– Qazaqtyń án óneri – sınkretti, kıeli óner ǵoı. Syılar qýanyshy men shattyǵy da, ózindik qıyndyǵy da jeterlik. Dástúrli án mektebine qalaı keldińiz?
– Ia, durys aıtasyz. Án ónerin túsine bilgender onyń kıeli óner ekenin jıi aıtady. Ásirese, qazaqtyń áni men kúıin túsinetin árqandaı adam solaı dep baǵalaıdy. Men táýelsizdiktiń tól qurdasymyn. Almaty oblysy Raıymbek aýdany Tasasha degen jerde dúnıege keldim. Bala kúnnen ájemniń tarbıesinde boldym. Al ájem halyq ánderin óziniń qońyr daýysymen quıqyljytyp aıtatyn. Sádiqoja Moshanuly, Kenen Ázirbaev, Dánesh Raqyshev qatarly Jetisý ónerpazdarynyń ánderin alǵash ájemniń aýyzynan estip erjettim. Ákem de jyrshy kisi edi jáne ákemniń aǵasy Nyshan degen kisi shertpe kúıdi tógildiretin. Sol ájemniń, ákemniń ánderin tyńdap, úlken ákemniń kúıin estip erjetkendikten osy ónerge óte jaqyn óstim. Bala kúngi ortam maǵan osyndaı múmkindik jaratyp berdi. Biraq ákemniń mezgilsiz qazasy meniń balań júregime qatty soqqy bolyp tıdi. Qazaq «ákeden pul qalǵansha, ul qalsyn» deıdi ǵoı. Ári ákem atymdy qazaqtyń ataqty Birjan salyndaı bolsyn dep yrymdap qoıǵandyqtan, áke ónerin aıaqsyz qaldyrmaýǵa bekindim.
Jeti jasymda tuńǵysh ret sahnaǵa shyǵyp án aıttym. Mekteptegi túrli án-kúı sharalaryna qatysyp, ákem aıtyp júretin termelerdi aıtyp, halyqtyń yqylasyn bólendim. Keıin mektep qushaǵynan attanǵan soń Almaty qalasyna kelip, Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq akademıasyna birden oqýǵa qabyldandym. Dástúrli án kafedrasy jańadan ashylyp jatqan kez bolatyn. Men osy kafedranyń ekinshi jylǵy qabyldaýymen oqýǵa tústim. Sodan tórt jyl bilim alyp, ýnıversıtetti támamdaǵan soń Jambyl Jabaev atyndaǵy Qazaq memlekettik fılarmonıasyna jumysqa qabyldandym. Qudaıǵa shúkir, sodan beri osy ónerdiń ystyq-sýyǵyn kóre júrip, ózimniń ánshilik darynymdy halyqqa pash etip kelemin.
– Qazaqta «Ustazy joqtyń – ustamy joq» degen támsil bar. Sizdiń ustazyńyz kim? Aldyńǵy býynnan kimderdi úlgi tutasyz?
– «Ustazsyz shákirt tul» degen. Kóp ustazdyń aldynan óttim. Árbir shákirt ózine belgili bir ustazdy úlgi etip, sony pir tutady. Jambyl atamyz aıtady ǵoı : «Meniń pirim – Súıinbaı, sóz sóılemen sıynbaı»,- dep. Meniń eń alǵashqy ustazym Aıgerim Nartúeeva boldy. Odan keıin qazyrgi «Qulan saz» ansambyliniń dırektory Ábzal Qýanyshulynan sabaq aldym. Sosyn jyrshy Aqan Abdýalın, Ramazan Stamǵazeev, Erkin Shúkimanov qatarly ustazdardyń aldynan sabaq aldym. Keıin tórtinshi kýrsqa shyqqanda, tól ustazym Erlan Rysqalıdyń arnaýly tárbıeleýinde bolyp, óner akademıasyn bitirip, sol kisiniń qolynan qanat qaqtym desem de bolady. Erlan aǵa biraz dúnıeniń aq pen qarasyn aıyryp, ónerdiń mashaqatty joly bolatynyn túsindirdi. Ustazdarymnyń artqan úmiti meniń óner jolyndaǵy jaýapkershiligimdi eseleı tústi.
– Qoǵamda dástúrli ánge suranys az. Tipti, dástúrli ánniń jarnamasy da joqtyń qasy. Osy jaǵdaı dástúrli ánniń damýyna qandaı salqyndyq tıgizip otyr?
– Qazyrgi tańda halyqtyń qulaǵy dańǵaza estradalyq ánge úıir bolyp ketti. Sondyqtan da estradalyq ánniń jarnamalanýy erekshe joǵary. Biraq bul dastúrli ánniń tyńdarmany múlde joq degen sóz emes. On adamnyń joq degende ekeýi dastúrli ándi súıip tyńdaıtynyn kesip aıta alam. Jeńil ánge halyqtyń suranysy joǵary bolǵan soń, dastúrli ánniń jarnamasy tómendeý ári radıo-telearnalarda arnaıy baǵdarlamalar az. Eger dastúrli ánderdi de joǵary deńgeıde jarnamalasa, konsertter kóp ótkizilip tursa, onda bul ónerdi tyńdaıtyndardyń sany artar edi. Dastúrli án erteden kele jatqan ári qazaqtyń qanynda bar óner bolǵandyqtan,óz tyńdarmanyn joǵaltpas edi. Keıde jarnamanyń azdyǵynan belgili ánshilerdiń konsertteri jetim qyzdyń toıyndaı bolyp ótetin jaǵdaılar da kezdesedi. Dástúrli án keshteri, respýblıkalyq baıqaýlar teleekrandardan kóp kórsetilmeıdi. Bul da dástúrli ánniń jastar qulaǵyna sińýine tosqaýyl bolady. Sonaý jyldary «Án – kókpar» degen bir ádemi baǵdarlama bolyp edi, keıin toqtatyp tastapdy. Aldaǵy ýaqytta dástúrli án men kúı týraly baǵdarlamar kóbeıse, jaqsy jarnamalar jasalsa nur ústine nur bolar edi.
– Qazaqtyń burynǵy ánshi-jyrshylary óz shyǵarmalarynyń ýaqyt talqysynan ótip, erteńgi kúnge jetetinin nyq senimmen aıta alǵan. Búgingi kúndegi dástúrli án maqamynda án shyǵaryp júrgen zamandastaryńyzdyń ishinen erteńgi urpaq tyńdar sazgerler dep kimderdi aıtar edińiz?
– Dástúrli án jazatyn adamdar qazirgi tańda sanaýly-aq. Burynǵy ánshiler ándi ózderi shyǵardy jáne ózderi aıtty. Sondyqtan da ol kisiler ózderiniń ánderi erteńgi urpaqqa jeterine bek sengen. Al qazir ándi bireý shyǵaryp, ony basqa bireý oryndaıdy. Sol úshin de keıde oryndaýshysyn tappaı jatatyn ánder kóp. Eger ózi shyǵaryp, ózi aıtsa quba-qup bolatyn edi. Ýaqyt synyna tótep bere alatyn án jazǵandardyń qataryna kúni keshe dúnıeden ótken Tursynǵazy Rahımov aǵamyzdy jatqyzar edim. Muqaǵalı Maqataevtiń sózine jazylǵan «Kelshi qarǵam shashyńnan ıskeıin», «Sábı bolǵym keledi» degen ánderi árqashanda óz tyńdarmanyn tabaryna senimdimin. Sondaı-aq, Kentaý Nazarbekov, Tursynjan Shapaı aǵalardy arnaıy aıtýǵa bolady. «Darıǵa dáýren», «Arman» ánderi qandaı keremet. Osy jáne basqa da sanaýly kisiler ǵana óshpes án jazdy. Bul ánder búgingi kúni de óz tyńdarmandaryn taýyp úlgirdi ári erteńgi kúnge de jete alady.
https://www.youtube.com/watch?v=sEkAEEt5Tuc
– Alla qalasa, osy beısenbi kúni, 20 sáýirde Jambyl Jabaev atyndaǵy Qazaq memlekettik fılarmonıasynda ózińizdiń jeke konsertińiz ótedi eken. Osy keshtiń jalpy mazmuny týraly aıtyp berseńiz?
– Alla amandyǵyn berse beısenbi kúni «Men – qazaqpyn» degen esep berý konsertimdi ótkizemin. Esep berý demekshi, osy jumysqa kirgenime, mine, bes jyl boldy. Toldym, tolystym demeımin. Tipti bul esep berý de eme. Osy salada júrgen soń, ózimizdi ózimizi shyńdap, jańa baǵyt-baǵdar izdemesek bolmaıdy. Elge buǵan deıin ıgergen dúnıemdi kórsetip, aldaǵy kúnderge jospar qurý oıymda bar. Bıyl Alash orda úkimetiniń 100 jyldyǵy bolǵandyqtan, keshtiń atyn Kentaý nazarbekovtyń «Men – qazaqpyn» degen ánimen atadym. Kesh osy «Men – qazaqpyn» ánimen bastalyp, Qadyr Myrzalıevtiń sózine jazylǵan «Qazaq osy» degen ánmen aıaqtalady. Keshke elimizge keńinen tanymal Sáýle Janpeıisova, ustazym Erlan Rysqalı, Nurǵısa Tilendeev atyndaǵy «Otyrar sazy» ult aspaptar orkestri, Baqytjan Baıqadamov atyndaǵy memlekettik Hor kapelasy, taǵy basqa ónerpazdar qatysady. Dástúrli án ónerin súıip tyńdaıtyn jurtshylyqty keshime shaqyrǵym keledi.
– Áńgimeńizge rahmet.
Suhbattasqan Qýanáli ALMASBEKULY
