Din, din jáne din...
Aıtýynsha, 2017 jyly aýyz toltyryp aıtatyn aýqymdy jumystar jasalǵan. Bulardyń kópshiligi jansyz joba emes, tájirıbe júzinde iske asatyn baǵdarlamalar eken.
Ermekbaev aldymen «2017-2020 jyldarǵa arnalǵan dinı tujyrymdamanyń» erekshelikteri men basymdyqtaryna toqtala ketti. Tujyrymdamaǵa sáıkes, budan bylaı dinı birlestikterdi eki shoqyp, bir qaraıtyn memlekettik qyzmettiń aıasy keńeıedi jáne dinı nasıhatty baqylaý jumystary kúsheıtiledi.
Sarapshylardyń sózinshe, Ermekbaev osy arqyly eldegi dinı radıkalızmniń aldyn-alýdy kózdep otyr. Árıne, nátıjesin berse...
Baqylaý kúsheıgenmen bılik báz baıaǵydaı dindegi dogmalyq tujyrymdarǵa aralaspaıtyn bolady.
«Solaı bola tura destrýktıvti dinı aǵymdarǵa qarsy is-áreketterge ıdeologıalyq ári aqparattyq turǵydan toıtarys beretin sharalar qabyldap jatyrmyz. Osy maqsatta Úkimettiń janynan tek qana dinı máselelermen aınalysatyn Vedomstvoaralyq komısıa qurylýda», – deıdi Ermekbaev.
Byltyrǵy jyldy qorytyndylaı kele Ermekbaev atqarylǵan istiń nátıjesi qazirden sezilip jatqanyn tilge tıek etti. Aıtýynsha, osy ýaqyttyń aralyǵynda dinı mekemelerdiń aınalasyndaǵy qaýipsizdik kúsheıtilgen jáne kúsheıe túsedi, dinı materıaldardy taratý arnalaryna turaqty monıtorıń júrgizý jumysy jolǵa qoıylǵan.
Qaýipsizdikti qaıtip qamtamasyz etemiz?
Monıtorıń demekshi, Ermekbaevtyń bul isti qolǵa alýy beker emes. Biraq munyń azdyq etetinin jyl basynda birqatar dinı sarapshylar mınıstrge eskertken bolatyn. Ásirese, Aqtóbe men Almatydaǵy jaǵdaıdan keıin mınıstrliktiń qaýipsizdikti jalǵyz monıtorıń jasaýmen kúsheıte almasy anyq sezilgen edi.
Ermekbaev osy pikirlerdi eskergen sıaqty.
«Tamyzdyń basynan bastap Bas prokýratýra, Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrligimen birlesip, «Kıberqalqan» jobasyn iske qostyq», – deıdi mınıstr.
Bul ne? Qandaı joba? Qandaı baǵdarlama? Maqsaty qandaı? Bilsek, «Kıberqalqan» tek teris dinı aǵymdardyń aqparatyn anyqtaýǵa qurylmaǵan, jalpy aqparattyq keńistikti tutas qamtıdy. Joba aıasynda kibernadzor.kz saıty qurylǵan-tuǵyn.
Mınıstr bolsa: «Bul resýrs túrli saıttarǵa monıtorıń jasaýmen ǵana shektelmeıdi, sonymen birge kitap jáne baspa ónimderin de nazarǵa alady. Sonymen qatar İshki ister mınıstrligimen birigip, dinı lańkestik úshin sottalǵandardy ońaltýdyń arnaıy ortalyǵyn qurdyq», – dep otyr.
Aıtpaqshy...
«Ońalǵandarǵa» qatysty. Ermekbaevtyń aıtýynsha, aqparattyq-túsindirmelik jumystyń durys júrgizilgeniniń arqasynda radıkaldy ustanymda bolǵan 300-ge tarta qazaq qazaqstandyq dástúrli dinge qaıta oralypty.
Mınıstrdiń bul kórsetkishke kóńili tolmaı otyrǵanǵa uqsaıdy. Bilsek, «ońalǵandarǵa» qaraǵanda, «adasqandardyń» sany áldeqaıda kóp.
Din mınıstrligi aqparattyq jumystyń áseri qandaı ekenin endi túsingen sıaqty. Bul baǵyttaǵy jumystardy bıylǵy jyly erekshe jetildiripti. Ermekbaev buǵan birqatar dálel keltirdi.
«Eń aldymen aqparattyq-nasıhattyq jáne teologıalyq toptardyń quramyn qaıta jańarttyq. Jańadan jasaqtadyq. Toptyń quramyna teologtardan bólek, úkimettik emes uıymdardyń sarapshylary, qoǵam belsendileri, BAQ jáne dinı birlestikterdiń ókilderi, saıasattanýshylar kirdi. Jyl basynan beri bulardyń kómegimen 2 mıllıonǵa jýyq azamatty qamtyǵan 17 myńǵa jaqyn dinı sharalar ótkizdik. Munyń ishinde jastarmen jumysqa basa nazar aýdardyq. Shamamen 700 myńǵa jaqyn jasty qamtyǵan 6 myńnan asa shara uıymdastyryldy osy kúnge deıin. Jáne bir mańyzdy jaıt: qaýipti toptarmen baılanysqa túsýdiń jańa tásilderin taptyq», – deıdi Ermekbaev.
Mınıstrliktiń «oń qoly» kimder?
Mınıstrlik ózi jalǵyz túk atqara almas edi. Oǵan da kómek kerek. Qoǵamnyń kómegi keregi kerek. Mınıstrdiń ilgeride aıtqan aqparattyq-nasıhattyq jáne teologıalyq toptyń qataryna úkimettik emes uıymdardy shaqyrýy sonyń dáleli.
Dál qazir Ermekbaev basqaratyn vedomstvo «Aqnıet» ońaltý ortalyǵymen birigip, jumys isteýde. Bul ortalyqtyń maqsaty ne? Atqarar isi qandaı? Bilsek, «Aqnıettiń» mamandary abaqtyda otyrǵandar, onyń ishinde teris dinı aǵymdardyń yqpalyna túskendermen jumys isteıdi.
«Iá, solaı. Dinı ekstremızm úshin bas bostandyǵynan aıyrylǵan azamattyń ózimen ǵana emes, onyń otbasymen jumys júrgizedi. Budan syrt sektalardan zardap shekkenderge qol ushyn sozatyn keńes berý ortalyqtaryn qurdyq. Jalpy alǵanda 20-dan asa úkimettik emes uıymmen seriktespiz.
Teris dinı aǵymdardyń yqpalyndaǵy adamdardyń psıhologıalyq kúızeliske túsýi tez. Osy maqsatta «Jedel jeli-114» jobasyn qurǵanbyz. Osy jelige byltyrǵy jyly 500-den astam habarlama túsken eken. Bul neni bildiredi? Memlekettiń «adasqandardy» qutqarýǵa degen nıetin kórsetip otyr. Ýaqyt óte kele eldegi dinı ahýaldy tolyqtaı baqylaýǵa alatyn bolamyz. Mine, sol kezderi qaýipti dinı ıdeıalardyń yqpaly ózinen-ózi tómendeýi tıis» deıdi Ermekbaev.
Osy ras pa?
Mınıstr sonymen qatar nashıd (dinı áýen) tyńdaǵan Almaty turǵynyna qatysty saýalǵa da jaýap berdi.
«Jýrnalıser men quqyq qorǵaýshylar: «bul azamatty dinı ánder tyńdaǵan úshin jaýapqa tartty» degen aqparat taratty. Múldem olaı emes. Aınalyp kelgende, arandatý bul», – deıdi Ermekbaev.
Biraq jel turmasa, shóp basy qımyldamaıdy ǵoı. Mınıstrdiń bul týraly egjeı-tegjeıli aıtyp berýine týra keldi.
«Másele: dinı án tyńdaǵanynda emes, qandaı dinı án tyńdaǵanynda jáne ony taratqanynda jatyr. Ázir osy másele boıynsha tekserý jumysy júrip jatyr. Iá, bir azamat tutqyndaldy. Oǵan násildik, ulttyq, dinı, tektik-toptyń jáne áleýmettik alaýyzdyqty qozdyrǵany úshin aıyp taǵylyp, ári terorızmdi nasıhattaǵan materıaldardy taratqany úshin qylmystyq is qozǵaldy», – deıdi Ermekbaev.
Mınıstrdiń sózinshe, álgi azamattyń ne sebepti jaýapkershilikke tartylǵanyn túbegeıli anyqtamaı jatyp, asyǵys aqparat taratý jurtty jańyldyrady. Demek, saq bolý kerek. Mınıstrliktiń resmı habarlamalaryna ǵana sengen jáne sony ǵana jarıalaǵan durys.
Oqyrman habardar shyǵar, budan buryn «V kontakte» áleýmettik jelisinde arab tilindegi dinı áýenderdi tyńdaǵan Almaty qalasynyń turǵyny qamaýǵa alynǵan.
Dinı tujyrymdama ne úshin ázirlendi?
Úkimettiń baspasóz jıynynda Ermekbaev osy máselege de toqtala ketti. Óz sózimen aıtalyq.
– Qoǵamdaǵy dinı ahýal memlekettiń turaqtylyǵy men qaýipsizdigi úshin asa qajet.Taıaý Shyǵystaǵy, Afrıka, Ońtústik Azıa elderindegi tájirıbe kórsetkendeı, osy saladaǵy prosester, qoǵamdyq qatynastardyń saıası júıesi men memlekettiń qurylymyn qysqa ýaqyttyń ishinde túbegeıli ózgertip jibere alady.
Elimiz dinı turǵyda ustanǵan negizgi baǵyt – zaıyrlylyq. Bul ateısik kózqarasty emes, ulttyq bitim-bolmysyzdy saqtaı otyryp, túrli etnos ókilderi arasyndaǵy toleranttylyqty nyǵaıtatyn uǵym. Osy maqsat-mindetti júzege asyrý úshin memlekettik saıasattyń 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy ázirlendi.
Tujyrymdamanyń ne úshin jáne qandaı maqsatpen ázirlengenin bildińizder. Qazir buǵan sáıkes zań jobasy ázirlenýde.
Zańnyń artyq-kem tustaryn elep-ekshep jatqan sarapshylardyń pikirinshe, barlyǵy 13 zań jáne 4 kodekske 60 jýyq túzetý engizilmek. Solar týraly aıtalyq.
Budan bylaı...
Qoǵamdyq oryndarda bet-aýzyn tumshalap tastaıtyn kıimmen júrýge tyıym salynýy múmkin. Zań jeltoqsannyń basynda qabyldanbaq.
«Qujat jobasynda qoǵamdyq oryndarda adamnyń betin búrkemeleıtin nemese túrin anyqtaýǵa kedergi keltiretin kıimmen júrýge qatań tyıym salatyn norma eskerilgen», – deıdi bul rette Ermekbaev.
Bir qyzyǵy, bet-aýyzdy tumshalaıtyn qara kıimge tyıym salynǵanymen, munyń qysqa balaq pen shoqsha saqalǵa qatysy joq eken. Dál qazir Din isteri mınıstrligi bul máseleni qarastyryp jatqan joq.
Al qara kıimge kelgende, Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrliginiń din isteri komıteti basshysynyń mindetin atqarýshy Erkin Ońǵarbaev: «mundaı zań barlyq elde bar» deıdi.
«Betti tumshalaıtyn kıim kıýge bolmaıdy degen norma bar Batysta. Máselen, bul parandja, basqa da kıimder. Osy másele boıynsha kóptegen Eýropa elderinde tájirıbe jınaqtalǵan, sot tájirıbesi bar. “Bul adam quqyqtaryn buzady” dep osy eldiń azamattary adam quqyqtary jónindegi eýropalyq sotqa shaǵymdandy. Biraq sot barlyq ister boıynsha osy normalar engizilgen elderdiń zańdaryna qoldaý tanytty”, – deıdi Ońǵarbaev.
Budan syrt
Din isteri mınıstrliginiń bastamasymen bılik mektep baǵdarlamasyna arnalǵan jańa oqýlyq daıyndaýǵa kirisip ketti. Oqýlyq álemdik dinder týraly bolmaq. Aty – «Qoǵam jáne din». Kelesi jyldan bastap basylatyn bolady.
Ermekbaev óz kezeginde, bul oqýlyqtyń Bilim mınıstrligimen birigip, ázirlengenin aıtyp otyr.
«Oqýlyq mektep baǵdarlamasyna engiziletin bolady. Oqýlyqta álemdik dinder, memlekettiń zaıyrly negizderi jóninde ǵylymı turǵyda beriletin bilim kontenti kúsheıtilgen», – deıdi ol.
Oqýshylar óz aldyna, eresekterdiń dinı saýatyn ashý maqsatynda arnaıy ortalyqtar qurylmaq. Din ister mınıstiniń aıtýynsha, qazirgi tańda Batys óńirlerde, Jambyl, Qyzylorda jáne Shyǵys Qazaqstanda dintaný mamandyǵyn ashý máselesi qarastyrylyp jatyr.
Ekpege kim qarsy?
Ermekbaev bul máseleni birazdan beri kóterip keldi, negizinde. Mınıstrdiń dereginshe, bir ǵana byltyrǵy jyly dinı ustanymdarynan attap kete almaǵan 10 myńǵa jýyq ata-ana balalaryna vaksına salýǵa qarsy shyǵypty.
«Bala belgili bir jasqa tolǵanda dinge qatysty sheshimdi ózi qabyldasa quba-qup bolar edi. Balalardyń ata-anasy ajyrasyp ketken jaǵdaılar bolyp, olardyń biri qandaı da bir dinı uıymǵa tartylyp jatady. Bala jol apatyna túsip, oǵan qan kerek bolǵan jaǵdaılar boldy. Mysaly, sol kezde anasy qan quıdyrtýǵa qarsy boldy. Mundaı kezde oılanatyn ýaqyt joq, adam ómirin qutqaryp qalý kerek. Sondyqtan da osy normany kúsheıtý týraly usynys aıtylyp otyr», — degen budan buryn el aldynda esep bergen mınıstr.
Mınıstr mindetti vaksınalaýdy jaqtaıdy. Al dinı ustanymdaryn balasynyń densaýlyǵynan joǵary qoıǵan birqatar ata-ana, birqatar deımiz-aý biraz otbasy ekpeden bas tarqany esimizde.
Onyń saldary qandaı bolǵanyn da bilemiz.
Ermekbaev bylaı dep otyr. Mindetti vaksınalaý engizilse, bul birinshi kezekte asa qaýipti ınfeksıalar men parazıttik aýrýlar boıynsha qarastyrylady.
«Atap aıtqanda, bul qadam bir baladan ekinshi balaǵa beriletin qaýipti ınfeksıalar aıasynda eskerilýde. Eger de bireý ekpe jasamasa, onda ol ózine ǵana emes, sonymen qatar basqalarǵa da juqtyrýy yqtımal. Sondyqtan da, bul turǵyda ózge adamdardyń da quqyqtary buzylady. Iaǵnı buǵan jol berilmeýi qajet», –deıdi Din isteri mınıstri.
Ermekbaev degenine jetpeı tynbaıtyn túri bar. Degenmen, bul daýǵa núkte qoıyldy degen sóz emes. Vaksınasıany mindetti túrde talap etý máselesi áli de talqylanýda.
Nege? Sebebi, jaqtaýshylar da, dattaýshylar da bar. Al mınıstr bolsa, eki taraptyń pikirin tyńdap baryp, sheshim qabyldamaq.
Mindetti ekpeni qoldaıtyndardyń kózqarasyn ilgeride Ermekbaevtyń aýzymen aıttyq. Al qarsy tarap ne deıdi.
Bulardyń pikirinshe, ekpeden bas tartyp jatqan musylmandar da, hrıstıandar da bar. Demokratıaly elde ómir súretindikten Din mınıstriniń adamdy ekpe jasaýǵa nemese qan quıýǵa májbúrleýge quqyǵy joq.
Anyǵynda, Ermekbaev ta osyny aıtyp otyr. «Munyń bári aınalyp kelgende azamattardyń óziniń túsinigi men jaýapkershiligine baılanysty» deıdi ol. Áliptiń artyn baǵaıyq nede bolsa...
Mınıstr: «Memlekettik qyzmetker dinı senimin ashyq túrde kórsetpeýi tıis»
Esterińizde bolsa, budan buryn memlekettik qyzmetkerlerge jumys kezinde dinı joralǵylarǵa qatysýǵa (aıtalyq, meshitke barýǵa) shekteý qoıylýy múmkin ekendigi habarlanǵan.
Keıin umyt qaldy. Bul máseleni aqyr aıaǵynda jyly jaýyp qoıady degen úmit bolǵan. Ermekbaev umytpapty.
«Bul máselege baılanysty memlekettik qyzmetshiniń etıka kodeksi bar, bilesizder.Muny memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres agenttigi qabyldaǵan bolatyn. Osy etıka kodeksi boıynsha árbir memlekettik qyzmetshi óz dinı senimin ashyq túrde kórsetpeýi tıis. Odan basqa eńbek kodeksi de bar. Eńbek kodeksinde jumys ýaqytynda kez kelgen jumysshy nemese qyzmetshi óz jumys ornynda otyrýy tıis. Osy sebepti, bul arada tek etıka kodeksi men eńbek kodeksin saqtaý máselesi. Aıta keteıin, jumystan tys ýaqytta eshkimge eshqandaı shekteý qoıylmaıdy. Bos ýaqytynda nemese demalys kúninde kez kelgen azamat kez kelgen dinı mekemege, meshit bolsyn, shirkeý bolsyn emin-erkin bara alady», — dedi Din isteri mınıstri úkimette ótken baspasóz máslıhatynda.
Toq eterin aıtqanda, bul tarapta da jaýapkershilik kúsheıýi múmkin. Ermekbaev solaı dep otyr...
Daıyndaǵan Dýman BYQAI
