– Móldir hanym, ózińiz jetekshilik jasaıtyn «Demeý» psıhologıalyq ortalyǵy Taldyqorǵan qalasyndaǵy jurtqa tanymal ortalyq ekenin bilemiz. Atqaryp jatqan jumystaryńyzdy udaı áleýmettik jeliden baqylap otyramyz. Karantın kezinde halyqqa psıhologıalyq jáne materıaldyq turǵydan qoldaý kórsettińizder. Osy qolǵa alynǵan is-sharalar jaıynda keńirek aıtsańyz?
– Bizdiń ortalyq áleýmettik jelilerdiń kómegine súıenip, onlaın-formatta burynnan jumys istep keledi. Budan basqa, Taldyqorǵan qalasy men onyń aınalasyndaǵy aýdan-qalalardaǵy qyz-kelinshekterdiń basyn qosyp, rýhanı keshter uıymdastyrdy. Karantın kezinde osy baǵyttaǵy jumystarymyzdy toqtatpaı, onlaın formatta jumys istep, halyqpen aradaǵy baılanysymyzdy kúsheıte tústik.
Jalpy, qazaq qoǵamynda áıel azamatshalarǵa jaýapkershilik júgi kóp túsetini jasyryn emes. Qazirgideı damyǵan zamanda áıelderdiń kúndelikti kúıbeń tirshilikpen qazan-oshaqtyń basynda kúnin ótkizýi qazaq qoǵamynyń damýyna belgili dárejede tejeý bolatyny jasyryn emes. Búginde bala tárbıesimen kóbinde otbasyndaǵy analar aınalysady. Al analarymyzdyń kózi ashyq, kókirek kózi oıaý bolsa, sanaly urpaq kóptep ósip, alǵa jyljıtyny anyq.
Sol sebepti «Demeý» ortalyǵy birinshi kezekte otbasy qundylyǵyn damytýǵa aıryqsha kóńil bólip, otbasyndaǵy áıeldermen eki jyldan beri úzdiksiz jumys istep keledi. Qazirgi tańda Almaty oblysyndaǵy myńnan astam qyz-kelinshekterge túrli psıhologıalyq keńester berip, olardyń ómirge degen qulshynysyn arttyryp kelemiz.
Jetisý jerinde ómir qıyndyqtaryna moıymaıtyn, kez kelgen aýyrtpalyqty jeńip shyǵatyn, psıhologıalyq turǵydan jan-jaqty qarýlanǵan qyz-kelinshekter shoǵyryn qalyptastyrý – basty maqsatymyz.
Birden aıtymyz kerek, bizdiń ortalyq uıymdastyrǵan is-sharalardy Jetisýdaǵy názik jandylar aıryqsha yqylaspen qabyldady. Osy júıeli jumystarymyz Tótenshe jaǵdaı men karantın kezinde úzilip qalmaýy úshin «Ómirge ıá dep aıt» dep atalatyn motıvasıalyq marafon semınarlarymyzǵa qatysýshylardyń 80 paıyzy tegin qatysty. Óıtkeni karantın kezinde kóptegen adamdar jumysyn toqtatyp, turaqty tabysynan aıyryldy. Osyndaı qıyn kezeńde motıvasıalyq semınar-trenıngterimiz áıel azamatshalarǵa kúsh-qýat berip, jańa ómirge beıimdelýine múmkindik syılaıtynyn túsinip, osyndaı qadamǵa bardyq.
Budan basqa, «Demeý» ortalyǵynyń jumysyna belsene aralasyp júrgen demeýshilerimiz áleýmettik jaǵdaıy tómen otbasylarǵa materıaldyq turǵydan kómek kórsetti. Jalpy, demeýshilerimiz karantınge deıin de jurtqa kómek kórsetip keledi. Al tótenshe jaǵdaı jarıalanyp, karantın engizilgennen keıin bul baǵyttaǵy jumystarymyz jandana túkenin atap aıtýǵa bolady.
– Sonda sizderge qandaı da bir kompanıalar turaqty túrde qoldaý kórsete me?
– Joq. «Demeý» ortalyǵyna eshqandaı kompanıa kómektespeıdi. Bizdiń qatarymyzda turmystyq jaǵdaıy oń sheshimin tapqan, shaǵyn kásipterin dóńgeletip otyrǵan áıel azamatshalar bar. Sondaı jandar ózderin rýhanı turǵydan kemeldendirý úshin bizdiń is-sharalarymyzǵa belsene qatysyp, turmysy tómen jandarǵa shamalaryna qaraı zattaı, aqshalaı kómek kórsetedi. Eger aldaǵy ýaqytta qandaı da bir kompanıalar bizben birge turmysy tómen otbasylarǵa kómek kórsetýge nıet tanytsa, oǵan qarsy emespiz.
– Túsinikti. Kómek-qoldaýlaryńyz jaıynda keńirek aıtsańyz?
– Bizdiń qoǵamda múgedek balalardy tárbıelep, táýlik boıy olarǵa qarap otyrǵan analar bar. Olar bir sátke úıden shyǵa almaǵan soń, ózderin qoǵamnyń bir múshesi retinde sezine almaıdy. Kerek deseńiz, dál osyndaı analardyń arasynda ekiniń biri baratyn toıǵa bara almaıtyn jandardy da kezdestirdik. Rýhanı keshterge múgedek balalardy baǵyp-qaǵyp otyrǵan sondaı analardy shaqyryp, qoldaý kórsetýdemiz. Aramyzdan shyqqan 20 demeýshi analarymyz 100-ge jýyq kelinshekke materıaldyq syı-sıapattaryn usynǵanyn aıta ketýimiz kerek.
Qoly ashyq, meıirimdi jandar karantın kezinde de ózderi kómek kórsetip júrgen otbasylarynan qoldaý-kómegin aıaǵan joq.
Budan bólek, «Demeý» psıhologıalyq ortalyǵynyń belsendileri bas biriktirip, jeti otbasyna bir aıǵa jetetin 35 myń teńge kóleminde azyq-túlik sebetin tarattyq. Karantın kezinde keıbir otbasylarda qarapaıym smartfon telefony bolmaǵannan keıin balalary onlaın sabaqqa qatysa almaı otyrǵanyn bilgennen keıin demeýshilerimiz olarǵa telefon alyp berip, balalardyń bilim alýyna múmkindik jasady.
Jalpy, demeýshilerimiz karantın kezinde shamalary jetkenshe qarjylaı kómek kórsetkenin aıtqym keledi. Aldaǵy ýaqytta bul baǵyttaǵy kómek-qoldaýlarymyz jalǵasyn tabatyn bolady.
– Búginde koronavırýstan keıin álemniń úlken ózgeristi bastan keshetini jaıynda kóp aıtylýda. Halyqpen jumys istep júrgen psıholog maman retindeı aıtyńyzshy, qazaq qoǵamy osy «úlken ózgeriske» qanshalyqty daıyn?
– Iá, qazir «úlken ózgeristiń» bastalǵanyna kýá bolýdamyz. Biz qalasaq ta, qalamasaq ta ómir týdyrǵan jaǵdaı óz degenin isteıdi. Iá, adam balasy óziniń qalypty ómir-tirshiliginiń ózgerýinen qorqatyny anyq. Biraq álem qabyldap jatqan «úlken ózgeris» biz oılaǵandaı qorqynyshty emes. Osy rette bizder úkimettik deńgeıde qabyldanǵan sharalardyń bári halyqtyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin qolǵa alynǵan sharalar ekenin túsinýimiz kerek.
Árıne, kez kelgen ózgeristerdiń saldary bolatyny belgili. Aıtalyq, onlaın bilim alý salasy, belgili bir ýaqytqa deıin bilimniń sapasynyń tómendeýine áser etýi múmkin. Biraq kez kelgen oqýshy munyń qajetti is-tájirıbe ekenin túsingennen keıin, onlaın oqý balalarymyz úshin ádepki dúnıege aınalyp ketetinine senimdimin.
Jalpy, buǵan deıin de bizdiń ata-analarymyz joǵary oqý oryndarynda syrttaı bilim alyp, óz salasynyń bilikti mamany atandy ǵoı. Al qazirgideı sıfrly tehnologıalar damyǵan zamanda qashyqtan bilim alyp, jumys isteý óziniń tıimdiligin kórsetýde. Ýaqytyńyzdy únemdeısiz. Osy turǵydan alǵanda adamzatty alǵa jeteleıtin bastamalardan qazaq qoǵamy syrt qalmaýy kerek dep esepteımin.
– Demek, elimizdiń jańa ózgeriske ilesýine az-kem ýaqyt kerek qoı?
– Durys aıtasyz. Tótenshe jaǵdaı jarıalanǵan kezde áleýmettik jelide ártúrli áńgimelerdi oqyp, estidik qoı. Mundaı áńgimelerdiń bári qaýiptenýden, qorqýdan, senimsizdikten týyndaǵany anyq. Aıtalyq, 42500 teńgege qatysty qanshama áńgime aıtyldy. O basta jurt Úkimettiń munshama aqshany beretinine senimsizdikpen qarady. Túrli áńgime aıtyldy. Biraq memlekettik kómek qarjysyn alýǵa tıis adamdar aldy.
Qańqý sózderdiń aıtylýyna 42 500 teńgeni berý júıesiniń birazǵa deıin sozylyp, daıyn bolmaýy sebepshi boldy. Osy rette halyq pen bılik arasynda senimsizdik bar ekenin baıqadyq. Aldaǵy ýaqytta osyndaı keleńsiz jaıttardy joıyp, bárimiz ortaq maqsatqa judyryqtaı jumylyp kiriskende jeńiske jetetinimiz anyq.
– Móldir hanym aıtyńyzshy, osyndaı óliara kezde ne isteý kerek?
– Eń bastysy, adamdar bir-birimen aradaǵy psıhologıalyq qarym-qatynasyn joǵaltpaýy kerek dep esepteımin. Búginde adamdar arasyndaǵy qarym-qatynasqa bar dúnıe baılanǵan. Ǵalamdyq masshtabtaǵy ekonomıkańyz da, mádenıetińiz de adamı qarym-qatynassyz bir qadam da alǵa baspaıdy. Sol sebepti dál osyndaı qıyn kezeńde qarym-qatynastaryńyzdy joǵaltyp almańyzdar dep keńes berer edim.
Aıtalyq, qazir jurttyń bári úıde. Mundaı jaǵdaıda kelin men eneniń arasynda jaǵdaı ýshyǵýy múmkin. Tipti kúni boıy túzde jumys istep, otbasyn asyraıtyn er-azamattar qazir karantınniń kesirinen úıden shyǵa almaýda. Osyndaı kezeńde bizder otbasy músheleri arasyndaǵy qarym-qatynasty álsiretpeý úshin qyz-kelinshekterge aqyl-keńesimizdi aıtyp jatyrmyz.
– Siz karantınge deıin de, karantın kezinde de halyqpen tyǵyz jumys istedińiz. Karantın kezinde jurtty qandaı máseleler mazalady, halyq nege alańdady?
– Birden aıtý kerek, karantınniń bastapqy kezeńinde jurttyń arasynda fobıa paıda boldy. Kópshilik bul derttiń sońy ólimge ákelip soǵýy múmkin ekenin estip alyp, COVID-19 vırýsy jaıynda bilýge talpyndy. Osy qorqynysh adamdardyń bir-birine degen qurmetin arttyra tústi desem bolady. Taǵy da aıtsam, indet adamdardyń bala kezindegi jan jaralarynyń qaıta qozýyna áser etti. Bizge osyndaı jeke bastyń máselesimen jurttar kóp habarlasty.
– COVID-19 vırýsymen betpe-bet kelgenimizge úsh aıdan asyp barady. Ózińiz aıtqandaı, qazir jurttyń boıyndaǵy qorqynysh seıildi me?
– Qazir qorqynysh seıildi. Jurt COVID-19-ǵa boıyn úırete bastady. Qazirgi kezeńdi jurttyń indetti qabyldap, onymen ómir súrýge kóndigip jatqan kezeńi dep baǵalaýǵa bolady.
– Bılik tótenshe jaǵdaıdy toqtatyp, karantın rejımderin jumsartqaly beri, vırýsty juqtyrýshylardyń sany arta bastaǵanyn kórip otyrmyz. Bul tyǵyryqtan katań karantındik rejımmen shyǵa almaıtynymyz taǵy belgili. Damyǵan elderde qoǵamda qandaı da bir daǵdyny, ómir saltty qalyptastyrýda psıhologtardyń alatyn oryny erekshe. Qazaqstanda psıhologtardyń kómegine júginip, jańa ómir saltyn jurttyń sanasyna quıyp, qıyndyqtan shyǵýyna bola ma?
– Árıne, bolady. Biraq elimizde Batys elderindegideı otbasylyq qundylyqty nyǵaıtatyn bilikti psıholog mamandar óte tapshy. Bizdiń eldi bilim ordalarynda balalardyń minez-qulqyn baqylaıtyn balalar psıhologteri basym. Sondyqtan qysqa merzim aralyǵynda psıhologterdiń kómegimen bul qıynshylyqty eńserip tastaımyz dep aıta almas edim. Desek te, elimizdegi psıhologıalyq ortalyqtar bul baǵytta jumys istep jatyr. Ózin otbasy psıhology sanaıtyn jandar aıanyp qalyp jatqan joq.
– Jalpy, sizderdiń jergilikti bılik ókilderimen baılanystaryńyz bar ma?
– Áńgime arasynda karantın kezinde qarym-qatynasty óristetýdiń mańyzdy ekenin aıttym ǵoı. Osy qaǵıdatty basshylyqqa alyp, Almaty oblysy İshki saıasat basqarmasymen baılanys ornatyp, jumys isteýge talpynyp jatyrmyz. Jastarǵa qyzmet kórsetý ortalyqtarymen jáne bilim berý mekemelerimen tyǵyz jumys istep, olar uıymdastyrǵan is-sharalarǵa belsene qatysyp, aýqymdy aýdıtorıalarda tegin dárister júrgizip kelemiz. Aıtalyq, Almaty oblysynda jastar arasyndaǵy sýısıdti shekteý isine belsene aralastyq. Almaty oblysynyń 27 aýdanynda jastarmen kezdesip, profılaktıkalyq is-sharalar júrgizdik.
– Áńgimeńizge raqmet!
Suhabattasqan Nurlan JUMAHAN
