń Reseıge kelgende de daıyn jospary baryna senimdi. Olar bul jospardy Alekseı Navalnyıdyń kómegimen júzege asyrýdy kózdeıdi eken. Navalnyı olar úshin qural. Saıası qural ǵana.
«Negizinde Navalnyıdy lıberal deıtinder qatty qatelesedi. Ol eshqashan lıberal bolmaǵanyn, kerisinshe bir top orys ultshyldarynyń jyl saıynǵy parady «Rýsskıı marshtyń» eks-múshesi ekenin umytpaýymyz kerek.
Navalnyı Batys qundylyqtary úshin kúresip júrgen joq, orys halqy laıyqty, orys halqyna «tıesili» shyndyq pen ádilet izdep júr. Halyqtyń esebinen kún kóretin ákimshil-ámirshil júıeni áshkereleý onyń eń basty muraty.
Navalnyı búgingi zamannyń «Stepan Razıni». Razın men Navalnyıdyń lozýngtary bir-birinen aınymaıdy. Tek búgingi jaǵdaıda alańǵa qolyna smartfon ustaǵan býyn shyǵýda.
Polıttehnologıalyq turǵydan barlyǵy saýatty jasalǵan. Reseı bıligi shynymen de, jemqorlyqqa bókken, halqy qaıyrshy, únemi depressıada ómir súredi. Navalnyı munyń bári kapıtalyn Batysqa tasyǵan Kremldiń quramyndaǵy batysshyl-lıberaldy sheneýnikterdiń toıymsyzdyǵy men saýatsyz saıasaty kesirinen oryn alǵanyn jaqsy biledi», – deıdi Svoık myrza.
Onyń pikirinshe, Pýtın zulym patshanyń rólin somdaýdy qabyl alǵan. Ol budan bylaı bul obrazdan qashpaıtyn bolady.
«Hodorkovskıı qamaldy, Pýtın Sheshenstannyń «sharýasyn sheshti», Máskeý Qyrymdy qol astyna qaratty. Pýtın ózi Zulymdyq ımperıasynyń ámirshisi ekenin qazir eshkimnen jasyrmaıdy.
Batystyń ázir Navalnyıdan ózge arqalanar adamy joq. Sodan da bolar, «berlındik pasıentke» keneshe jabysyp alǵany. Ýlaýmen baılanysty oqıǵany oı eleginen ótkizseńiz, odan keıin elden ketý men elge oralý bar, qamaýǵa alynǵany jáne artynsha záýlim saraı týraly fılmniń jaryq kórgeni: Kremldiń óz ishinde burynǵy ókpe-renishti umytyp Batyspen tatýlasqysy keletin toptardyń bar ekenin aıǵaqtaıdy», –deıdi ol.
Túsiniksiz tujyrym
Svoıktiń paıymdaýynsha, qazaq memlekettiliginiń tolyqqandy qalyptasýyna qazaq ultshyldary kedergi keltirýde eken. «Sonda qalaı bolǵany?» deımiz biz? Ultshyldar ulttyń ımýnıteti emes pe edi?
Sóıtsek Svoık myrza qazaq ultshyldyǵy men qazaq memlekettiligin bóle-jara qarastyrady eken. Ultshyldardyń qazaq memleketin qurýǵa atsalysqanyn múlde qalamaıdy. Áıtkenmen osy taraptaǵy keıbir pikiri kóńilge qonymdy kórindi.
«Myna zamanda ulttyq memleketti qalyptastyrý óz aýmaǵynda syrtqy kúshterdiń jón silteýine baǵynbaıtyn derbes saıasat ustanýdy bildiredi.
Syrtqy saıasatta ulttyq múddeni birinshi kezekti eskerý de shynaıy egemendiktiń belgisi. Tolyqqandy, tolysqan ult memlekettiliktiń osyndaı aýqymdaǵy deńgeıin qamtı bilýi kerek.
Bizdiń Qazaqstanda Úkimet pen Parlament eldiń munaı-gaz salasy men taý-ken óndirisin ıemdenip alǵan sheteldik kompanıalardyń aýzyna áli kúnge deıin qaqpaq qoıa almaı otyr. Syrtqy naryqta maqtan tutar sýbektimiz de joqtyń qasy.
Memleket qaramaǵyndaǵy, memlekettiń asyraýyndaǵy kompanıalardyń birde-biri syrtqy naryqqa shyǵyp, shynaıy básekege túsken emes.
«QazMunaıGaz-dyń» ilip alarlyq ken oryndary joq, «QazAtomProm» óndirilgen shıki ýrannyń teń jartysyn sheteldik kompanıalarmen bólisedi. Keıbireý tamsanyp aıtatyn sýperholdıng «Samuryq-Qazyna» qory ishki naryqta ǵana oıqastaǵan bolady.
Ulttyq valútanyń da quny joq. Teńgeniń eksporttyq-ımporttyq alys-beristegi úlesi 1-3 prosenttiń tóńireginde ǵana.
Saıasatta atqarýshy jáne ókiletti organdarda Eýroodaq pen Qytaıdyń birde- bir ókili joq. Al negizinde, bular bizdiń eń negizgi saýda seriktesimiz emes pe?
Qazaqstan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń saıası qyry sóz bola qalsa, basyn ala qashady», –deıdi sarapshy.
Orystildi aýdıtorıa eýrazıalyq ıntegrasıanyń tereńdeı túskenin qalaı ma?
Svoıktiń sózinen sońy ańǵarǵandaı boldyq.
Onyń sózinshe, qazaq ultynyń ókilderinen turatyn qazaq memlekettiligi eýrazıalyq ıntegrasıany attap kete almaıdy. Osyǵan deıin aıqyndalǵan quzyretten bólek, ortaq odaqtyq sharttarǵa jer qoınaýynda qazba baılyqty ıgerý erejesi degen talap engizilýi qajet deıdi ol.
Svoıktiń pikirinshe, qazaq ultshyldyǵynyń sheńberi tar. Etnıkalyq erekshelikke ǵana negizdelgen.
Al AQSH pen Batysqa álem jurtynyń sanasyna tyqpalap úlgergen jahandaný prosesin jedeldetý úshin gomogendengen ortanyń qalyptasqany mańyzdy. Bylaısha aıtqanda, erkek te emes, áıel de emes, osy ekeýiniń ortasynda turatyn, bir emes, bes-alty genderlik ereksheligi bar aýdıtorıa.
«Dál qazirgi Eýropanyń ulttyq quramy emıgranttyq mıkstan turady.
Bir memlekette tili bólek, dini bólek, mádenıeti bólek birneshe etnos qoıan-qoltyq aralasyp tursa, mundaı memleketke yqpal etý de ońaı», – deıdi Svoık ilgeridegi óz sózine ózi qarsy shyǵyp.
Onyń atap ótkenindeı, qazaq memleketinde qazaq ultshyldarynyń sany jetip artylady. Al shynaıy memleketshil tulǵalar tapshy eken.
«Qazaq memleketiniń qazirgi jaǵdaıyna kópshiliktiń kóńili tolmaıdy. Patrıottyq ustanymdaǵy qaýym bıliktiń ıt terisin basyna qaptap, júıeniń 30 jylda jibergen qısapsyz kemshiligin betine basýda.
Al bıliktegilerdiń betin tilseń qan shyqpaıdy. Jyl saıyn jańa reforma jarıalap jatqany. Eskileri úshin eshkim esep bermeıdi. Eski jobanyń qalaı oryndalǵanyna eshkim bas qatyrmaıdy. Jańa jaqsy, eski jaman.
Iá, bılik te, osy bılikti synaıtyn belsendiler de «eń basty qundylyq – memlekettilik» degen ustanymǵa kelgende biraýyzdy. Alaıda joǵarydaǵy at tóbelindeı top bul túsinikti óz qolaıyna qaraı ıkemdep alǵany, memleketshildiktiń atyn jamylyp nebir jymysqy, quıtyrqy áreketke baratyny eshkimniń qaperine kirip-shyqpaıdy.
Iá, bizdiń elde Táýelsizdikti eń basty qundylyq dep qabyldaıtyn, osy bir uǵymdy qasyq qany qalǵansha qorǵaýǵa ázirmiz dep atoılap turǵan patrıottyq baǵyttaǵy partıalar men qozǵalystar kóp-aq. Demokratıalyq prınsıpterdi jalaý etken uıymdar da jetip-artylady.
Alaıda sizder birnárseni umyttyńyzdar! Eýrazıalyq ıntegrasıa ýaqyt ótken saıyn kúsh alyp keledi. Bul ıntegrasıa Qazaqstandy tyrp etkizbesin túsiný kerek. Jyl ótken saıyn Eýrazıalyq odaqtyń san túrli saladaǵy belsendiligi baıqalyp otyr. Ýaqyt óte kele eýrazıalyq ıntegrasıa dep atalatyn taǵy bir saıası baǵyt paıda bolady», – deıdi saıasatker.
Svoıktiń aıtýynsha, ázirge bizdiń elde osy ustanymdy jalaý etken qandaı da bir saıası kúsh ne bılikte, ne qoǵamda joq. Degenmen ol ýaqyt óte kele Qazaqstanda Eýrazıalyq partıa paıda bolaryna shúbásiz senedi.
«Sol kezde Ata Zańda Qazaqstandaǵy ózge ulttardan alabóten turǵan qazaq halqy qaıter eken?
Ashyǵyn aıtqanda, bizdiń el Eýrazıalyq odaqqa basybaıly baılandy. Eldiń bolashaǵy osy odaqpen baılanysty ekenin saıası elıtanyń áldeqashan kózi jetken.
Qazaq ultshyldary? Negizinde, qazaqtyń ulttyq memleket bolyp qalyptasýyna dál osylar kedergi keltirip otyr», – deıdi Svoık myrza.
Ázirlegen Rollan MUHAMETQALI
