– Jańa reformaman birge kelgen Menshik ıeleri birlestikterin basqara alatyn jaqsy tóraǵany qalaı tańdaýǵa bolady? Bul jumysqa úı turǵyndarynyń barlyǵy kelise bermeıdi, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyqtyń qyr-syryn túsinbeıtinder kóp.
– Jaqsy tóraǵa, jaman tóraǵa degen bolmaıdy. Barlyǵy turǵyndardyń ózderine baılanysty. Olar nemquraıdylyq tanytsa, tóraǵa on jerden jaqsy bolǵanymen, onyń ynta-yqylasy úı jaldaýshylardyń enjarlyǵynyń saldarynan óshedi de qalady. Menshik ıeleri birlestigi tóraǵasynyń moınynda úlken jumystar bar. Ol turǵyndardyń barlyǵynyń qatysýyn talap etedi. Mysaly, biz oǵan erekshe baıyptylyqpen qaradyq, bul istiń qujattary men basqa da názik tustaryn túsinýge tyrystyq. Arnaıy oqýdan óttik, qazir kórshi úılerdiń tóraǵalaryna barynsha kómektesemiz. Barlyǵy ýaqytty talap etedi, kórshiler tolerantty bolýy kerek jáne chatta keńes berip qana qoımaı, syrtqa shyǵyp, kómektesip, jınalystarǵa qatysýy tıis.
– «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy EQK sáıkestigin tekserip, bıznesti bopsalaý faktileri men úı salýshynyń úı-jaıdy zańsyz satý derekteri boıynsha sotqa shaǵymdaný týraly jıi habarlaıdy. Jalpy, Menshik ıeleri birlestikteri úıdegi úı-jaılardy jalǵa beretin nemese satyp alatyn kásipkerlermen kelisimge kele almaıdy. Ondaı quqyǵy joq. Bul másele qalaı sheshilip jatyr?
– Turǵyn úı nysandarynyń ishinde adamdardy kásipker-kásipker emes dep bólýdiń qajeti joq – túptep kelgende, biz bárimiz de menshik ıesimiz. Unasa da, unaamasa da, úı – ortaq, qubyr, jaryq, sý, jylý bárimizge birdeı keledi. Ár nárseni durys ári shydamdylyqpen surap, yjdahatpen jaýap bere bilý kerek. Eger menshik ıelerine suraq qoıý qıyn bolsa, onda olarǵa kómektesý kerek. Mysaly, City Center menshik ıeleri birlestiginiń tyǵyryqqa tirelgen tustary bar jáne mundaı jaǵdaılarda menshik ıelerin sotqa júginýge daǵdylandyrý mańyzdy. Onda olardyń isi burys bolsa, sotqa tartylady, qajet bolǵan jaǵdaıda, táýelsiz tarap retinde sarapshylar qaýymdastyǵynyń ótinishi arqyly birlestikter men memlekettik organdar tartylýy múmkin. Munda múddelerdi qorǵaý úshin bári oılalystyrylǵan, ne ony ózińiz sheshińiz nemese bilikti zańgerlerdi jaldańyz.
Kásipkerlik palatasy men turǵyn úı qatynastary, jalpy alǵanda ártúrli uǵymdar. Barlyǵy «Turǵyn úı qatynastary týraly» zańmen jáne normatıvtik quqyqtyq aktilermen rettelgen. Al ony jaqsartýǵa da bolady. Kásipkerlik palatasy – naryq pen memlekettik qurylymdar arasyndaǵy qatynastardy retteýshi, memlekettik organdardyń aldynda olardyń múddelerin qorǵaýshy bolyp sanalady. Al eki komersıalyq uıymnyń qarym-qatynasynda Kásipkerlik palatasy qalaı qarsy tura alady? Bul qazirdiń ózinde lobbı dep atalady. Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyqtyń kásibı qoǵamdastyǵy qazir osyndaı pikirde.
– Bir nysanda eki basqarý organyn nemese eki qyzmet kórsetý uıymyn qurýǵa bola ma?
– Árıne, is júzinde elestetý qıyn. Jylý pýnkterine kirý birtutas, jýrnaldar men atqarýshy qujattamalardy júrgizý, kiltterdi saqtaý jáne ınjenerlik jabdyqtardyń qaýipsizdigine jaýapty bolý kerek. Mysaly, birdeı dánekerlengen krandar jobanyń talaptaryna saı bolýy tıis, ǵımarattyń jumysy barlyq menshik ıelerimen kelisilýi kerek. Óıtkeni, jasalǵan kelisim-sharttar boıynsha bárine aqsha tólenýi qajet. Taǵy jylytý maýsymyna daıyndyqtyń óte mańyzdy tustary bar.
Qazir, mysaly, qalalyq qyzmetter men aýdan ákimdikteri jumys kóleminiń artýyna tap bolyp otyr. Sebebi, búgingi tańda úılerdi jylytý maýsymyna daıyndap jatqan 1000-ǵa jýyq kásiporyn bar. Kezdesýlerde estigenimizdeı, bárinde ahýal taqtaıdaı tegis emes. Bireýdiń ýaqyty bar, bireýdiń ýaqyty joq, al eger olarǵa turǵyn emes úı-jaılardyń ıeleri qosylsa, olar jylytýǵa daıyndyqty bólek bastaıdy, bul haos.
Turǵyn emes úı-jaılarǵa moratorıı bar. Alaıda, qyzmet aqysyn tólemeıtinder negizinen turǵyn emes úı-jaılardyń ıeleri bolyp sanalady. Sondyqtan shot-faktýralar tikeleı beriledi. Bireýleri tólep jatady, qashyp ketetinderi de joq emes. Biraq olarǵa eshteńe áser etpeıdi. Qubyrlary bir, ınjenerlik júıesi bir, onsyzda turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyqta qıyndyqtar kóp.
– Sizdiń oıyńyzsha, Jeke páter ıeleri kooperatıvinen Menshik ıeleri birlestigine ótý prosesi nelikten baıaý júrip jatyr?
– Biz belsendi Menshik ıeleri birlestikteri men basqarýshy kompanıalardyń kópshiliginiń ustanymyn aıtamyz. Búgingi tańda elordada turǵyn úı qurylysyn basqaratyn 1000-nan astam sýbekti bar jáne biz baıaýlaý úderisteri joq dep esepteımiz.
Ras, bastapqyda reformanyń barlyq merzimderi Jeke páter ıeleri kooperatıvteri qyzmetine qatysty boldy. Olar 2020 jyldan bastap shyǵynǵa ushyraǵan zańdy tulǵalardyń bar bolýyna baılanysty taratý merzimin uzartty. Muny túsinbegen halyq shyn máninde qıynshylyqty bastan ótkerdi. Óıtkeni, zańnamaǵa sáıkes Jeke páter ıeleri kooperatıvteri nysandary joq, tek Menshik ıeleri birlestikteri túrindegi zańdy tulǵalar nemese jaldanǵan menejerler bar. Árıne, eger jalǵa alýshylar úıdi jaqsartýdy qalasa, Menshik ıeleri birlestikterin qurýy kerek. Áıtpese, ol úıdiń ahýaly nasharlaı beredi.
Jeke páter ıeleri kooperatıvterin taratý merzimderi, eń aldymen, memlekettik organdarǵa qatysty bolsa kerek. Alaıda, ıýizdi, menshik ıelerin, Jeke páter ıeleri kooperatıvteriniń joıylý merzimi eshbir jaǵdaıda qyzyqtyrǵan joq. Biz úshin Menshik ıeleri birlestikteri durys qural bolyp sanaldy, sol arqyly biz baqylaýdy óz qolymyzǵa aldyq. Atap aıtqanda, qarajattyń qarjylyq bólinýin baqylaýǵa turǵyndardyń múmkindigi bar. Komýnaldyq qyzmetter sol qalpynda jumys istep keledi.
– Bul máselede memlekettik organdardyń enjarlyǵynan, búkil úderis tejeldi dep oılamaısyz ba?
– Memlekettik organdar – bul keń uǵym. Naqty aıtaıyq, ortalyq memlekettik organdar bar, jergilikti atqarýshy organdar bar.
Buryn atap ótilgendeı, elordadaǵy jergilikti atqarýshy organdardyń 70 paıyzdan astamy azamattardyń áleýmettik osal toptary men apatty jaǵdaıdaǵy turǵyn úılerdi satqan. Bul týraly ortalyq memlekettik organdar resmı saıttary men brıfıńterde aıtyp ta úlgerdi. Biz, menshik ıeleri retinde, bul sandarǵa eshbir jaǵdaıda alańdamaýymyz kerek. Eń bastysy, jaryq, jylý kelip tur, kireberis taza jáne ne tóleıtinimizdi, onyń qalaı jumsalatynyn bilemiz.
– Qazirgi turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasyna qatysty qandaı ózgerister usynasyz?
– Bul salada kóp nárseni ózgertýdiń qajeti joq, elordada bári jaqsy. Biraq endi ortalyq memlekettik organ sharttardy, jańa búdjettik baǵdarlamalardy oryndaýǵa múmkindik bersin. Biz, mysaly, Menshik ıeleri birlestikteriniń tóraǵalary qaýymdastyqqa biriktik jáne jańadan kelgenderge qujattamany durys júrgizýdi, basqarýdy jáne menejmentti qyzmetten bólýdi úıretýge daıynbyz. Munyń bári yńǵaıly ári ashyq kúıinde oryndalady, buryn bári bir úıindide ybyrsyp jatatyn. Endi siz býhgalterıaǵa ońaı qol jetkize alasyz, qujattamalar tas-túıin rettelgen. Árıne, bul jerde men úlgili birlestikterdi erekshe atap ótkim keledi. Kez kelgen basqa saladaǵy sıaqty, barlyq jerde tek ózin jáne qyzmetin jaqsartý úshin jumys isteıtin birlestikter bar.
