Qadirinen qasyreti shash etekten, bostandyqtan bodandyǵy mol kelmeske ketken qoǵamnyń qyr-syrlaryn jetik bilgendikten ustaranyń júzinde júrip, ultyn qasterleýge sert etken, ult teńdigin mádenıet pen ádebıet, ǵylym men bilimnen izdegen, Orta Azıa men Qazaqstandaǵy shoqtyǵy bıik kemeńger uıymdastyrýshy, orator Temirbek Qarauly Júrgenov qoǵamdyq jumysqa erte aralasyp, halqynyń muń-muqtajyna saı aýqymdy isterdiń sheshimin taýyp, jolǵa qoıa bildi.
Batys, Shyǵys halyqtarynyń bilimi men ilimin boıyna sińire bilgen tulǵa qazaqtyń marǵasqalarymen tize qosyp, eldiń damýy men órkendeýi barysyndaǵy memlekettik deńgeıde atqarylatyn is-sharalardyń basy-qasynda boldy.
Ózekti ómirdiń ókinishtisi - óz qolymen jasap atqarǵan eńbeginiń nátıjesin kóre almaý... Nebári otyz toǵyz jasynda, qoǵamǵa eńbegi sińip, marapatqa ıe bolyp, halqynyń qalaýlysy – depýtat ári narkom bola turyp, óz qoǵamynyń jaýy atanýy, qandaı ádilet?! Dámesh Ámirhanqyzy Ermekova apaımen suhbat bolǵan kezde óz aýzynan estigenimiz esten ketpeıdi.
Temirbek Qarauly tutqyndalǵan kúnnen bastap, Dámesh apaı segiz jyl ǵumyryn Aljırde halyq jaýynyń jesirleri qataryndaǵy sany jeti myńnan astam analarmen birge ótkizdi. Asyl jarlara qansha qıynshylyqty bastarynan keshse de, sótkesine on eki-on alty saǵat jumys istep, bas bostandyǵyn alý úshin, súıikti jarlarynyń «halyq jaýy» emestigin sońǵy tynysy bitkenshe dáleldeýge bekingenin; adamı rýh pen senimdi bir sátte de esten shyǵarmaǵanyn; tipti otany úshin, halqynyń jarqyn bolashaǵy úshin talaı márte aryz da jazǵanyn, ( ol kisi maıdanǵa da suranypty) janaryna jas ala otyryp áńgimeledi.
1989 jyldyń 28 qańtarynda Úkimet qaýlysymen Almaty memlekettik teatr jáne kórkemsýret ınstıtýtyna T. Q. Júrgenovtyń mártebeli aty berilgen edi. Sol jyldary ınstıtýttyń balamaly konkýrstan ótken rektory bolyp saılanǵan basshysy retinde T. Q. Júrgenovtiń jan-jary Dámesh apaıdy izdep, arnaıy kezdesýdi ustazdar men stýdentter arasynda ótkizgenimizdiń aıǵaǵy ujym arasyndaǵy Dámesh apaımen túsken estelik sýretter.
Dámesh apaı Temirbek aǵa elimizdiń tili men mádenıetin órkendetýdegi orasan zor eńbegi men qazaq ultynyń zıaly qaýym ókilderiniń basyn qosyp, bolashaqqa degen oı-armany, is-qımyldarynyń bastaýshysy bolǵanyn, mektep, teatr, óner, bilim salalaryna sony jol salyp, órkendetý asyl aǵanyń taýsylmaıtyn armany ekenin sheber tilmen, ózek órter muńmen jetkizdi.
Temirbek Qarauly tutqyndalǵan kúnnen bastap, Dámesh apaı segiz jyl ǵumyryn Aljırde halyq jaýynyń jesirleri qataryndaǵy sany jeti myńnan astam analarmen birge ótkizdi. Asyl jarlara qansha qıynshylyqty bastarynan keshse de, sótkesine on eki-on alty saǵat jumys istep, bas bostandyǵyn alý úshin, súıikti jarlarynyń «halyq jaýy» emestigin sońǵy tynysy bitkenshe dáleldeýge bekingenin; adamı rýh pen senimdi bir sátte de esten shyǵarmaǵanyn; tipti otany úshin, halqynyń jarqyn bolashaǵy úshin talaı márte aryz da jazǵanyn, ( ol kisi maıdanǵa da suranypty) janaryna jas ala otyryp áńgimeledi. Ia, Temirbekteı ult zıalysyn kórmesek te kórgendeı, eli úshin «etikpen sý keshken», bilimdi de parasatty jannyń estelik sazyna oranǵan rýhanı beınesimen tanysý sáti boldy.
Asyl jarynyń yjdaǵatty, sabyrǵa toly hám ókinishtiń de hrti sharpyǵan sózderin Qazaqstan Respýblıkasynyń Halyq ártisi, profesor Asqar Toqpanov jalǵady. Ol kisiniń esteligi T.Q.Júrgenovtyń jastarǵa jasaǵan qamqorlyǵy, oqýǵa, bilimge tárbıeleýdegi róli týrasynda órbidi. Asqar Toqpanov Máskeý qalasyna – GITIS-ke oqýǵa joldamany qazaqtyń bir týar rejıseri Jumat Shanın men Temirbek aǵanyń yqylasymen alǵanyn, oqyp júrgen kezderinde Máskeý qalasyndaǵy qazaqstandyq stýdenttermen bolǵan birneshe kezdesýlerin eske túsirdi. Temirbek aǵa stýdentterdiń oqý úlgerimderi, jatyn oryndary, shákiraqylaryna qosymsha aqsha bólip, alańdamaı bilimdi de bilikti maman retinde elge oralýlaryna tilek bildirip, zor senim artqanyn jetkizdi.
«Elimizdiń mádenıeti men biliminiń kásibı deńgeıin kóterý bolashaqta Sizderdiń úlesterińde degen oıyn aıtyp, qıalymyzǵa qanat bitirip, asqaq armanǵa bir taban jaqyndatqany keshe ǵana aıtqandaı jadymyzda saqtaýly qaldy. Darhan da parasatty aǵanyń maǵan «Máskeý» meımanhanasyndaǵy kezdesýden soń: «Asqar keshki teatrlarǵa barǵanda kıip júr», - dep, sheteldiń «baston» matasynan tigilgen «qara-qóq» kostúmdi satyp alyp bergeni, dál búgingi kúndeı esimde. Sodan Almatyǵa oralǵannan keıin uly Áýezovtyń «Abaı» pesasyn sahnalaǵanda «yrym qylyp» alǵashqy ózim qoıǵan premeraǵa Temirbek aǵanyń kıgizgen kostúmimen sahnaǵa shyqqanym uly adamdardyń seniminen shyǵý men «árýaq qoldasyn!» - degen sana túısigindegi sezimniń syry bolatyn», - dep, estelik oıyn túıindep aıtqan qazaq sahna pedogogıkasynyń irgesin qalaǵan, alǵashqy professıonal rejıser, profesor Asqar Toqpanov boldy.
Taǵy bir úlken dáıekti derekti Asqar aǵa Temirbek Qaraulynyń ósken, bilim alǵan ortasy týraly oı tolǵaǵanda keńinen tolǵady. Syr boıynyń belgili aǵartýshy aqyny Turmaǵambet İztileýov pen alǵashqy «Qazaq-orys sózdiginiń» avtory Dosmuhammed Býkın syndy alyp ustazdardan alǵan tálim-tárbıe ekenin, «ustazy myqtynyń - ustamy myqty» atty qanatty sózdiń qashanda qadiri barlyǵyn basa aıtty.
-Bir sátke kóńil bóleıikshi, myna bir jaıdyń ózi - otyzynshy jyldarda Tájik ASSR-iniń qarjy narkomy, Ózbekstan men Qazaqstannyń halyq aǵartý komısary qyzmetterin abyroımen atqarýy neni bildiredi. Otyzdan aspaı mundaı bıikke jetýiniń syry týa bitti minezi men júre jıǵan biliminiń kenendigi bolsa kerek. Orta Azıa men Qazaqstan elderinde teńdesi joq uly qoǵam qaıratkeri ǵoı? - degende, zal tik turyp, dý qol shapalaqtap, qurmet kórsetti.
Asqar Toqpanov sóz sońynda:
Taǵy bir irkilis kezinde Dámesh apaıdyń keshki astan soń kóshege shyǵyp serýendep kele jatqanda Temirbektiń ulttyq mádenıettiń bolashaq qara shańyraǵynyń boı kóterer jeri dep Kalının kóshesindegi Abaı atyndaǵy akademıalyq opera jáne balet teatrynyń ornyn qadap kórsetkeni, jáne sol ǵımarattyń monýmentaldi asqaq eńsesiniń bıiktigi qazaq óneriniń shyńy ispettes árdaıym kóńilge kórik uıalatady dep basa aıtqanyn jetkizgende, zal toly tyńdaýshy tereń tebirenispen qoshemet kórsetkeni kóz aldymyzda.
Temirbek Júrgenov týraly nebir ańyzǵa bergisiz baǵalar bar. Ataqty akademık A.Jubanov óz esteliginde mynandaı joldar kezigedi: «T.Júrgenovtyń kabınetinen shyqqanda Alataýdy aıyryp, Qarataýdy qaıyryp shyǵatyndaı kúsh-jigermen shyǵatyn edik»- dep sheshendik, bilimdarlyqtan tulǵalanǵan qajyr-qaıratyna baǵa berse, akademık Ǵ. Músirepov: «T.Júrgenov - tildi de tisti, jigerli de isker adam» degen shynaıy pikirin Dámesh apa aıtqanda sol bir dáýir kóz aldymyzdan ótkendeı kúı keshkenbiz...
Dámesh apaıdan soń da T.Q.Júrgenovtyń týǵan baýyr-týystarymen kezdesýler jalǵasyn tapty. Biraq, akademıa aldyna tulǵanyń tuǵyrda turǵanyn oılastyrý kezinde Rektorattyń aqyldastar keńesinde qalaýymyz belgili múminshi Esken Amanjoluly Sergebaevqa tústi. Sodan Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Memlekettik syılyqtyń ıegeri Esken aǵa: «Aman Bekenuly, Sen bastadyń, rektorymyz Tileýǵalı Áshirbekuly Qyshqashbaev qoshtady, men kafedra ustazdarymen aqyldasyp, bastaǵan isti aıaqtaýǵa tyrysaıyn» dep ýaǵdalastyq. Eskertkishtiń eskızin, jobasyn jasap, Es aǵa Rektoratqa ákelip, ornyn anyqtap, ıgilikti istiń iske asýyna ter tókkeni úshin zor qoshemetpen tilegimizdi aıttyq. Mine, osylaı eskertkish 2001 jyly saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan azamattarymyzdy eske alý kúni qarsańynda óz tuǵyryna qondy.
Mundaı kemeńger, birtýar - Temirbek Qarauly Júrgenovtyń torqaly toıy bir mekemeniń, bir eldiń merekesi emes, ol ısi túrki qaǵanatynyń tól merekesi bolýy lazym.
Zeınolla Abajanov
