[caption id="attachment_12872" align="alignleft" width="492"]
Darıǵa Isabaeva[/caption]
– Biz osy ólkede óstik. Bala kezimizden maraldaı kıeli ańnyń áfsanasy men ańyzyna qanyǵyp erjettik. Bir kezderi Katonqaraǵaıda 20 myńnan astam maral boldy. Eldiń bári maraldyń qasıeti týraly jıi aıtyp júretin. Kári Altaıdyń baýyryndaǵy orman-toǵaı solarmen asqaq, solarmen ór edi. Táýelsizdik kezinde balapan basyna, turymtaı tusyna ketken bir ýaqyt boldy ǵoı. Elimiz egemendik alǵanda naryqtyq ekonomıkaǵa kóshýdiń ońaıǵa túspegenin bilesizder. Sol kezde osyndaǵy jurtshylyq ne isterin bilmeı abdyrap qalǵany shyndyq. Maral sharýashylyqtary ydyrap, qarasha halyq qalalarǵa údere kóshe bastady. Sol kezde Aqsý sovhozy da tarap, jekemenshikke ótti. Sovhoz ıeligindegi maraldy múmkindigi bar jandar satyp ala bastaǵan edi. Bireýi qadirin bildi, ekinshisi bas sanyn azaıtyp, satyp-soıyp, qutylýǵa asyqty... Sol tusta ákem Temirbek Qumarbekuly Isabaev maraldyń bir top tabynyn satyp alyp, jeke sharýa qojalyǵyn qurdy. Osy qojalyqty Menen keıingi sińlim Baıannyń esimimen atady. «Baıan» sharýa qojalyǵynyń tarıhy osylaı bastalyp edi. Maraldy satyp alýdyń ózi biraz hıkmetti sharýa boldy. Al ony baǵý-kútý, tipti ońaı is emes edi. Ákem eń aldymen Búrkitti shyń baýyrynan jaıylymdyq keń alqapty alyp, standartqa saı etip qorshady. Maralymyz jyldan-jylǵa ósip, kóbeıe tústi. Ákemiz bizge: «Maraldyń qadirin bilmegen kisilerdiń qandaı kúıge túskenin kórip otyrsyńdar. Túbinde bizdiń áýletti osy maraldar jarylqaıtyn bolady. Maralǵa meıirimmen qarańdar. Olar óte sezgir keledi» dep otyratyn. Birtindep jaǵdaıymyz jaqsara tústi. Búrkitti shyń bókterine ákem úı turǵyzyp, jaz boıy otbasymyzben, baýyr-týys qosylyp, sonda demalyp júrdik. Sary qymyz, taza aýa, mamyrajaı tabıǵat bizdi rahat sezimge bóleıtin. Keıindep otbasymyzben pantylyq vana, maral múıiziniń býyn qabyldap, densaýlyǵymyzǵa shıpa alyp júrdik. Biraq jurtshylyqty tartyp, qarjynyń kózine aınaldyrý oıymyzǵa kelmegen. Jaz boıy tanys-tamyr, jurat-jegjattardy arnaıy shaqyryp, demalyp ketýlerine jaǵdaı jasaıtynbyz. 2006-2007 jyldary Katonǵa kelgen demalýshylar vanaǵa túsýdi surap, múıiz kesýdi kórgisi keletinderin aıta bastady. 2007 jyly anam Qatıra Qumashkenqyzy ákeme usynys jasap, pantymen emdeý keshenin ashty. Ol jyldary men Óskemende edim. Ákem men anamnan osy keshendi basqarýǵa ruqsat suradym. Dál sol shaqta densaýlyǵym syr berip, syrqattanyp júr edim. Maral sharýashylyǵyna kelgen soń jumysqa berilgenim sonsha, aýrýymdy umytyp kettim. Endi oılasam, meni maraldyń ózi emdep jazǵan eken. Kúndelikti kóretinimiz – maral, isher asymyz – qymyz, vanamyz – maral bulaýy. Býyn-býynym syrqyrap qaqsaýshy edi, sap tıyldy. Maral múıiziniń qudireti me, álde buǵy janýardyń maǵan bergen batasy ma, bilmeımin, tez es jıdym. Jaz boıy osynda kelmesem, elegizip júre almaıtyn, maraldarymdy saǵynatyn boldym. Janǵa shıpa berer mundaı múmkindikti álemniń kez kelgen shaharynan taba almaısyń. Katonnyń qadirin kóp qazaq bilmeı júr, eger bilse, shetel asyp qydyrmaı, osynda aǵylar edi...
[caption id="attachment_12857" align="alignright" width="531"]
Otyken tabıǵaty[/caption]
– Maral sharýashylyǵyn týrısik nysanǵa aınaldyrýdy qashan bastadyńyz?
– Áke-sheshemniń bastaǵan isin zamanǵa saı keńeıtý, týrıserdi kóbirek tartý maqsatynda aldyma naqty maqsattar qoıdym. 2009 jyly ózindik josparymdy quryp, ony júzege asyrýdyń joldaryn izdeı bastadym. 2010 jyly Óskemen qalasynan «Shyǵys týr» atty týrısik kompanıa ashyp, shıpajaıdyń jarnamasyn qolǵa alyp, belsene kiristim. Demalýshylardyń sany kún sanap artty. Keıde tipti olarǵa oryn taba almaı qınalatynbyz. Suranysqa saı Maral sharýashylyǵy janynan jańa aǵash úıler turǵyzdyq.
2013 jyly panty óndirý zaýytyn iske qostyq. Buryndary panty óndirý isinde kóp qıyndyqtar bolýshy edi, endi ózimizdiń zaýytymyz bolǵasyn, eshteńeden qoryqpaı, kásibimizdi odan ary damytýdyń múmkindigi týdy. Panty men shópten 16 túrli dári-dármek óndiremiz. Altaıda myńnan astam dárilik shópter ósedi. Onyń 26-sy Qyzyl kitapqa engen. Biz óz múmkindigimizdi durys paıdalana alsaq, týrısik klasterdi damytýǵa suranyp-aq tur. Ásirese, eko-týrızmdi damytýǵa barlyq shart-jaǵdaı ázir. Týrızm salasy – Shyǵys Qazaqstannyń bolashaǵy deýge bolady. Qazir eldiń yqylasy artyp, kún sanap osy salanyń jarnamasy da jaqsaryp keledi. Endi Katonqaraǵaı joly jasalyp, týrıserdiń kelýine qolaılylyq týsa, álemniń ár túkpirinen osynda aǵylatyn týrıserdiń sany arta túserine senimdimin.
[caption id="attachment_12858" align="alignleft" width="363"]
"Baıan" sharýashylyǵynyń maraldary[/caption]
2015 jyly Óskemen qalasynan pantymen emdeý kesheni (SPA) ashyldy. Gazben ýlanǵan Óskemen turǵyndary úshin bul keshen taptyrmas oryn dep bilem. Qazir osy jerdiń ózinde kúnine em alýshylar kóp. Bul ortalyqtyń artyqshylyǵy jyldyń qaı mezgilinde bolsa da em-sharany qabyldaýlaryna bolady. Osy Jańa jyl qarsańynda dál sondaı keshendi Astanadan ashýdy josparlap otyrmyz. Bas qalamyzdyń turǵyndary men qadirli meımandary osy keshenge kelip, pantymen emdelip, túrli aýrý-syrqaýlarynan aıyǵýdyń jolyn izdeıtinine senemin. Óıtkeni, munda kelip emdelý qolaıly. Múıiz monsha, bulaý, tabıǵı ósimdikterden alynǵan dári-dármekter, resept boıynsha beriletin shıpaly emdik shópter – bári daıar. Biz Astanadaǵy bólimshemizden keıin ózge de aımaqtardan pantymen emdeý keshenderin ashýdy uıǵaryp otyrmyz. Bárin ýaqyt kórsetedi.
Eń bastysy, Astana halqy pantymen emdelý úshin Katonǵa barmaıdy. Kóbi jaz aılarynda sol jerge baramyz degenimen, ýaqyttary, shart-jaǵdaılary saı kelmeı jatady. Osynda júrip emdelip, shıpasyn kórer bolsa, jazda Katonǵa baryp tynyǵýdy oılasa, nur ústine nur. Biz óz klıentterimizdiń turaqty em alýyna barlyq múmkindik jasaýdy esh ýaqytta umytpaımyz.
[caption id="attachment_12859" align="alignright" width="640"]
Darıǵa Isabaeva maral múıizderinen kóptegen shıpaly dáriler óndirýge bolatynyn aıtady[/caption]
– Shıpajaıǵa keletinderdiń sany artyp keledi deısiz. Olarǵa naqty qandaı qyzmet túrlerin usynasyzdar?
– Qazir munda tek emdelý úshin emes, demalý úshin keletin halyqtyń sany kóp. Sondyqtan, shıpajaı qyzmet túrlerin múmkindiginshe jyldan-jylǵa kóbeıtip keledi. Qazirgi ýaqytta panty vanasynda emdeýdiń jolyn jaqsy ıgerdik. Panty vanasyna 15 kún boıy túsedi. Ár joly 15 mınýt otyrady. Odan artyq otyrsa, zıany tıýi múmkin. Sebebi, pantynyń qýaty kúshti. Budan bólek fıto bóshkege salý, panty bóshkemen býlaý, panty ıngalásıasy, panty sorpasyna oraý, panty-bar, fıto-bar arqyly emdeý, panty maskasy arqyly bet-álpetin árlendirý, aıaq vanasynda býyn-býyny aýyrǵan jandardy terletý, jelquzynan aıyqtyrý, panty maıy arqyly massaj jasaý – bári ózindik qaǵıdasy bar emdeý tásilderi. Et pen qymyz, sary maı, bal qosylǵan taǵam túrleri, dári shópterden daıyndalǵan tabıǵı emdik dárýmenderdiń túr-túri bar.
[caption id="attachment_12860" align="alignright" width="640"]
"Baıan" shıpajaıy demalýshylarǵa qolaıly shart-jaǵdaıdyń bárin jasaǵan[/caption]
– Demalýshylardyń jas ereksheligi qandaı? Negizinen qandaı dert-derbezinen aıyqqysy keletinder keledi?
– 12 jastan bastap demalýǵa keledi. Eger syrqaty aýyr balalar bolsa, 5 jastan bastap keıbir em-sharalardy qabyldaýyna bolady. 20-45 jas aralyǵynda bala súıýge zar bolǵan juptar kóp keledi. Pantynyń kúshin, qasıetin biletinderdiń deni osynda kelip emdelip, sábı súıip, baqytty otbasyna aınalyp jatady. Bári bir Allanyń qolynda desek te, bizdiń qyzmet azda bolsa septesý, kómektesý ekenin umytpaǵan abzal. Belsizdik pen bedeýlikke tap bolyp, talaı jerdi sharlasa da, densaýlyǵy túzelmegen juptarǵa júıeli emdeý júrgizemiz. 70 jasqa deıingi egde kisiler negizinen býyn syrqatymen kóp aýyrady. Tizeleri búgilmeı, býyn-býyny qaqsaıtyn kisiler osynda kelip emdelse, aýrýynan tez aıyǵyp ketedi. Pantymen emdeýdiń tásilin durys qabyldasańyz, túrli aýrýdyń aldyn alyp, densaýlyǵyńyz tez ońalady. Eń bastysy, adamnyń ımýnıtetin kóterip, tamaqtanýy jaqsarady. Júrek, nerv, teri aýrýlaryna berer shıpasy mol. Jynystyq aýrýdyń túr-túrine tabylmas em osynda.
[caption id="attachment_12861" align="alignleft" width="448"]
"Baıan" zaýyty arnaıy dári-dármek óndirýdi qolǵa aldy[/caption]
– Shetelden keletin qonaqtar kóp pe?
– Óte kóp. Olar Altaı maraldarynyń qadirin bizden góri jaqsy baǵalaıdy. Mysaly, sońǵy 6 jyl boıy Japonıadan úzbeı kelip jatqan týrıs aqsaqal bar. Ár kelgen saıyn Altaıdy, osyndaǵy qazaqtardy, maraldy saǵyndym deıdi. Túrli aýrýdan aıyǵyp, esim kirdi dep, bizge alǵysyn jaýdyryp ketedi. Germanıa, Reseı, Shveısarıa, Izraıl, Qytaı sekildi elderden jyl saıyn keletin turaqty qarıalarymyz bar. Olar ózimen birge jańa týrıserdi de erte keledi.
Pantymen emdeý isi eń áýeli Qytaıda qolǵa alynypty. Bizdiń dáýirimizge deıin-aq olar buǵynyń qasıetin sezip, arnaıy medısınalyq kitaptarynda jazyp, dári-dármek óndirgen. Keıin Koreıa, Japonıa, Eýropa elderi buǵynyń emdik qasıetin jazyp, syzyp, maral sharýashylyǵyn damytqa. Biraq solardyń bári Altaı maraldaryn joǵary baǵalaıdy. Sebebi, mundaǵy maraldardyń qorektenetin shópteri, taýdyń tabıǵaty, ósimdikterdiń alýan túrliligi maral eti men qanynyń shıpaly qunyn arttyra túsken. Maral sharýashylyǵymen aınalysatyn elderdiń kóbi muny moıyndaıdy ári bizge kelip, maraldarymyzdyń jaıylymyna qarap, tańdanyp qaıtady.
Sondaı-aq, sheteldikter mundaǵy tamasha tabıǵatqa da qyzyǵady. Biz olarǵa maraldy ǵana kórsetpeımiz, Altaı týraly ańyzdardy aıtyp, Muztaý, Búrkittaý, Rahman qaınary, Kókkól sarqyramasy, Aq Berel, Berel qorǵany týraly tańdy tańǵa uryp aıtýǵa bolady. Týrıserdi sonda saıahattatýdy da esten shyǵarmaımyz.
Aıtpaqshy, 2016 jyldan bastap «EKSPO-2017» kórmesine daıyndyq jumystaryn bastaımyz. Týrısik kompanıa arqyly Katonqaraǵaı óńirine saıahat jobasyn qolǵa alýdy uıǵaryp otyrmyz. Katonqaraǵaıda pantymen emdeý merzimi – mamyr aıynan qyrkúıektiń ortasyna deıin. Qalalarda pantymen emdeý kesheni jyl boıy jumys atqarady.
Aldaǵy ýaqytta ekotýrızm, medısına, týrızm jobalaryn ázirlep, óńirlik jáne respýblıkalyq naqty isterdi qolǵa alsaq dep otyrmyz.
[caption id="attachment_12866" align="alignright" width="1600"]
Maraldy meken[/caption]
– Maraldyń baǵymyna qalaı kóńil bólesizder?
– Ózińiz kórgendeı, arnaıy jaıylymymyz bar. Qysy-jazy osy jaıylymda júredi. Qystyń sýyq mezgilderinde arnaıy jem-shóp berip, aman-esen shyǵýyna jaǵdaı jasaımyz. Ýaqytyly emdeý sharalaryn da umyt qaldyrmaımyz. Maral – óte sezimtal ań. Ol adamnyń minez-qulqyna, pıǵylyna qaraıdy. Sizdiń nıetińiz taza bolsa, ol da baýyr basyp, jatyrqamaıdy. Bizdiń maral baqtashylarymyz ár tuıaqtyń túr-túsin qadaǵalap, aýrý-syrqaýyn aldyn ala bilip otyrady.
– Jaz boıy maraldardyń qasynda júresiz. Qysta alys ketkende olardy kimge tapsyrasyz?
– Árıne, arnaıy baqtashylarymyz qaraıdy. Biraq men alys uzap ketpeımin. Kúndelikti telefon arqyly habarlasyp, hal-jaǵdaılaryn surap, bilip otyramyn. Keı kezderi qatty saǵynamyn... Bala kezimde maraldardyń tólderin kórýge qumar edim. Olardyń jáýdiregen, beıkúná janaryna áli de ǵashyqpyn. Alystan qarap, óriste júrgenderin uzaq baqylap, Allaǵa myń táýbe aıtamyn. Bizdiń tabıǵat olarsyz kóriksiz, qadirsiz seziledi. Órisimiz maralǵa tolyp júrse eken dep armandaımyn. Qazir elimiz boıynsha maral sany ósip keledi. Memleket, aımaq arnaıy sýbsıdıa bóle bastady. Bul qýantarlyq jaıt.
– Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan T. TAŃJARYQ
Qazaqtyń birtýar aqyny, tirshiliginde kúlli qazaqtyń namysyn jyrtyp, kópke ónegeli isimen tanylǵan Farıza OŃǴARSYNOVA apamyz 2012 jyly Katonqaraǵaıǵa baryp, «Baıan» shıpajaıynda demalyp qaıtqasyn, arnaıy óleń jazyp, «Egemen Qazaqstan» gazetine jarıalapty. Biz sol óleńdi oqyrman nazaryna usynýdy qup kórdik.
«BAIAN»
«Shyǵysqa baram» degen únim jetip,
jar salyp ákimderdi dirildetip,
«Katonǵa Farıza apam keledi» dep
Darıǵa* júrgen shyǵar dúbirletip.
«Baıannyń» eń tańdaýly bólmesine
qol jetse, búgin bizge sol nesibe.
Jazıra*: «Saǵan uıqy bermespin», – dep,
Bólinip qashty menen ol nesine?
Qonaqúı «Baıan» degen, emi qandaı,
kógoraı, syńǵyr bulaq – jeri qandaı!
Saýmal ma, saryqymyz, bestisi me –
bas qoıyp qylǵytasyń tegi qanbaı.
Dos bolý – adamzatqa qashan da syn,
Dostarym qalmasa eken tasamda shyn.
Jazıra qan quıylǵan sýǵa túsip,
shal izdep ketpegeı tek jasarǵasyn.
Ol ózi, men aýyrsam, shoshyr kerim,
men kúlsem, alady ol da sosyn demin.
Ketse de shalǵa tıip qaıtem endi –
Áıteýir aman bolsyn dosym meniń!
__________________
*Darıǵa – Katondaǵy «Baıan» shıpajaıynyń dırektory
*Jazıra – Óskemennen shyqqan belgili qaıratker, aqynnyń dosy
