(Qaz- qalpynda)
1986 jyldyń kúz aıy. Ýkraın SSR-nyń Harkov qalasynda eki jyldyq azamattyq boryshymdy ótep kelip, Almatydaǵy Jambyldyń Tehnologıa ınstıtýty fılıalyna (burynǵy AFDTILPP) stýdent bolyp qabyldandym. Keńes áskeri qatarynda óz mindetimdi abyroımen atqardym - serjant boldym, maqtaý qaǵazdarym bar, bólim komandıri Joǵarǵy Oqý Ornyna túsýge jeńildigi bar «Rekomendatelnoe pısmony» óz qolymen tabys etken edi. Sóıtip, qyzyǵy men qýanyshy mol stýdenttik ómir bastalyp ta ketti.
«Orbıta» yqshamaýdanynan jataqhana aldyq. Shaǵyn bólmede jerlesim – Jarkenttiń Kóktal aýylynan Nartbaev Saılaý, Gýrevtiń ( Atyraý) Inder aýdanynan Qaǵazov Qızat, sol Almatynyń jaqyn mańaıynan Karanov Tilek, bárimiz birge turdyq. Tórteýimiz de áskerge baryp kelgenbiz, úsheýimiz qurlyq áskerinde, al, Tilek - Teńiz Flotynda bolǵan, sol úshin de, keıde ony «marıman» - dep, qoıamyz. Sabaq bastaldy. «Vyshmat», «Sopromat», «Istorıa KPSS» t.b. pánder júredi, bári orys tilinde, biraz qıyndaý. Ýaqyt degen zymyrap, kózdi ashyp-jumǵansha jańa jylǵa da az qaldy?!
Búgin, 16-jeltoqsan... Ia, bul kún ashyq kúngi túsken naızaǵaıdaı, Jarq! – etip, jadymyzda máńgi saqtalyp qaldy. Ádettegideı tańǵy asymyzdy iship, oqý korpýsyna barý úshin aıaldamadan №91-shi avtobýsqa otyryp tartyp kettik. Aýdıtorıadamyz, ýaqytymen sabaǵymyz da bastaldy. Biraz ýaqyttan soń sabaqqa keshigip kelgen semeılik bir jigit (esimin umytyp qaldym) «Kóshede qazaqtar top-top bolyp qaptap júr, qoldarynda plakat, ortalyq alańǵa (ol kezde Brejnev atyndaǵy) ketip barady» - dedi. Biz onsha mán bere qoımadyq. Sálden soń kóshe jaqtan kóp adamdar dabyry, mashınalar tejegishiniń ysyly, sıgnaldar daýysy údep, azan-qazan bolǵan, jaısyz jaǵdaı kúsheıe tústi. Sabaq jaıyna qalyp, bárimiz terezege umtyldyq. «Istorıa KPSS» -tan, leksıa oqyp jatqan Qasenov aǵaıymyz tártipke shaqyrdy. «Tynyshtalyńdar! Sender, joǵarǵy oqý ornynyń stýdentisińder, sondyqtan ana kóshedegilerge qosylmańdar! Olar, buzaqylar, sender bolashaq ıntellegentsińder!» - dep, sózin aıaqtady. Aǵaıymyz sol kezde 50-60 jas arasyndaǵy, egde kisi bolatyn. Leksıasyn ary qaraı jalǵastyrdy, biraq kóp uzamaı sart etip, esik ashyldy da, bes-alty qazaq jigiti men eki-úsh qyz kirip keldi de jarysa sóıledi:
«Qazaqtar, barsyńdar ma? Jigitter, qyzdar, júrińder! Kóshege shyǵyńdar! Ortalyq alańǵa baramyz, Qonaevty ornynan alyp tastapty!», – degen, daýystar sańqyldap jatty.
Aldyńǵy orynda otyratyn, Almatynyń Alataý sovhozynda turatyn Nurǵanat atyp turyp:
- Che takoe? Kto vy takıe? - dep úlgergenshe, dereý bir jigit qasyna jetip keldi de:
– Qazaqsyń ba? Nege oryssha sóıleısiń? – degeni sol edi, qasyndaǵysy Nurǵanatty bir qolymen jaǵasynan ustap, ózine qaraı tartty da, basymen perip qaldy. Onyń murnynan qan saý ete tústi. Aǵaıymyz qaǵaz-qalamyn jınap aldy da, aqyryn basyp esikten shyǵyp ketti.
[caption id="attachment_21617" align="alignleft" width="480"]
(Sol jaqtan birinshi: Nartbaev S., ortada men, Qaǵazov Q., Túregep turǵan: Baqytjan).[/caption]
Sol sátte uzyn boıly, ıyqty kelgen, myǵym deneli bir jigit:
– Qazaqtar! Alańǵa kettik! -dep aıqaı saldy. Biz dúr etip kóterilip dálizge shyqtyq. Qaptaǵan qazaq jigitteri men qyzdary. Sabaq beretin, basshy muǵalimderdiń biri joq, keıin bildik, olar bári kafedraǵa kirip ishinen bekitip alyp, sonda otyrypty. Esik aldynda 60-70-teı adam jınalyp, Ortalyq alańǵa tarttyq. 28 – Panfılovshylar parkin kesip ótip, Gorkıı kóshesine shyqtyq. Parktegi «Máńgilik alaý» eskertkishiniń qasynda 100-ge tarta mılısıa bizdi biraz bógep turdy, keıin jol berdi. Sol ekpinmen baryp «Otyrar» qonaq úıiniń aldyna biraq toqtadyq. Bul jerde 200-300-deı jastar jınalypty, kósheniń ortasynda troleıbýsty toqtatyp qoıypty. Ústinde 3- 4 jigit tur, kezek- kezek sóz sóıledi. Esimde qalǵany: «Jigitter! Qyzdar! Ortalyq alańǵa baramyz! Tártip saqtańyzdar! Beıbit demonstrasıa jasaımyz! Bul bizdiń ortalyq úkimetke narazylyǵymyz. Tek qana beıbit demonstrasıa! Eshqandaı tártipsizdik bolmasyn!!! Buny aıtqan 30-40-tar shamasyndaǵy jigit aǵasy edi, bas kıimin qolyna syǵymdap ustap alǵan. Kópshilik dý etip qoldaý kórsetti. Ári qaraı bárimiz qol ustasyp júrip kettik.
Qazirgi Arbattyń mańaıyna jaqyndaǵanda, (anyq qaı jer ekeni esimde joq) etaj úılerdiń balkondarynan orys ultynyń áıelderi, qyzdary, balalary jumyrtqa laqtyryp, qoldaryn shyǵaryp, bet-aýyzdaryn qısalańdatyp, «Zemlá vasha, vlastnasha!» dep aıqaılap, taǵy basqa jaman sózder aıtyp, kelemejdep baqty. Bizdiń qyz – jigitter de olarǵa judyryqtaryn túıip, jaýap qatyp jatty.
Osy kezde bir oqys jaǵdaı boldy. Aldyńǵy jaqtan aıqaı-shý, shyńǵyrǵan daýystar shyǵyp, «Shetke qashyńdar!», - degen daýys estildi. Kópshilik qaq jaryldy. Endi baıqadyq: ortada kók tútini býdaqtap, qar tazalaǵysh kók traktor bizderge qarsy bar jyldamdyqpen kele jatty. Traktordyń aldyńǵy jáne artqy jaǵyndaǵy qar tazalaǵyshy shyr aınalyp, pyshaǵy jalańdaǵan qasapshy sekildi kórindi. Abyroı bolǵanda bári shetke yǵysyp úlgerdi, al, kózi qantalaǵan traktorshy burylyp alyp, qaıta shabýylǵa shyqty. Tútini burqyrap, ońdy-soldy jaıpap keledi. «Ólemiz be?! Toqtatyńdar!» - degen daýystar jan-jaqtan shyǵyp jatty. Bir-eki qyzdyń qoryqqannan jan daýysy shyqty. Sol-aq eken, traktorǵa qarsy betonnyń synyǵy, kirpishtiń synyǵy, árkim qolyna ilingenin qarsha boratty. Esik terezesi byt-shyty shykkan traktor baǵytynan jańylyp, jol shetindegi bardúrden asyp baryp, aryqqa túsip shońqıdy. Traktorısti kabınadan julyp alyp, birdemde tepkiniń astyna alyp, mylja-myljasyn shyǵardy. Traktordyń álgi qar tazalaǵyshy áli de bar jyldamdyqpen aınalyp jatty. Jan-jaqtan mılısıa men DND (Dobrovolnaıa narodnaıa drýjına) qaptap kelip, traktorıst orys jigitin kóterip alyp ketti. Baıqaǵanym, mılısıa men DND quramy tek slaván tektiler edi. Báriniń ıyq tusynda qyzyl «povástka», qoldarynda taıaqshalary bar. Olardyń bizge tesireıip qaraǵan qantalaǵan kózderinen: «Ne istep alasyńdar! Áli senderge kóresini kórsetemiz!» - degendeı, bitispes dushpandyq pen qatygezdikti oqyǵandaı boldym. «Óz jerimizde ózimizdiń qor bolyp, myna kelimsekterdiń zor bolýyn- aı» - degen, óqinish ózegimdi órtep ótti...
Qaıtadan bárimiz qol ustasyp, urandatyp, Shámshi aǵamyzdyń ataqty «Meniń Qazaqstanym» óleńin aıtyp, ary qaraı sherýimizdi jalǵastyryp ákettik. Men alǵash ret osy kezde belgisiz bir túısik arqyly – Ulttyq rýhty jandúnıemmen sezinip, kózimmen kórdim. Bul eshteńemen teń kelmes alapat sezim edi. Ásirese, qyzdardyń batyrlyǵy men jasyndaı jarqyldaǵan ultjandylyǵyna tánti boldym. Oryssha oqyǵandarynyń ózi, sondaı bir, estigende janǵa jaǵymdy aksentpen, asqaq daýyspen, «Meniń Qazaqstanymdy» shyrqaǵanda, júzderi, búkil jan-táni, «Elim!!!» - dep, eljiregenin túısindim. Qazaqtyń nebir marqasqa ulandaryn da sonda kórdim. Áli de esime tússe ózimdi basqadan baqytty jáne bıik sezinip, keremet bir kúıge bólenemin.
Sodan, ári ortalyq alańǵa jaqyn qalǵanda (umytpasam Mır kóshesi ǵoı deımin), muzdaı qarýlanǵan áskerler tosqaýylyna jolyqtyq. Siresip tur, beıne bir tas qamal. Eki jaǵymyzda antalaǵan mılısıa men DND, biz qorshaýda qaldyq. Bir kezde qolynda daýys kúsheıtkishi bar (Rýpor) etjeńdi, tolyq maıor, aldyǵa shyǵyp sóz sóıledi. Sóz aıaǵynda: «Tarańdar!» – dedi de, bizdi boqtyq sózben balaǵattaı bastady. Namysqa shydamaǵan bir qazaq jigiti atqan oqtaı bolyp qasyna jetip bardy, álgi maıordyń qoryqqany sonsha, kózi alaqtap, dalbaqtap qasha jóneldi.
Osy bir jaısyz jaǵdaıdan keıin áskerler sany kóbeıe bastady, qorshaý tarylyp, jaǵdaıymyz qıyndady. Sol sátte «Endi bizge jol bermeıdi, top-top bolyp tarańdar! Kúsh qoldansa shyǵyn bolady, qyzdarǵa obal! Qaıtyńdar!» - degen, daýystar birden-birge lezde tarala bastady. Ony aıtqan baǵanaǵy troleıbýsta sóz sóılegen jigit aǵasy edi. Birshama ýakyttan soń topqa bólinip taraı bastadyq. Qaı jer ekeni este joq, kóshe-kóshe, bulyń-bulyńmen júrip otyryp kesh kire jataqhanaǵa da jettik-aý.
Qarańǵy túse AASI-diń (Almatınskıı Arhıtektýrno-Stroıtelnyı Instıtýt) stadıonynda jan-jaqtaǵy jataqhanalardan 70-80-deı stýdentter jınaldy. Bizdiń jataqhanadan – Saılaý, Qızat, Baqytjan, Tilek, Beken «desantnık» t.b. Maqsatymyz Narhozdyń (ınstıtýt) jáne basqa sol mańaıdaǵy jataqhanalarǵa baryp «erteń alańǵa shyǵý týraly» habarlama jasaý. Qalyńyraq kıinip (dýbınka tıse kishkene demeý bolsyn dep) top-tpoqa bólinip, Narhozǵa qaraı tartyp kettik. Qızatty shetke shyǵaryp «Meniń jelke tusymdy qorǵaı júr, men seni qorǵap júremin, nege deseń bireý-mireý qaraqustan qoıyp ketip júrmesin», – dedim, ol maquldaı ketti. Al, aldydan kelgenge des bermesime kózim jetedi. SAVO-nyń (Sredne-Azıatskıı Voennyı Okrýg) janyndaǵy birneshe jataqhanaǵa kirip «Erteń alańǵa shyǵyńdar!» dep habarlama jasap shyqtyq. Qaıtar jolda taǵy da tosqaýyl. Shyńǵyrǵan sırena, jan-jaqtan jarqyraǵan mashınanyń shamdary, mılısıa, DND, abalaǵan ıtter... Azan-qazan, aıǵaı shý, oryssha balaǵattaǵan nebir boqtyq sózder. Óńkeńdep júgirip kelegen DND-ti sulatyp saldym. Araqtyń ıisi múńk!- ete qaldy. Qızat bireýin teýip qulatty. Umar-jumar julqylasyp jatqandar, aınalany túsinip bolmaısyń. Bir jigittiń jan daýysy shyqty, dýbınka tıdi ǵoı deımin, «Qashyńdar! Qashyńdar!» Tobymyzdyń byt-shyty shyqty, Qızat ekeýimiz qol ustasyp qashtyq, áıtpese, qarańǵyda adasyp qalatyn edik. Bet alǵan jaqqa áıteýir ókpemizdi qolǵa alyp júgirip kelemiz. Aıǵaı-shýdan uzaǵan soń, biraz otaryp demimizdi aldyq. Sodan, Saıyn kóshesin órleı jataqhanaǵa jaqyndaǵanda joldan Bekendi jolyqtyrdyq. Jataqhananyń art jaǵynan kelip ekinshi etajdyń balkonyna taıadyq, ekeýin ıyǵyma kóterip shyǵaryp jiberdim. Meniń kezegim keldi, birinshi etaj terezesiniń reshetkasynan órmelep balkonǵa ilinsem, ekeýi eki qolymnan tartyp kótere almaıdy. «Eı, zil qara tassyń ǵoı» - dep, qoıady Beken. Eki-úsh qaıtara salbyrap turyp, jerge quladym. Terezeniń reshetkasy julynyp ketti, ál bitti. Sóıtkenshe buryshtan bir top adam maǵan qaraı júgirip kele jatty. İshteı oıladym: «Bitti bári! Soqqy, dýbınka, túrme...» Jaqyndaǵanda Qızattyń daýysy qattyraq estildi: «Bizdikiler» dedi. Júgirip aldarynan shyqtym, 4-5 AASI-diń jigitteri eken. Entigip turyp: «Jigitter! Ekinshi etajǵa kóterip jiberińdershi!» - dep edim, sózge kelmedi, tik kóterip balkonǵa shyǵaryp jiberdi. «Rahmet, jigitter!», - dep em, olar da «jaqsy» - dep, óz jataqhanalary jaqqa júgire jóneldi. Jataqhana buryshynan bir top DND men eki mılısıa júgirip shykty. Úsheýmiz apyr-topyr ishke endik, ashana eken. Odan ári qyzdardyń bólmesine kirip, ústi-basymyzdy retke keltirip, kıimniń jyrtylǵan jerlerin qyzdarǵa tiktirip aldyq.
Dál sol kezde teledıdardan Muqashev degen kisi sóz sóılep jatqan. Ol kisi ózi Batys jaqtiki, Qızat, Baqytjandar bizdiń jerlesimiz dep júretin. İle-shala stýdsovet kirip keldi (jataqhanadaǵy stýdentterdiń basshysy), bizden biraz jas úlken qyrǵyz jigiti bolatyn, ózi komýnıs. Bizge tıise sóıledi: «Qaıda júrsińder? Tekserý boldy, sender bólmelerińde joqsyńdar ǵoı, jazyp alyp ketti» - dep, údep barady. Biz de qabaǵymyzdy túıip, zildi daýyspen: «Qoısańshy!» - dep, tike qaradyq, «biz osynda qyzdarmen sháı iship otyrdyq, eshqaıda barmadyq!», ol jasqanshaqtap, kózin taıdyryp áketti de, birden túsine qoıdy. Qaıtip aýyz ashpastan aınalyp shyǵyp ketti.
Saılaý da kelip úlgeripti, tek Tilek qana kelgen joq. Túnimen ýaıymdap shyqtyq. Ertesi tús aýa keldi, ol túngi alasapyranda mılısıaǵa ustalyp qalypty. Abyroı bolǵanda ol: «Meni aıaldamadan ustap aldy, avtobýs kútip turǵan edim», – degennen tanbapty.
Ertesi, 17 jeltoqsan. Jataqhanada bárimizdi tizimdep, tekserip , qatań eskertý berip, sabaqqa jóneltti. Aýdıtorıada otyrmyz, bul jerde de tekserý, abyr-sabyr, áıteýir «sabaq» - degen aty ǵana. Bir pardan soń «seni shaqyryp jatyr?» dedi. Júgirip dálizge shyqsam, bizdiń jataqhanada turatyn, kórshi bólmedegi Baqytjan (Gýrevtik, Qızattyń dosy ) ol biraq, basqa oqý ornynda (tehnıkýmda) oqıtyn, qasynda túri bozaryp, ábirjip ketken anam tur. «Táte, qaıdan júrsiz?» -degenim sol, «Qulynym-aı, aman-saý ekensiń ǵoı!» dep, bas salyp qushaqtap, súıip jatyr. Daýysynda diril bar, ábden ýaıymdaǵany júzinen kórinip-aq tur. «...Myna dúrbeleńdi estip, úıde otyra almadym, sen birdeńege arandap qaldy ma dep, janym jáı tappaǵan soń, óz kózimmen kórip keleıinshidep, «ákeńdi de tyńdamaı osylaı qaraı tartyp kettim» - deıdi...
Urpaǵy úshin ot pen sý túgili, tozaqqa da qaımyqpaı kiretin, qaıran ana júregi – aı!!! Myna dúnıede saǵan teń keler qudiret joq-aý, sirá! Meni kózimen kórip, kóńili ornyna túsken anamdy «Saıran» avtobeketinen Jarkentke shyǵaryp saldym.
[caption id="attachment_21618" align="alignright" width="268"]
Anam K.Ahmetjanqyzy[/caption]
Jataqhanǵa kelip, biraz júrgen soń, sovhoz Alataýǵa Nurǵanattyń úıine tartyp kettim. Keshegi jaǵdaıdan soń ne bolǵanyn bileıin degen oı keldi. Sebebi, onyń ákesi Ánýar men sheshesi Áıken táte meni óz týystaryndaı kórýshi edi. Aǵanyń rýy Alban. Narynqoldyń Jalańash degen jerinen, ózi organda qyzmet etedi, mılısıa kapıtany bolatyn (umytyp qalmasam). Áıken táte qolynda útik, jarqyldaı qarsy aldy. Amandyqtan soń, tátemiz «Qalı, úıge kir, áne bir batyr jatyr, tanysyńdar», - dedi. Túpki bólmege ótsem, tórden shashy qalyń, qaıratty, som deneli, júzi kelisti jigit basyn kóterdi, men qol berip amandastym, ol qolyn sozǵanda yńyrsyp, aýyrsynyp ketti. Endi baıqadym, bir jaq shekesi, bileginde, ıyǵynda dombyqqan isik bar eken. «Ne boldy?» – degen suraǵyma, «dýbınka ǵoı» - dep, qysqa jaýap qaıtardy.Tanystyq. Esimi - Isataı, Gýrevtiń (Atyraý) Balyqshy aýdanynan eken. QazPI-diń hýdgrafynda oqıtyndyǵyn, alańda bolǵanyn aıtty. Ekeýmiz de bir jyldyń tóli, qurdas bolyp shyqtyq.
[caption id="attachment_21619" align="alignleft" width="674"]
QazPI Hýdgrafynyń stýdenti: Isataı.[/caption]
...Ortalyq alańdaǵy sumdyq oqıǵa jaıly osy Isataıdan estidik. Órimdeı jas qyzdar men jigitterdiń qalaı soqqyǵa jyǵylǵanyn, qar ústinde tizerlep, etpettep saǵattap jatqyzǵanyn, qystyń qaqaǵan aıazynda, órt sóndirgish mashınadan qalaı sý shashqanyn, odan qalsa dýbınkamen soqqylap, avtobýstarǵa malsha tıegenin, belgisiz jaqqa alyp bara jatqanda, osy júıitkip kele jatqan avtobýstan «aqyry bir ólim ǵoı» - dep, terezesin shaǵyp jan-jaqqa sekirip, qashqandaryn aıtty. Sol Ál Farabıdyń boıynda, avtobýstyń artynan kele jatqan soldattar da mashınadan túsip ıtpen qalaı qýalaǵandaryn, olardan ázer degende qashyp qutylyp, kópir astynda sý ishinde birtalaı ýaqyt tyǵylyp jatqanyn (jeltoqsan aıynda) estigende jaǵamyzdy ustadyq... Ústi-basymdy kórip eshkim jolamaıdy deıdi, Isa endi úsip óletin boldym-aý degende Áıken tátege jolyǵypty, jaǵdaıyn aıtqan eken, tátemiz dereý úıge ertip kelip, kıimin túgel sypyryp alyp jýyp, oǵan aǵanyń kıimin kıgizip, orap jatqyzyp qoıypty. Men kelgende sol Isaǵanyń kıimin útiktep jatqan kezi eken. Keshke qaraı, Ánýar aǵa da jumystan keldi. Túnde Qarǵaly jaqta kezekshilikte bolǵanyn, kóptegen qyz-jigitterdi bosatyp jibergenin, qolynan kelgen bar kómegin jasaǵanyn aıtty. Ánýar aǵanyń ózi sondaı qyzmette (mılısıa) júrse de, bul saıası oqıǵany sóz júzinde de, is júzinde de, jan-tánimen qoldaıtynyn sezdim, ishteı rıza boldym.
«Búgin osynda qonasyńdar, ekeýiń de eshqaıda barmaısyńdar», – dep Ánýar aǵa kesip aıtty. Isaǵa ekeýmizge qatar tósek salyp berdi, árkim óz oıymen jatyr. Men de qalyń oı qushaǵyna berildim. Kesheli beri bolǵan oqıǵalardy, estigen sumdyqtardy esime alyp, oı eleginen ótkizdim. «Qazaq» bolǵanyma sheksiz qýandym, tula boıymnan ystyq ot júrip ótti. Biraq, qas qaǵymda ishteı bir ashshy óksik ózegimdi órtep kelip, tamaǵyma tireldi. Tynysym tarylyp, kózime jas úıirildi, Isataı sezip qalmasyn dep, bir jaǵyma aýnap tústim, kózimnen ystyq jas burq ete tústi, kózimdi tars jumyp, tistenip jatqan kúıi talyqsyp uıyqtap ketiptim. Ertesi úı ıelerine alǵysymyzdy aıtyp, ortalyqqa keldik, Isaǵa KazPI-ge, men Tehqa sabaqqa kettik. Sodan men oqýdan shyǵyp, Almatydan ketkenshe Isataımen jaqyn dos bolyp kettik. Men alǵash úılengende Isaǵa maǵan kúıeý joldas boldy. Dostyǵymyz ben syılastyǵymyz jarasyp, talaı qyzyqty birge ótkizdik, týǵan baýyrdaı boldyq...
Osy oqıǵadan keıin, aıaq astynan Krylov degen orys paıda boldy(atyn umytyp qalyppyn). LKSM Kazahstanmyn – dedi. Kúnde keshke bizdiń bólmede bizdi kútip otyrady. Áńgime aıtady, anany-mynany suraıdy, birdeńelerdi jazyp alady. Biz kúdiktene bastadyq, ol kelip otyra qalǵanda, bizde tósegimizdi salyp jatyp alamyz. Ol aıaq jaqta otyrady, qolynda qalamy men qaǵazy. Sózge tartady, suraqtar qoıady. Jaýap bermeı, teris qarap biz jatamyz. Bir kúni ol: «Jigitter, báriń áskerde boldyńdar, joǵarǵy oqýda oqısyńdar, óz oılaryńdy ortaǵa salyńdarshy» - dedi. Men, shydamaı ózine qarsy suraq qoıdym:
– Qalaı oılaısyz, Qazaqstannyń 19 oblysynan bir qazaq, ne bolmasa osy Qazaqstannyń bir orysy Qonaev atamyzdyń ornyna otyrýǵa laıyq bolmady ma? Ózińiz aıtyńyzshy qalaı bul, nege osylaı boldy? – dep, edim.
– Oı, jaraısyń! Óte durys, sen óz oıyńdy ashyq aıta alady ekensiń ǵoı. Mine..., – degenshe, sózge Tilek aralasty:
– Men flotta áskerı mindetimdi ótedim, súńgýir qaıyqta boldyq, Sıngapýr, Malaızıa t.b. kóptegen shet elderde boldym, biraq sonda komandırimiz orystar, báribir bizdi «basqa ultsyńdar», - dep bóletin, – dedi.
Krylovtyń kózi jaınap, qýanyp, qaǵaz, qalamyn yńǵaılap, bizge dem bere bastady.
Sóıtkenshe, myna jaqtan Qızat basyn kóterip sańq etti: «Eı, uıyqtańdar!». Sonan soń, daýysyn sál báseńdetip, «Qalı, Tilek, bul saıası jaǵynan óte tereń másele, erteń bárimiz de qurımyz» dep, basyn búrkep, teris aınalyp jatty. Bizde osy jaǵdaıdan keıin jaq ashpadyq. Álgi, Krylov taǵy bir aptadaı kelip júrdi, bir kúni bir orys qyzdy ertip keldi. Ekeýi qaǵaz, qalamyn alyp kúnde qulqıyp otyrady, biz uıyqtaǵansha. Biz kóńil aýdarmaımyz, sóılespeımiz, jaýap bermeımiz. Eki aptadaı ýaqyttan soń joq boldy, áıteýir qutyldyq qoı. Odan keıin ınstıtýtta jınalys bastaldy. Tilekti - komsomoldan, keıin ınstıtýttan shyǵardy. Bul is-shara sol kezdegi jastar úshin psıhologıalyq turǵydan óte qatty soqqy edi. Tilektiń jaǵdaıy óte qıyn boldy. Ony oqýdan shyǵarǵannan keıin kóp uzamaı úıine izdep bardyq. Qatty ýaıymdaǵannan anasy aýrýhanaǵa túsipti. Tilek kúndiz-túni sol anasynyń qasynda eken, júıkesi syr bergen kórinedi. Tilekti jolyqtyra almaı, anasyn aıap, egilip jylaǵan ápkesin kórip, salymyz sýǵa ketip, kóńilsiz qaıta oraldyq. Bul jaǵdaı bizder úshin de ońaı bolmady...
Keıinnen ártúrli sebeptermen – Saılaý, men, Qızat oqýdan shyǵaryldyq. Oqýdan shyǵyp qalyp, kóńil qulazyǵan jaısyz kúnderdiń birinde Ánýar aǵamyzdyń úıine bardym. Amandyq-saýlyqtan keıin sózimiz jarasa qoımady...
Ánýar aǵa, biraz únsizdikten keıin, janaryn tike qadap: «Júziń solǵyn ǵoı, ne boldy?», –dedi. Men beıne bir qylmyskerdeı jerge qaraǵan kúıi «Oqýdan shyǵyp qaldym»dedim. Sol kezde istep júrgen jumysyn doǵara salyp árirekte júrgen Áıken táte qasymyzǵa keldi, sirá syrttaı baqylap turǵan bolýy kerek. «Oý, Qalesh, qarashy ana Alataýǵa?!» dep sańq etti. Men kózimdi syǵyraıtqan qalpymda alystaǵy Alataýǵa betimdi burdym. «Kórdiń be, ana taýdy: atam qazaq aıtqan «Alataý birde qarly, birde qarsyz, erjigit birde maldy, birde malsyz» -dep, túsirme unjyrǵańdy, jigit emessiń be?!», -degeni, kenet sol sózdiń áserinen denem jeńildep qalǵandaı, boıymdy tiktep, keýdeni kere dem aldym, oı-sanamda úlken bir serpilis paıda boldy. «Rasynda da, aǵa-táte bir jaqsylap sháı isheıikshi», – dedim, ekeýine kezek qarap. Kúlimdegen Áıken táte «Endi áńgime basqasha», – dep, dastarhanǵa júgirdi.
Áńgimemiz jarasyp, jaırańdasyp birtalaı ýaqyttan soń, sanamdy basqan zil batpan qaıǵydan arylyp, ózimdi jeńil sezinip, kóńildi qalpymda jataqhanǵa oraldym. Adam janyn sezinip, túsine biletin suńǵyla, adamgershilikti boıyna tý etken, tektiliktiń óshpes ónegesin kórsetken asyl ana Áıken táte, ardaqty Ánýar aǵa sizderdi de kórmegeli birtalaı jyldyń júzi bolypty-aý...
Sol bir qıly kezeńde, bizdiń Tehnologıa ınstıtýtynda qazaq jastarynyń qýdalanýyna, oqýdan shyǵarylýyna Jambyldan (qazirgi Taraz) aýysyp kelgen oqytýshy Muhametkalıev pen dekannyń orynbasary Retıvov (evreı ultynan) kóp «eńbek» sińirdi. Sonda sol aǵalarymyz kóptegen jastardyń keleshegine balta shaptyq- aý dep oılady ma eken degen suraq qansha jyl ótse de, áli kókeıimnen keter emes.
...Qazir oılap otyrsam, mynaý qamshynyń sabyndaı ǵana qysqa ǵumyrda, bizdiń oı-sanamyzda tereń iz qaldyrǵan, bul da bir ómirimniń bel-belesteri eken ǵoı...
Qalı IBRAIYMJANOV
Almaty oblysy,
Panfılov aýdany,
Jarkent qalasy.
