Búdjetti tolyqtyrýshy munaı baǵasynyń qulaýyna túrtki bola alatyn ǵalamdyq ekonomıka resessıasy qaýpiniń beti áli qaıtpaı tur. Úzilis jarıalanǵanyna qaramastan AQSH pen Qytaıdyń saýda qaqtyǵysy ýshyǵa túsýde. Onyń ústine  qosymsha qun salyǵyn 12%-dan 16 %-ǵa ósiretin, 1,3 trln teńgeniń jolyn jabýshy 128 túrli salyqtyq jeńildikterdiń kózin joıatyn jańa Salyq kodeksi kelesi jyly qoldanysqa engizilip qalýy da múmkin. Mundaı jaǵdaıda jabylatyn ekonomıkalyq nysandar qarasy da kóbeıýi yqtımal. Sondyqtan Úkimet qazirden aldaǵy qıyn-qystaý kezeńdi ótkerýdiń senarıin daıyndaýdy qolǵa alýda. Bul rette, eń birinshi kezekte elimizde nesıe alýshylar qarasynyń kóptigi Úkimetti de, Ulttyq bankti de alańdatyp otyrǵan jaıy bar, dep habarlaıdy Dalanews.kz.

Banktik qaryzdardyń jalpy jıyntyǵynda tutynýshylyq nesıeler úlesi 39,2% -dy quraıdy. AERC konsaltıńtik qyzmetter departamentiniń aǵa sarapshysy Erasyl Serikbaı ishki kredıttik naryq qurylymyndaǵy osy segmenttiń basym mánge ıe ekenin rastaıdy. Ásirese, iskerlik belsendiliktiń baıaýlaýy jáne memlekettik yntalandyrýdyń shekteýli yqtımal jaǵdaıynda. Sarapshy tutynýshylyq nesıelendirý el damýynyń negizgi draıverleriniń biri ekenin eske salady.

"Mundaı belsendilik, ádette, saýda, qyzmet kórsetý jáne turǵyn úı qurylysy salasynda oń dınamıkany qalyptastyra otyryp, ekonomıkalyq órleý kezeńderimen qatar júredi. Alaıda, mundaı modeldiń turaqtylyǵy, kóbinese qaryz alýshylardyń óz mindettemelerin oryndaý qabiletine jáne qarjylandyrý júıesiniń sapasyna baılanysty", - deıdi ol.

Onyń aıtýynsha, 2025 jyldyń basynda elimizde qaryz alýshylar sany 8,6 mıllıonnan asty. Bul ekonomıkalyq turǵyda belsendi halyqtyń aıtarlyqtaı úlesin tanytady. Onyń 53%-ǵa jýyǵy 1 mln teńgeden az bereshegi ba,  olar nesıelendirýdiń jıyntyq somasynyń 7%-yn ǵana quraıdy. Al bankter aldyndaǵy negizgi bereshek (shamamen 93%) iri qaryzdary bar aýqatty tulǵalarda shoǵyrlanǵan, dep naqtylaıdy Serikbaı.

"Osy jaǵynan alǵanda,makroekonomıkalyq turǵyda qarastyrlatyn respýblıkamyzdaǵy halyqtyń nesıelendirilý deńgeıi táýekelder týdyrmaı, qalypty mánder sheginde dep aıtýǵa bolady. Alaıda, mıkro deńgeıde boryshtyq júktemelerdiń kórinisteri baıqalady, ásirese tabysy tómen, jumysy turaqsyz jáne qarjylyq aqparatqa qoljetimdiligi shekteýli úı sharýashylyqtary arasynda. Halyqtyń osy sanattary boryshtyq júktemege, onyń ishinde qamtamasyz etilmegen nesıelerdiń jappaı berilýine jáne qarjy quraldaryn tańdaý shekteýiligine baılanysty qaryzǵa batýǵa kóbirek ushyraıdy",-dep atap ótti AERC ókili.

Onyń kózqarasynsha, qaryzǵa batýǵa myna sanattaǵy tulǵalar áldeqaıda beıim:

• Halyqtyń áleýmettik osal toby qataryna jatatyn jáne qarjylyq táýekelderge beıimdiligi joǵary kóp balaly otbasylar, ásirese aýyldyq jerlerde turatyndar;
• Jastar, atap aıtqanda, uzaq merzimdi paıdalanýǵa jatatyn taýarlardy satyp alýshy, oqýǵa ashqa tóleýshi, úılený toıyn jasaýshy, saıahattaǵandy jaqsy kóretin 25-34 jas aralyǵyndaǵylar tutynýshylyq nesıeler men mıkrokredıtterdi jıi rásimdeıdi. Onyń ústine olardyń tabysy da turaqty emes. MKB esepterine sáıkes, qaryz alýshylar arasynda jastardyń úlesi, ásirese iri qalalarda turaqty túrde joǵary bolyp keledi.
• Tabysy shekteýli úı sharýashylyqtaryndaǵylar negizgi qajettilikterin jabý úshin nesıe alýǵa kóbirek júginedi. Bul toptaǵylardyń qarjylyq saqtandyrý sapasy tómen jáne bankterge qoljetimdiligi shekteýli, sol sebepti olardyń óte joǵary syıaqy mólsherlemesindegi nesıelerge urynýy qaýpi de joǵary.  
• Nesıe alǵandar arasynda áıel adamdardyń belsendiligi joǵary. Ásirese,  jalǵyzbasty analar men jumyssyzdar qaryz qamytyna túsý yqtımaldylyǵy joǵary.  

"Nesıelendirý tek sandyq emes, sonymen qatar áleýmettik sıpatqa da ıe. Bul rettegi osaldyqqa yqpal etýshi negizgi faktorlar qarjylyq saýattylyqtyń tómendigi, qamtamasyz etilmegen qaryzdardyń joǵary úlesi, mıkroqarjy uıymdarynyń keńinen qanat jaıýy, aqsha jınaqtarynyń bolmaýy nemese balamaly aqsha kózderine qoljetimsizdigi bolyp tabylady", – dep esepteıdi Serikbaı.

 Derekkóz: Ulttyq Bank

Problemalyq nesıeler qaı bankterde qordalanǵan?

1. 2025 jyldyń 1 qańtaryndaǵy jaǵdaı boıynsha, elimizdegi mıkoqarjy uıymdary bergen nesıeler boıynsha merzimi ótken bereshekter kólemi 296 mlrd teńgege jetip, kósh aldynda keledi. Eń úlken ósim  1-den 30 kúnge deıin keshiktirgender quraıdy: 18,3%  nemese 100,8 mlrd teńge. Sondaı-aq, NPL mólsheri 61-den 90 kúnge deıin keshiktergender 9,05%-ǵa (shamamen 47 mlrd teńge) ósti. 90 kúnnen asatyn merzimi ótken bereshek nesıelerge keletin bolsaq, munda 4,7%-ǵa nemese 102,3 mlrd teńgege deıin tómendeý bolypty. Sol sekildi NPL mólsheri 31-den  60 kúnge deıingileri 11,2%-ǵa,  ıaǵnı 45,8 mlrd teńgege deıin azaıdy.

Budan bólek, mıkroqarjy uıymdarynda 90 kúnnen astam merzimi ótken mıkroqaryzdar boıynsha provızıa mólsheri shamaly ulǵaıdy: 87,4-ten 87,9 mlrd teńgege deıin (+0,57%).

2. Jalpy, Qazaqstanda 90 kúnnen artyq tólenbeı qalǵan nesıeler (NPL 90+) kólemi jóninen 2024 jyly Kaspi Bank kósh bastaǵan edi. Ulttyq banktiń statısıkasyna saı, atalmysh qarjy ınstıtýtynyń keshiktirilgen nesıe somasy 291,6 mlrd teńgeni quraıdy. Salystyrmaly túrde alyp qarasaq, 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha Kaspi-diń NPL 90+ úlesi 211,3 mlrd teńge bolǵan edi.

3. Odan keıin Halyk Bank tur. Qazaqstandyqtardyń bul banktegi keshiktirgen nesıe mólsheri 270,5 mlrd teńgeni qurap otyr. Esesine Otbasy banktegi (burynǵy Turǵyn úı qurylys jınaq banki) 90 kúnnen astam ýaqyt ótelmegen nesıe kólemi nebári 4 mlrd teńgemen eń tómengi kórsetkishtiń qataryna ilingen.

Jalpy, búkil bank sektory boıynsha NPL 90+ kólemi 1,094 trln teńgeden asty.

Qoryta aıtqanda, tólem merzimin ótkizip alǵan nesıe kólemi naryqtaǵy eń iri oıynshylardyń biri Kaspi Bank-ta kóbeıgenimen, onyń jalpy nesıe portfeline de baılanysty ekeni belgili. Mundaı dınamıkany taldaý úshin bankterdiń nesıe berý saıasaty, halyqtyń tólem qabileti jáne ekonomıkalyq ahýal sekildi birneshe faktorlardy eskerý qajet.