– «Jer betindegi mıllıard áıeldiń kóz jasyn jınasa besinshi muhıt paıda bolar edi» degen sizdiń sózińiz. Munymen ne aıtqyńyz keldi? Álemdegi áıeldiń jaǵdaıy sonshalyqty múshkil me?
– Bul teńeý ǵoı endi. Bes jyl «Áıel baqytyn» júrgizdim. Baǵdarlamaǵa keletin hattardyń 90 paıyzy áıel janaıqaıy edi.
Jalǵyz qalǵan, kúıingen, kúıeýi urǵan, kózine shóp salǵan, turmys taýqymetin tartqan áıel muńy...
Áıel zatynyń júregi jumsaq qoı jalpy. Sábıi jylasa da jylaıdy. Kúıeýi qol kóterse de jylaıdy. Qurbysy aýyr sóz aıtsa da kóz jasyna erik beredi. Qýanyshta da, qaıǵyda da jylaıdy áıel.
Jer betindegi mıllıard áıeldiń kóz jasyn qossańyz telegeı teńizdi toltyrar edi degenim sodan.
– «Áıeldiń birneshe túrin bilemin» degen de sizdiń sózińiz. Úıshik áıeldi, mansopqor áıeldi mysalǵa keltiripsiz. Ózińizdi qaı qatarǵa qosar edińiz, Láılá?
– Men be? Men úıshik áıelmin. Úıge eshýaqytta kúıeýimnen keıin kelmeımin. Keshki ýaqytym mindetti túrde otbasymmen ótýi tıis.
– El-jerdi jıi aralaısyz. Ara – tura bul ustanymyńyzdy buzýǵa týra keletin shyǵar?
– Joq. İssaparǵa shyqsam erte baramyn da, keshki asqa deıin oralamyn. Bul tártip. Bul qaǵıda. Bizdiń úıde sondaı zańdylyq bar. Turmysqa shyǵarda otaǵasymen arada kelisip pishilgen dúnıe. Bul jazylmaǵan zań. Ony buzýǵa bolmaıdy.
Keshke úıde bolýym kerek. Keshikpeýim kerek. Úıge kúıeýimnen, balalarymnan keıin kirmeýim kerek.
– Biraq, qyzmetińiz bar ǵoı...
– Iá, qyzmetim de bar. Biraq mansap qýǵan emespin eshqashanda. Degenmen túbinde tabysty áıel atanýǵa degen maqsat-murat bar.
Áıel nege tabysty bolǵysy kelgisi keledi? Eń aldymen balalarynyń bolashaǵyn oılaǵandyqtan. Kúıeýi úshin, qoǵam úshin tabysty bolýdy kózdemeıdi eshbir áıel.
– Suraıyq degenimiz siz Baıan týraly sırek aıtasyz osy. Nege?
– Adamnyń syrtynan sóıleýge bolmaıdy ǵoı. İs-áreketiniń durys-burystyǵyn onyń ózine ǵana aıtqan jón shyǵar. Onyń ústine bir medıakeńistikte jumys jasaımyz. Syılastyq saqtalýy kerek qoı.
Baıandy áıel retinde syılaımyn. Baıannyń basynan ótkendi eshkimniń basyna salmasyn.
Jeme-jemge kelgende qyz ósirip otyrmyz, qaryndasymyz bar, ápkemiz bar. Jezdemiz ápkemizdi ursa janymyz shyǵa jazdaıdy. Solaı emes pe?
– Ajyrasqaly beri Alagózova da áıel teńdigi, áıel erkindigi degen máselelerdi urandatyp júr. Qazaq qoǵamyna Baıan kótergen máseleler turpaıy estiletin sıaqty. Qalaı oılaısyz, Baıannyń ustanymy qazaqtildi qoǵamnyń túsinigimen úılese me?
– Iá, qazaqtildi aýdıtorıanyń Baıannyń kózqarasyn quptaı bermeıtinin bilem. Bul alshaqtyqty qoldan jasap alǵandaımyz.
Másele Baıanda emes, jalpy ózge tilde sóıleıtin qazaqtardyń oı-paıymy qazaqtildi ortada qabyldana bermeıdi. Bul da qatelik.
Baıan durys dúnıe aıtýy múmkin, biraq biz burys qylyp kórsetemiz.
Baıandy jurtqa jekkórinishti etken kóp jaǵdaıda qazaqtildi basylymdar.
Baıan tabıǵatynda tikminez. Sálemimiz túzý. Kóp kórisken de emespiz, negizinde.
– «Áıel baqyty» baǵdarlamasy jabyldy. Belgili bir dárejede qazaq qoǵamy úshin tabý taqyryptarǵa bardyńyz. Efırge qyzteke de, jezókshe de shyqty.
Dese de, qoǵam mundaı máselelerdi ashyq talqylaýǵa daıyn emes sıaqty. Synǵa qalǵanyńyz da sodan bolar...
– Bilemin. Meni synaıtyndardy da, syrtymnan sóıleıtinderdi bilemin. «Ońbaǵan Láılá efırge jezóksheni shyǵardy, qyztekeni shyǵardy jarnamalap... Uıaty qaıda?!» degenderdi de estidim.
Jaraıdy, men-aq jaman bolaıyn.
Menen keıin qoǵamdaǵy soraqy kórinisterdiń bári izim-ǵaıym joǵalyp jatsa kánekı?! Joq, joǵalmaıdy.
Men aıtpady eken dep, geı jigitter azaıyp jatyr ma? Men aıtpady eken dep, jezóksheler joǵalyp jatyr ma?
Sosyn bul jarnama emes. Munyń bári bar. Bolǵan. Bola da beredi.
Bile bilseńiz, VKontaktidegi geıler ózara qazaq tilinde sóılesedi.
Buǵan kim tosqaýyl qoıady? Muny kim zerttep jatyr?
Aýyldan kelgen balalarǵa qalaı qyzteke bolýdy úıretetin saıttar belýardan keledi.
VKontaktidegi porno toptardyń aıaq alyp júre almaısyz. Mine, osy toptarǵa qazaqtyń 10-12 jasar balalar kiredi. Áke-sheshesi qoldaryna smartfon ustatyp qoıǵan. Balalarynyń ne tyndyryp júrgenin bilmeıdi de...
Al muny kim baqylaıdy? Kim jolyn kesedi? Qazir muny men aıtaıynshy, jekkórinishti bolamyn. Jamanatqa qalamyn.
Aqyry kúıeýimnen sóz estidim. «Aınalaıyn, tynysh júrshi. Aýlaq júrshi. Paraqshańnan paıda tap odan da. Buǵan bola nege sonsha kúıinesiń?» dedi ol.
Jaraıdy, úndemeı-aq qoıdym. Bes jyl, on jyl óter. Qazirgiden de soraqy jaıttarǵa kýá bolamyz.
Sebebi, aıtqymyz kelmeıdi. Kórmegendeı, bilmegendeı bolamyz.
– Áıel teńdigi deımiz, áıel saıasatqa aralasý kerek deımiz. Áıel teńdigi dep jatady. Másele qazaq áıeliniń ózi muny qalaı ma muny, umtyla ma buǵan?
– Áıeldiń myqty bolǵanynan ne paıda? Birinshiden, biz namysshyl er-azamattardyń qytyǵyna tıemiz. Shekarany bilý kerek, shekaradan attamaý kerek.
Áıel bolý baqyt. Áıel bolý sor. Onyń baqyty qanaǵatynda. Al sory sabyrsyzdyǵynda.
– Soǵan qaramaı «Qazaqstandaǵy áıelder quqyǵy: múmkindikter men kedergiler» atty konferensıasyna qatysyp jatyrsyz. Mundaı sharalar bizge ne beredi?
– Aýyldaǵy apalarymyzǵa, qyz-kelinshekterge mundaı sharanyń keregi joq. Olardyń óz ómiri ózinde.
Bul sharanyń basty maqsaty genderlik teńdik degenniń ne ekenin uǵyndyrý. Onyń túpki maqsaty ne? Kópshilik muny áli kúnge túsinbeıdi. Teris uǵynady. Maǵynasyn burmalap jiberedi.
Genderlik teńdik degen áıelderdiń shalbar kıýi, kólikke otyrýy nemese shylym shegýi bolmasa er-azamatpen sóz talastyrýy emes. Genderdik teńdik – áıel quqyǵy tabanǵa taptalǵan kezde kómekke keletin, arasha túsetin prınsıp.
«Qazaqstandaǵy áıelder quqyǵy: múmkindikter men kedergiler» konferensıasynda osy máseleniń aq-qarasyn ajyratyp aıttyq. Áıel taǵdyryna, áıel máselesine qatysty budan ózge de ózekti máselelerdi sóz ettik.
Áıel óziniń quqyǵyn bilýi tıis. Ol qul emes, ol kúń emes. Balaǵa kózi ashyq, sanasy oıaý ana kerek. Anasy bilimsiz bolsa, balasyz da bilimsiz bolyp ósedi. Qalaı bolǵanda da balany qaraıtyn áıel. Erkek túzdiń adamy.
– Dinde áıelge qaı kezde, qandaı jaǵdaıda qol kóterýge bolatynyn meńzeıtin aıattar bar eken. Áıelderge aqyl-keńes bererde dinı qaǵıdalardy qanshalyqty eskeresiz osy?
– Biz zaıyrly memleketpiz. Eldiń bári dindar bolýy maqsat emes. Bárimiz qyz ósirip otyrmyz.
Mápelep ósirgen qyzyńyzdy bireýge tórtinshi áıel etip berer me edińiz? Adal jar, aıaýly ana atanyp, barǵan jerinde jerinde baqytty bolǵanyn qalaısyz ǵoı? Sóıtemiz de áıeldi urý kerek deımiz. Sózimiz ben isimiz sáıkes kelmeıdi.
Ótkendi bir dindar osy týraly aıtty. Artynan keshirim surady. Sebebi, qoǵam qabyldaǵan joq.
Áıeldi urý degenge qarsymyn. Urmaı sózben túsindirýge shamasy jetpese, bul er-azamattyń álsizdigi. Áıel ádeıi istemeıdi. Qasaqana kúıeýiniń shamyna tımeıdi. Demek, sen áýel bastan qatelik jiberdiń.
– Qazirgi qazaq áıeli kimnen úlgi alýy kerek? Belgili bir etalon bar ma? Ózińizdi sol etalondardyń qataryna qosasyz ba?
– Joq. Ózgelerdi de úlgi qyla almaımyn. Úlgi degende aı dese aýzy, kúni dese kózi bar, otbasyna da, jumysyna súıkimdi, bes-alty balanyń anasy, enesiniń kútimin, kúıeýiniń qamyn jasap otyrǵan minsiz áıeldi elestetemiz kóz aldymyzǵa. Biraq ondaı áıelder bar ma? Qoıyńyzshy...
Bálkim, bar da shyǵar. Aýylda. Biraq, biz olardy bile bermeımiz.
Suhbattasqan, Arman ALTAIULY
