Memleket menshigine qaıtarylǵan jerler qaıtadan josyqsyz jer paıdalanýshylardyń qolyna túsý qaýpi bar. Bul týraly sarapshy Ernur Ábjan aıtty, - dep habarlaıdy Dalanews.kz "Atameken" kásipkerler palatasyna siltep.  

Sońǵy jyldary Qazaqstanda paıdalanylmaǵan ne zańsyz berilgen jerlerdi qaıtarý boıynsha belsendi naýqan júrip jatyr. Osy maqsatta 2022 jyly qurylǵan respýblıkalyq komısıa rekordtyq 10 mln ga aýylsharýashylyq jerlerin qaıtardy. Osy qyrkúıekte komısıa qaıta formattalyp, qaıtarylǵan jerlerdi fermerler men agroónerkásiptik keshenderge ádiletti túrde bólý jáne olardy tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etý baǵytynda maqsat qoıdy.

Búginde osy 10 mln gektardyń 4,3 mln aınalymǵa qaıta shyǵarylatyn boldy, alaıda bul proseske senimsizdik týyp jatqany jasyryn emes. Qaıta bólý boıynsha júıeniń ashyqtyǵy men ádildigine  qatysty suraqtar kóbeıip keledi. Tórtinshi jyl qatarynan UKP-ne kásipkerlerden shaǵymdar túsýi toqtamaýda.

Esterińizge sala keteıik, jańa jáne buryn qaıtarylǵan aýyl sharýashylyǵy jer ýchaskelerin berý aýdan ákimdikteri ótkizetin konkýrstar arqyly júzege asyrylady. Konkýrstardy ótkizýdiń negizgi sharttary men tártibi QR Jer kodeksiniń jeke babynda, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń buıryǵymen bekitilgen Erejelerde de aıqyndalǵan.

«Atameken» UKP Qurylys jáne jer qatynastary departamenti dırektorynyń orynbasary Ernur Ábjan atalǵan máselege qatysty óz oıyn bildirdi:

ASHM óz erejelerin tym jeńildete otyryp, qatysýshylardyń konkýrstyq usynystaryn baǵalaýdy kásipkerlik qyzmetke baılanysty jalǵyz krıterıımen – josparlanǵan ınvestısıalardyń mólsherin baǵalaýmen shektedi. Bul negizinen, bolashaqta damýǵa ınvestısıa salý týraly «ýádelerin» baǵalaýdy bildiredi. Olardy rastaý qajet bolmaıdy ári osy ýádelerdiń oryndalýyn baqylaý jetkiliksiz.

Bul rette, Jer kodeksi aýyl sharýashylyǵy jerlerin berý kezinde qatysýshylardyń neǵurlym mańyzdy jáne shyn máninde qajetti ólshemderin, atap aıtqanda, aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn ósirý alańdaryn, qolda bar mal basyn, qoldanylatyn agrotehnologıalardy, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men tehnologıalyq jabdyqtardyń, bilikti mamandardyń bolýyn, qurylatyn jumys oryndarynyń sanyn jáne t. b. baǵalaýdy talap etedi.

Alaıda, bul krıterııler Erejelerde múldem joq.

«Biz UKP atynan 2020 jyldyń maýsym aıynan bastap ASHM-niń aldyna Jer kodeksiniń talaptaryna sáıkes keletin erejelerdi jetildirý qajettiligi týraly másele qoıyp kelemiz. Jerdi maqsatyna saı paıdalanatyn fermerler úshin basymdyqtyń bolǵanyn qalaımyz. Sondaı-aq, biz iri agroholdıngtermen básekelespeý úshin jańadan bastaǵan kásipkerler úshin jeke konkýrstar qurýdy usynamyz. Mundaı konkýrstarda aýyl sharýashylyǵy tehnıkasynyń bolmaýy sıaqty jeńildetilgen talaptardy kózdeýge bolady. Jaıylymdar úshin 300 ga deıin jáne egistik jerler úshin 50 ga deıin aýdany boıynsha shekteýge bolady», - dep atap ótti spıker.

Vedomstvonyń qoldanystaǵy erejeleriniń eleýli kemshilikteri bar: olar búrokratıalyq kedergilerdi arttyryp qana qoımaıdy, sonymen qatar Qazaqstannyń agrarlyq sektorynyń damýyn báseńdete otyryp, fermerlerdi jerdi ádil alý jáne odan ári arttyrý úshin naqty múmkindikterden aıyrady. Aýyl sharýashylyǵy jerlerin jalǵa alý quqyǵyna arnalǵan konkýrstardy aýdan ákimdikteri ótkizedi. Onda jeńiske jetýdiń negizgi krıterııi gektaryna málimdelgen ınvestısıalardyń kólemi. Qatysýshylar kóbirek upaı jınaý úshin maksımaldy somalardy kórsetedi. Upaılar teń bolǵan kezde jeńimpazdy jer komısıasynyń músheleri daýys berý arqyly anyqtaıdy. Bul óz kezeginde sybaılas jemqorlyqqa jol ashyp, bázbireýlerdiń jeke qalaýy men usynystary negizinde iske asady.

«Konkýrs jeńimpazdary kásipker jaıly oń pikir bildiretin aýyldyq okrýg ákimderiniń ustanymyn negizge ala otyryp, ıaǵnı sýbektıvti baǵalaý negizinde anyqtalatyn faktiler kezdesedi. Kóbinese eki úmitkerdiń birin tańdaǵanda, olardyń bireýinde jeke mal basy bar ári jaıylymǵa muqtaj bola tura, komısıa múldem maly joq basqa bireýdi jeńimpaz dep tanyǵan faktiler oryn alǵan», - deıdi sarapshy.

Bul proseske degen senimdi tómendetedi jáne ony damytýǵa shynymen qyzyǵýshylyq tanytatyn azamattarǵa múmkindik bermeıdi. Sonymen qatar, konkýrs jeńimpazy ony damytamyn, ınvestısıa quıamyn dep jer alyp, keıin óz mindettemelerin oryndamaıdy.

«Aǵymdaǵy erejeler konkýrstardyń nátıjelerin is júzinde qunsyzdandyrady», - dep atap ótti Ernur Ábjan.

Ulttyq kásipkerler palatasy ǵylymı qaýymdastyq pen salalyq sarapshylardy tarta otyryp, konkýrstyq qaǵıdalardy jáne konkýrstyq usynystardy baǵalaý júıesin qaıta qaraý qajettigine kópten beri nazar aýdaryp keledi. UKP birneshe ret ASHM-ge birqatar usynystar jiberse de, konkýrstarǵa ótinimderdi baǵalaý júıesi jetilmegen kúıinde qalyp otyr. Jerdi paıdalaný tıimdiliginiń krıterıılerin engizýdiń ornyna ASHM Erejege ýchaske ornalasqan aýyldyq jerde, aýdanda nemese qalada turǵany úshin, sondaı-aq ótinish berýshiniń kooperatıvke tıesiligi úshin eń tıimdi jer paıdalanýshylardy tańdaýǵa áser etpeıtin faktorlar úshin bal qosqan.

Ókinishke qaraı, osy mehanızm arqyly mıllıondaǵan gektar jer bólindi. ASHM resmı derekterine sáıkes, 2017-2023 jyldary aýyl sharýashylyǵy aınalymyna 13 mln ga tartylǵan, olardyń basym kópshiligi talqylanyp jatqan Ereje sheńberinde iske asqan. 

Máselege nazar aýdarý maqsatynda UKP máseleni Úkimettik deńgeıde kóterdi. Saraptamalyq keńes, jumys toby qurylyp, mınıstrlikke Ereje aıasynda baǵalaý júıesin qaıta qaraý boıynsha tıisti tapsyrmalary bar jol kartasy bekitildi. Degenmen, jaǵdaı ózgerissiz. «Atameken» ókiliniń pikirinshe, bul jaǵdaıda jerdi tıimsiz qaıta bólýdiń saldaryn túsiný qajet.

UKP jáne bıznes-qaýymdastyq atalǵan másele kóterilgen kezde, ASHM Erejelerine usynystar ázirlegen. Baǵalaýǵa birqatar faktorlardy mindetti túrde qosý qajettin jetkizgen, atap aıtqanda, ótinish berýshiniń tájirıbesi, resýrstar, personaldyń biliktiligi, bıznes-jospar, tehnıka, mal basy, jalpy Jer kodeksinde bar, biraq Erejelerde joq krıterııler. Sarapshynyń aıtýynsha, bul konkýrstarda tıimdi jumys isteýge daıyn jer paıdalanýshylaryn tańdaýǵa múmkindik beredi.

Kelesi tarmaq jeńimpazdardyń konkýrstyq usynystar boıynsha mindettemelerin saqtaýyna turaqty baqylaý men eseptilikti engizýdi qamtýy tıis. Sonymen qatar, jeke qalaýy men sybaılas jemqorlyq faktorlarynyń áserin boldyrmaıtyn tetikterdi engizý mańyzdy. Aǵymdaǵy jaǵdaıda qaıtarylǵan ýchaskeler josyqsyz jer paıdalanýshylarǵa qaıta túsýi múmkin, bul respýblıkalyq komısıa jumysynyń tıimdiligine nuqsan keltiredi.

«Paıdalanylmaıtyn jerlerdi anyqtaý jáne qaıtarý boıynsha jumys aıtarlyqtaı kúsh - jigerdi, ýaqyt pen resýrstardy talap etedi jáne mundaı jerlerdi tıimsiz jer paıdalanýshylarǵa qaıta berý osy komısıa jumysynyń tómen nátıjeliligine ákep soqtyrady», - dep qorytyndylady Ernur Ábjan.