Sheteldik naryqta Made in KZ taýarlar tutynýshy suranysyna keń kólemde ıe bolyp keledi. Buǵan qazaqstandyq ónimniń sapasyn arttyrýǵa, ulttyq eksporttaýshylardy qoldaýǵa baǵyttalǵan memlekettik sharalardyń oń áseri mol.
Ótken jylǵy derekterge súıensek, qazaqstandyq ónim óndirýshiler shyǵarǵan taýar aınalymy 40 mıllıard dollarǵa jýyqtaǵan. Qazaqstan eksportqa shyǵaratyn negizgi ónimder qatarynda mys, munaı, ýran, alúmını, gaz, t.s.s. bolýymen qatar, bıdaı uny, kúnbaǵys maıy, tyńaıtqyshtar da shetelde suranysqa ıe.
Búginde memleket tarapynan otandyq eksporttaýshylardy qoldaý, olardyń sheteldik naryqqa erkin shyǵa alýy úshin kórmeler, kásipkerlik formýmdar uıymdastyrý sekildi jumystar atqarylyp, oǵan qosa túrli baǵdarlamalar júzege asyrylyp jatyr.
Bul tusta «Damý» kásipkerlikti damytý qory» qazaqstandyq ónim óndirýshilerge keń kólemde qoldaý kórsetip kele jatyr. Osylaısha qor 11 trıllıon teńgege jýyq qarjyǵa 188 myńǵa tarta jobanyń júzege asyrylýyna septigin tıgizgen.
Óz kezeginde bul jobalar Qazaqstannyń ekonomıkalyq áleýeti úshin negizgi tirek bolyp otyr. Máselen, «Zerde-Aqtóbe keramıkasy» JSHS elimizdi farfordan jasalǵan buıymdarmen qamtamasyz etip qoımaı, taýarlaryn Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Reseı, Tájikstan sekildi kórshi elderge eksporttap otyr.
QR Premer-mınıstri Oljas Bektenov otandyq ónim óndirýshilerdi qoldaýǵa baǵyttalǵan «Báıterek» holdıńiniń jumysyna da erekshe toqtalǵan edi. Holdıńtiń enshiles uıymdary keıingi jylmen salystyǵanda 45 paıyzǵa artyq, ıaǵnı 2,8 trıllıon teńgege kásiporyndarǵa qoldaý kórsetken. Al kvazımemlekettik emes bıznes ıelerine 2,5 trıllıon teńgege qoldaý kórsetilgen.
Sonymen qatar, byltyr AÓK-ge 666 mıllıard teńgege jýyq qarjy bólingen. Nátıjesinde alty myńnan asa jumys orny qurylyp, 4 trıllıon teńgege jýyq ónim óndirilgen, qyzmetter kórsetilgen.
Ulttyq eksporttaýshylar qashan da basty nazarda degen ustanymmen jumys isteıtin memlekettik saıasatqa saı otandyq ónim shyǵarý kólemin kóbeıtý, ónerkásipterdi qoldaý alǵy sheptegi jumys bolyp qala bermek.
Bul tusta el Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev otandyq ónim óndiretin kompanıalardy shetel naryǵyna shyǵýǵa shaqyrǵan edi. Soǵan oraı Úkimetke mańyzdy mindetter de júkteldi, atap aıtqanda, eksportqa shyǵýǵa qaýqary jetetin salalar men kásiporyndarǵa kóńil bólý tapsyryldy. Óz kezeginde memleket eksportqa shyqqysy keletinderge barlyq sharalardy qarastyrady: qarjylandyrý boıynsha jeńildikter kózdeledi, grant berý, t.s.s. eksporttyq baǵyttaǵy qoldaý tetikteri usynylady.
Qazaqstandyq taýarlar arasynda shetelde et asqan suranysqa ıe. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń derekterine súıensek, byltyr alty aı ishinde aýyl sharýashylyǵy salasynda taýar óndirýge mashyqtanǵandar 12 tonnaǵa jýyq et pen et ónimderin eksportqa shyǵarǵan. Sonyń ishinde 8 tonnaǵa jýyǵy iri qara eti bolsa, 3,6 tonnasy qoı eti bolǵan.
Bıyl Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrliginiń basshysy Arman Shakqalıev qandaı otandyq taýarlar shetel naryǵynda suranysqa ıe ekenin aıtqan bolatyn.
Bul rette kórshiles Qytaı Halyq Respýblıkasynda Made in KZ ónimder ishinde tamaq ónimderin erekshe ataýǵa bolady. Sonyń ishinde bal jáne kondıterlik ónimder tanymal. Sondaı-aq, memleket tarapynan kásipkerler men kásiporyndarǵa jasalyp jatqan qoldaý sharalarynyń arqasynda halyq tutynatyn taýarlar, qolóner buıymdary, ásirese, zergerlik buıymdar Eýropa jáne Amerıka naryqtarynda da tutynýshysyn taýyp otyr.
Shetel naryǵyna shyǵýdyń ózindik qaýipteri men táýekelderi de joq emes. Álem elderimen aradaǵy saýda-ekonomıkalyq baılanysty odan ári nyǵaıtý úshin otandyq ónim óndirýshilerdiń eksportqa erkin shyǵa bilýi óte mańyzdy. Bul tusta «Báıterek» ulttyq basqarýshy holdıńiniń enshiles kompanıasy sanalatyn «KazakhExport» saqtandyrý kompanıasy qoldaý kórsetedi.
Atalmysh kompanıa 2016 jyldan bastap 2023 jylǵa deıingi aralyqta 200-den asa otandyq eksporttaýshylarǵa atsalysqan, ıaǵnı jalpy 846 mıllıard teńgege jýyq qoldaý kórsetilgen. Odan bólek bul kompanıa keıingi jyldary 600 mıllıard teńgege jýyq qarjyǵa otandyq taýar óndirýshilerdiń ónimin jetkizýge kómektesken.
Byltyr shıkizattyq emes taýarlardy tasymaldaýmen aınalysatyn otandyq kompanıalar KazakhExport-tan iri kólemde kómek alǵan. Osylaısha búginde ulttyq eksporttaýshylar kórshiles Reseı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan sekildi memlekettermen ǵana shektelip qalmaı, taýar jetkizý arealyn keńeıtip, alys-jaqyn sheteldi túgel qamtýdy kózdep otyr. Onyń ishinde Túrkıa, Lıtva, Germanıa, Belarýs, Polsha sekildi alyp memleketter bar. Osy tusta KazakhExport sekildi kompanıalar otandyq eksporttaýshylardyń talaby men tilegin qanaǵattandyryp, kelissózder kezinde qazaqstandyqtar úshin mámile qaýipsiz bolýyn qamtamasyz etýge atsalysady. Sonymen qatar, otandyq eksporttyń etek jaıýyna yqpal etedi.
Qazaqstan negizinen munaı, túrli metal sekildi resýrstar arqyly eksportty qamtamasyz etip otyrǵany belgili. Alaıda keıingi kezderi qazaqstandyq ónim óndirýshiler shetel naryǵyn shıkizattyq emes taýar túrlerimen qamtyp otyrǵanyn da joqqa shyǵara almaımyz. Qazaqstandyq aýyl sharýashylyq ónimderinen bastap, azyq-túlik taýarlary, sonyń ishinde un, maı, tuz, t.s.s. taýarlar, mashına jasaý, metalýrgıa salasyndaǵy ónimder de álem elderinde satylyp jatyr.
Osylaısha, memleket tarapynan kásipti, syrtqy saýdany qoldaýǵa baǵyttalǵan sharalardyń arqasynda búginde ulttyq eksporttaýshylar el ekonomıkasynyń negizgi qozǵaýshy kúshine aınalyp otyr deýge negiz bar.
