Osy ortalyqtyń teology Erlan Dosmaǵambetpen dıdarlasqan Dalanews.kz tilshisi mamannyń din tóńiregindegi oı-toqtamyn oqyrman nazaryna usynǵandy qup kórdi.
Túsingenimiz: "adasqan" azamattyń oıyn ózgertý úshin onymen óz tilinde, dinniń tilinde sóılesý kerek.
Memlekettiń din salasyna aralasqany jón be?
Bul – zaman talaby, ýaqyt suranysynan týyndap otyr. Memleket aldymen turǵyndary qorǵaýy, qoǵamnyń saýlyǵyn, qaýipsizdigin qamtamasyz etý qajet. Aıtalyq, bir jyldary dúnıeni dúrliktirgen "Islam memleketi" basqalarǵa úgit-nasıhatyn júrgizý úshin "qara kıimdi" balalardy paıdalanǵan. Nıqab kıgen balalardyń foto-vıdeosy álemjelige tarap ketken. Lańkestik uıymdar osy arqyly óz ıdeologıasyn taratýdy kózdegen.
Bizdiń el túrli kezeńde terorıstik qaýippen betpe-bet kelgeni ras. Bul óz kezeginde qoǵamdaǵy ıslamǵa degen qarsylyqty kúsheıte tústi. Qoǵam qysqa balaqty, qaýǵa saqaldy, qara kıimdi adamdardan qaımyǵa bastady. Olardyń janynda júrmeýge tyrysty. Olardan ózin alshaq ustady.
Men bilsem, tahfırızmdi ustanatyn (ıslamdaǵy senbeýshilikti aıyptaıtyn radıkaldy ıdeologıa) otbasylarda balalar qatal, tipti tym qatal jaǵdaıda tárbıelenedi. Bul ıdeologıanyń ustanymy sondaı. Jabyq. Munyń negizinde tárbıelengen balalarda balalyq shaq bolmaıdy. Barlyǵynan qaǵylǵan. Qurbylarymen oınap-kúlmeıdi. Oıyn-kúlki degendi bilmeıdi. Olarǵa teledıdar kórýge tyıym salynǵan. Mektepke barýyn baratyn shyǵar, biraq sýret sabaǵyna qatyspaıdy.
Bálkim, buǵan da shydaýǵa bolar edi. Qaýiptisi, mundaı balalarǵa besikten beli shyqpaı jatyp adamdardy dinı kózqarasyna qaraı jikteýdi, bólýdi úıretedi.
Ózim kýá bolǵan jaıt...
Osy ıdeologıamen tárbıelengen bir azamat keńsege kirgende tek saqaly bar erkektermen ǵana sálemdesetin. Bul neniń belgisi? Bul álgi jigittiń bala jasynan bastap sondaı tárbıe alǵanynyń, adamnyń musylman ekenin tek syrtqy kelbetine qarap baǵalaıtynynyń belgisi. Bul onyń súıegine sińip ketken...
Mundaı ustanymdaǵy adam basqa qarapaıym turǵyndardyń boıynda kúdik týǵyzady. Balasynyń synyptasy tumshalanyp júrgenin kórgende – ata-anany úreı bıleıdi. "Erteń balam onyń arbaýyna túsip, Sırıaǵa attanyp ketse, ol jaqta qolyna qarý alyp, qolyn qanǵa malsa, qaıtpekpin" degen oıǵa qalady.
Bul barlyǵymyzǵa tán. Qaýiptený, úreılený, qorqý...
Áıtkenmen, bizdiń qoǵamǵa taǵy bir dúnıeni túsiný kerek: Musylman jamaǵaty birtekti emes. Onyń ishindegi erekshelikter din Islamnyń túrli aǵymdary men baǵyttary arasyndaǵy dinı uǵymdar men qundylyqtardyń ár tektiliginde jatyr.
Arabıada kámelettik jasqa tolmaǵan qyzdar oramal taqpaıdy
Dál qazir memlekettiń dinniń belgili bir talap-tártipterine shekteý qoıǵannan basqa amaly qalǵan joq. Mundaı sheshim qabyldaý da qıynǵa tústi. Máselen, siz aıtqan «qara kıim». Qatelespesem, bul másele búgin paıda bolǵan joq. Birneshe jyldan beri talqylanyp keledi.
Buǵan dindar adamdar da túsinistikpen qaraıdy degen senimdemin. Tipti Dinı basqarma da Hanafıt mazhaby boıynsha kámelettik jasqa tolmaǵan qyzdarǵa tek basyna oramal tartýǵa bolatynyn, al 13-14 jasar qyz balalarǵa hıjab kıý mindetti emes ekenin aıtqan.
Saýd Arabıasy? Men bul elde bir emes, birneshe ret boldym, negizi. Eldiń bilim berý júıesindegi erekshelikterimen tanystym. Arabıada kámelettik jasqa tolmaǵan qyzdar oramal taqpaıdy! Iá, bul eldiń dinı talaptardy saqtaýdaǵy zańy qatal da shyǵar, biraq arabtardyń ózi 3-5 jasar qyzǵa hıjab kıgizgenimen dinı nanym-senimderiniń artyp ketpesin jaqsy túsinedi. Sondyqtan da dinı salada ógiz de ólmeıtin, arba da synbaıtyn ustanymdy ustanady.
Salafızmge tyıym salý. Bul múmkin be?
Osy arada eldiń nazarynan tys qalyp jatqan birneshe faktor bar. Salafızmge tyıym salýdy jaqtaýshylar osyny eskere bermeıdi. Kez kelgen dinı saıtqa kirińiz, Saýd Arabıasyndaǵy musylmandardyń basym kópshiligi súnnıt-salafıt ekeni ashyq jazylǵan. Jalǵyz Arabıa emes. Bul baǵytty sonymen qatar Birikken Arab Ámirlikteri, Katar da ustanady.
Arabtar lańkestik shabýyldarǵa bizge qaraǵanda kóp ushyraıdy. Nege? Sebebi, radıkalızmge qarsy turatyn jalǵyz kúsh – dinı saýattylyq. IGIL-ge elden buryn qarsy shyqqan jáne soǵan oraı málimdeme jasaǵan Saýd Arabıasynyń ǵalymdary edi. "Aqnıet" ortalyǵynyń mamandary Sırıadan oralǵan jerlesterimizben tildesken. Mynany túsindik. Terorıstik uıymnyń qataryna ótpes buryn olarǵa «Saýd Arabıasynyń patshasyna degen kózqarasyńyz qalaı?» degen saýal qoıady eken. Sodyrlar úshin Arabıa patshasy – taǵut (ózinen pir jasaǵan) jáne kápir (Allaǵa senbeıtin). Kórdińiz be?
Toq eterin aıtqanda, salafızmge tyıym salatyn bolsaq, qıyndyqtan qutylmaımyz. Kerisinshe bolady. Óz basymyzǵa ózimiz pále tileımiz. Nege? Mundaı jaǵdaıda osy salafızmdi ustanatyn Saýd Arabıasynyń jáne basqa da elderdiń turǵyndaryna elge kirýge tyıym salýǵa májbúr bolamyz. Bul Qazaqstannyń saıasatyna sáıkes kelmeıdi. Sebebi, atalǵan eldermen aradaǵy dıplomatıalyq qatynastarǵa núkte qoıý degen sóz.
"Aqnıet" ortalyǵy lańkestik babymen sottalǵandardy qalaı "tárbıeleıdi"?
Radıkaldar? Olardyń oıynsha, namaz oqymaǵandardyń barlyǵy – kúnáhar.
Biz óz tarapymyzdan Qurandaǵy jáne hadıstegi naqty dúnıelerge súıenip, olardyń osy kúnge deıin «adasyp» kelgenin dáleldep beremiz. Pikir-kózqarasyn túbirimen ózgertýge tyrysamyz. Óziniń musylman ekenin dáleldeý úshin adamǵa «Álhamdýlıllah musylmanmyn» degeni jetip jatyr.
Artynsha ilgeride aıtqan taǵut degen túsinikti talqylap beremiz. Osy bir dinı túsinikterdi barynsha baıypty, túsinikti ári durys negizde talqylaý «adasqan» baýyrlarymyzǵa erekshe áser etedi. Mine, olar sol kezde ózgeredi. Osy kúnge deıin teris jolda júrgenine kóz jetkizedi. Túrmedegi teris jolda júrgendermen tildesýge bizge ári ketse eki kún beredi. Olardy týra jolǵa túsirý úshin osynyń ózi jetkilikti. Bul jazasyn óteýshimen jumys júrgizýdiń alǵashqy satysy ǵana.
Keıin biz bularǵa qazaqtyń dástúrlerin uǵyndyramyz, olardyń ıslam dinimen qanshalyqty bite qaınasyp jatqanyn dáleldep shyǵamyz. Betashar bolsyn, jeti shelpek bolsyn, as berý bolsyn – bulardyń ıslamǵa kereǵar emestigin túsindiremiz. Sonyń arqasynda álgi adamnyń týǵan eliniń dástúrlerine degen qurmeti oıanady. Bul – ekinshi kezeń. Jáne eń sońǵysy, úshinshi kezende memlekettiń qurylymyn uǵyndyramyz. Árbir memlekettiń úkimeti, memlekettik organdary bolatynyn qulaǵyna quıamyz.
Bylaısha aıtqanda, bular ómirge qaıta keledi. Sebebi, kózqarasy túbegeıli ózgeredi...
Osy bir aqparattyq nasıhattan keıin adamnyń ózine, ortasyna, oqýyna, jumysyna, otbasyna degen kózqarasy ózgerse, endeshe biz óz maqsatymyzǵa jettik degen sóz.
100 saýal jáne 100 jaýap
Budan biraz ýaqyt buryn "Aqnıet" ortalyǵy quqyq qorǵaý qyzmetkerlerine arnap "100 saýal jáne 100 jaýap" ádistemesin shyǵardyq.
Anyǵynda, ol ádistemeni túsiný úshin de saýat kerek. Teris jolǵa túsken adamdy keri burý, kózqarasynyń qateligin dáleldeý – ońaı jumys emes.
Lańkestik úshin abaqtyǵa qamalǵan adamǵa «Hanafızmge degen kózqarasyń qandaı?», «Namazdy qalaı oqısyń?» degen saýal qoıý – qatelik.
Ol jalǵan sóıleýi múmkin. "Hanafıtpin, namazdy da soǵan saı oqıym" deýi ǵajap emes. Buǵan sengen siz álginiń qujatyna "túzelgen" degen belgi qoıa salasyz. Túrme qyzmetkerleri de bizge biraz jaıttyń basyn ashqan, negizinde. "Radıkal óziniń dinı ustanymyn bilgisi kelgen mamanǵa ózin túzelgen etip kórsete salady. Álgi maman ketip qalǵasyn qaıtadan burynǵy kebin kıedi» degen olar. Solaı. Bul óte aýyr jumys.
Ázirlegen, Aıaýlym SHAIMARDAN
