Qazaqstan ekonomıkasynda metalýrgıa salasy erekshe mańyzǵa ıe, ári elimizdegi negizgi ekonomıkalyq salalardyń biri bolyp sanalady. Bul sala eldiń jalpy ishki óniminiń (JİÓ) mańyzdy bóligin quraıtynyn da aıta ketýimiz kerek. Metalýrgıa Qazaqstannyń eksporttyq áleýetiniń negizgi tiregi. Sonymen qatar bul sala el ishindegi ónerkásiptik damýynda serpin berip kele jatqanyn aıta ketýimiz kerek.
Metalýrgıa salasynda alynatyn ónimder – qara jáne tústi metaldar, sonyń ishinde bolat, mys, myrysh, alúmını jáne basqa da metaldar bar. Atalǵan ónimder Qazaqstan ekonomıkasynyń negizgi eksporttyq taýary bolyp tabylady. Aıtalyq, qazir mys óndirý kólemi jyl saıyn ósip keledi. Elimizde óndirilgen mystyń basym bóligi syrt elderge eksporttalady.
Statısıkalyq málimetterge júginetin bolsaq, Qazaqstannyń jalpy eksportynyń shamamen 20%-y metalýrgıa ónimderi quraıtynyn baıqaımyz. Qara metalýrgıa (bolat, shoıyn) men tústi metalýrgıa (mys, alúmını, myrysh) ónimderi Reseı, Qytaı, Eýropa jáne basqa da álemdik naryqtarǵa erkin saýdalanýda. Bul – eksport eldiń valútalyq rezervterin tolyqtyryp, saýda teńgerimin ustap turýǵa múmkindik berip otyr.
Metalýrgıa salasy Qazaqstanǵa sheteldik ınvestısıalardy tartýdyń mańyzdy salalarynyń biri bolyp tabylady. Sheteldik ınvestorlar jańa tehnologıalar men óndiris tásilderin engizý arqyly salanyń básekege qabilettiligin arttyrýǵa múddeli.
Sońǵy jyldary eldiń túrli óńirlerinde metalýrgıalyq kásiporyndardy jańǵyrtý jáne jańadan salý jobalary júzege asyryldy. Bul – ınovasıalar óndiristiń tıimdiligin arttyryp, qorshaǵan ortaǵa tıgizetin áserdi azaıtady.
Metalýrgıa óndirisiniń Qazaqstandaǵy negizgi ortalyqtary retinde Qaraǵandy, Óskemen, Pavlodar qalalary sanalatynyn eskersek, bul salanyń atalǵan aımaqtarǵa ekonomıkalyq túrǵydan zor yqpaly bar ekenin baıqaımyz. Metalýrgıanyń damýy osy óńirlerdiń ekonomıkalyq turaqtylyǵy men áleýmettik ál-aýqatyn jaqsarýyna barynsha yqpal etip keledi.
Bul sala qorshaǵan ortaǵa edáýir áser etetin salalardyń biri bolǵandyqtan, Qazaqstan sońǵy jyldary ekologıalyq standarttardy kúsheıtip, jasyl tehnologıalardy engizý isine mán berile bastady. Osy arqyly óndiris prosesin ekologıalyq taza ári turaqty júrgizýge baǵyttalǵan reformalar júze asty.
Metalýrgıa árqashan Qazaqstan ekonomıkasynyń strategıalyq mańyzy bar salasy retinde eldiń ekonomıkalyq ósýine, eksporttyq áleýetiniń nyǵaıýyna jáne aımaqtyq damýǵa úlken úles qosatyny anyq. Elimiz úshin metalýrgıany damytý tek ekonomıkalyq tabys kózi ǵana emes, sonymen qatar óndiristi ártaraptandyrý, tehnologıalyq jańǵyrtý jolyndaǵy negizgi qadamdardyń biri bolyp qala beredi.
Qazirgi tańda Qazaqstandaǵy metalýrgıa salasyna birneshe iri halyqaralyq jáne ulttyq kompanıalar ınvestısıa salyp, óndiristi damytýǵa eleýli úles qosyp keledi.
Qazaqstan metalýrgıa salasyna Germanıa, Koreıa, Japonıa jáne basqa elderdiń kompanıalary tarapynan da ınvestısıalar tartylýda. Bul elderden keletin ınvestısıalar kóbine tehnologıalyq jańǵyrtýǵa, óndiris prosesterin avtomattandyrýǵa jáne ónimniń sapasyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan.
Qazaqstannyń metalýrgıa salasyna eń iri ınvestısıalar sheteldik jáne ulttyq kompanıalar tarapynan salynýda, onyń ishinde Karmet, Glencore, RýsAl, Qazaqmys, Qazmyrysh sıaqty alpaýyttar bar. Bul kompanıalar salanyń básekege qabilettiligin arttyryp, halyqaralyq naryqta Qazaqstannyń ornyn kúsheıtýge kómektesip keledi.
Búginde Qazaqstanda óndirilgen qara metaldar (bolat, shoıyn jáne basqa da qara metal ónimderi) birneshe elderge eksporttalady. Negizgi eksport baǵyttary Qazaqstannyń geografıalyq jaǵdaıy men seriktes elderdiń óndiristik qajettilikterine baılanysty bolýda.
Qazaqstannyń qara metaldardy eń kóp kólemde eksporttaıtyn negizgi el – Reseı. Elimizde óndirilgen metalýrgıalyq ónimderiniń basym bóligi soltústiktegi kórshi eldiń ónerkásiptik aımaqtaryna jetkiziledi. Óıtkeni Reseı qara metalýrgıa ónimderine úlken suranysqa ıe jáne jaqyn ornalasqandyqtan logıstıka júıe tıimdi qalyptasqan.
Qazir irgedegi Qytaı da elimizdiń qara metaldardy ımporttaıtyn negizgi elge aınalyp otyr. Qytaıdyń bolatqa degen suranysy jyl ótken saıyn artyp keledi. Sebebi Qytaı álemdegi eń iri óndiristik elderdiń biri bolyp tabylady. Qytaı Qazaqstannyń metal ónimderin ınfraqurylymdyq jobalarda, qurylys jáne ónerkásip salalarynda keńinen paıdalanýda. Geografıalyq jaqyndyǵy da bul saýdanyń tıimdiligin arttyrady.
Túrkıa da Qazaqstannan qara metaldardy kóp kólemde ımporttaıtyn elderdiń qatynan oryn aldy. Túrik aǵaıynda qazaqstannyń matalýrgıa ónimderin qurylys pen óndiris salasyn órkendetýge keńinen paıdalanýda. Túrkıanyń ónerkásibi, ásirese bolatqa degen suranysty joǵary.
Sońǵy jyldary Qazaqstannyń qara metaldary Eýropa elderine de eksporttalap keledi. Negizinen bul elderge Germanıa, Italıa, Nıderlandy sıaqty memleketter jatady. Qazaqstannyń metalýrgıa ónimderi Eýropadaǵy avtokólik, mashına jasaý, qurylys salalarynda qoldanylady. Eýropalyq naryqta joǵary sapaly bolat ónimderine turaqty suranys bar, bul Qazaqstannyń qara metalýrgıasynan keletin eksporttyq áleýetti arttyrady.
Ortalyq Azıa elderi, ásirese Ózbekstan, Túrikmenstan jáne Qyrǵyzstan, Qazaqstannyń qara metaldaryn ımporttaıtyn aımaqtyq seriktester bolyp tabylady. Bul elderde Qazaqstandyq metal ónimderi ınfraqurylymdyq jáne ónerkásiptik jobalarda keńinen qoldanylady.
Qazaqstanda qara metalýrgıa salasy ekonomıkanyń mańyzdy bóligi bolǵanymen, shıkizatty bastapqy óndirýden sońǵy ónimge deıin óńdeý deńgeıi salystyrmaly túrde shekteýli. Bul rette eldegi qara metalýrgıanyń óńdelýine qatysty birneshe aspektini atap ótýge bolady.
Búginde elimizde metalýrgıanyń basym bóligi shıkizat óndirý men ony bastapqy óńdeýmen tuıyqtalady. Temir rýdasyn óndirý Qostanaı oblysyndaǵy Sokolov-Sarybaı ken baıytý kombınatynda jáne basqa da ken oryndarynda júrgiziletinin aıta ketýimiz kerek.
Óńdeý barysynda shıkizat bolat pen shoıynǵa aınalady, bul ónimder ishki naryqta da, eksportqa da shyǵarylady. Alaıda, qara metaldardyń tereń óńdeýi tolyqqandy damymaǵanyn moıyndaýymyz kerek. Bolat pen shoıynnan qurylys materıaldaryn, kólik bólshekteri ózge de basqa joǵary óńdelgen ónimder shyǵarýǵa bolady. Aldaǵy ýaqytta Úkimet osyǵan umtylýy kerek.
