– Qazaqstandaǵy elektr energıasynyń 70 paıyzy kómirdiń úlesinde. Bul qorshaǵan ortaǵa ońalmastaı zıan keltirýde, – deıdi maman. Onyń aıtýynsha, qazba baılyqty molynan ıgerýdiń ekologıaǵa keri áseri bar. Qazaqstandaǵy kómirqyshqyl gazynyń kólemi 1990 jylǵa kórsetkishten asyp túsip, jylyna 400 mln-ǵa tonnaǵa jetken. Qazirgi tańda iri qalalardaǵy Jylý elektr stansalarynyń qasynda taý bolyp úıilip jatqan kúldi kóremiz. Uzaq jyldan beri jınalǵan kúl aýaǵa tarap, qorshaǵan ortaǵa kesirin tıgizip jatqany jasyryn emes. Bul máselege Úkimet te kóńil bólip, qýat kózin óndirýdiń jańǵyrmaly túrlerin damytýǵa bet buryp otyr. Qazirgi tańda az da bolsa alǵa jyljýshylyq bar. Aldaǵy ýaqytta bul baǵyttaǵy jumystarǵa serpin berýimiz kerek.
– Eger edel-jedel shara qoldanbasa, Qazaqstandaǵy ýly gazdardyń kólemi ulǵaıa beredi. Bul memlekettiń «Parıj kelisiminde» kórsetilgen «kómirqyshqyl gazynyń úlesin 2030 jylǵa qaraı 15 paıyzǵa tómendetý» týraly mindetine qaıshy keledi. Qazaqstandaǵy elektr qýaty óndirisiniń 70 paıyzy kómirge tıesili. Eldegi aýanyń lastanýy birinshi kezekte kómir óndirisimen baılanysty. Aýaǵa asa qaýipti kómirtegi dıoksıdin bólip otyrǵan elderdiń arasynda Qazaqstanda 14-shi orynda tur. Nur-Sultan men Almaty qalasyndaǵy aýanyń sapasy syn kótermeıdi, – deıdi sarapshy.
Áńgime basynda Qazaqstan elektr qýatnyń basym bóligin kómir jaǵyp óndiretinin aıttyq. Al qazir memleketimiz jel, kún kózinen elektr qýatyn óndirý isine shyndap qolǵa alýda. Bul rette Qazaqstan Úkimetiminiń bul baǵyttaǵy kóptegen halyqaralyq kelsimderge qol qoıyp, mańyzdy mindetti moınyna alǵany aıqyn dálel bolady.
Aıtalyq, atqarýshy bılik 2030 jylǵa deıin elimizde óndiriletin qýat kóziniń 10 paıyzyn jańǵyrmaly qýat kózderinen óndirýdi josparlap otyr. Qazirgi tańda onyń kólemi 3 paıyzdan asady. Búginde Almaty, Aqmola, Jambyl oblysynda jel elektr stansalary kóptep salynýda.
Osy rette Úkimet ǵalymdardyń basyn qosyp, Qazaqstanda jel elektr stansalaryn ornatýǵa laıyqty oryndardyń kartasyn jasaýy, bul baǵyttaǵy jumystardy naqtylaı túskeni anyq. Eger bizder osy baǵytta taımasaq, kómir jaǵyp, elektr qýatyn óndirýdiń kólemin birshama azaıtatyn múmkindigimiz bar.
Búginde damyǵan elderdiń kópshiligi kómirden sanaly túrde bas tartýda. Aıtalyq, Danıa men Kanada 2030 jyly, Italıa 2025 jyly, Germanıa 2038 jylǵa qaraı kómirden tolyqtaı bas tartpaq. Beıjiń de bul bastamaǵa qosylǵan. Qytaı 2025 jyldan bastap energetıkadaǵy kómirdiń úlesin 20 paıyzǵa deıin qysqartpaq.
Sarapshy Qazaqstan da aınalasyndaǵy elderden úlgi alyp, «jasyl energetıkany» damytýǵa kúsh salyp jatqanyn alǵa tartty
Qazir elimizde 30 myńǵa jýyq shahter bar. Narıman Manapbekov olardy qaıta daıarlaýdan ótkizip, ózge kásipke baýlý kerektigin aıtady. Sebebi ýaqyt óte kele álem boıynsha kómirge suranys azaıady. Myńdaǵan adam jumyssyz qalmaý úshin Qazaqstan úkimeti qazirden qam jasaǵany jón.
– Ol úshin Qazaqstan ǵylym salasyna bólinetin qarjy kólemin arttyrýy qajet. 2019 jyly Úkimettiń ǵylymı zertteýler men ónertabysqa baǵyttaǵan ınvestısıasy ishki jalpy ónimniń 0,1 paıyzyn ǵana qurady. Damyǵan elderde bul kórsetkish 2-3 paıyzǵa jetedi. Ǵalymdarǵa demeý berse, olar Qazaqstandy ekologıalyq taza elektr qýatymen qamtamasyz etýdiń joldaryn izdestirer edi. Ekinshi másele, eldegi jer úılerdiń kópshiligi, anyq aıtqanda 30 paıyzy áli kúnge deıin kómirdi paıdalanady. Bul baǵytta múlde jańa konsepsıa kerek, – deıdi sarapshy.
Onyń atap ótkenindeı Qazaqstannyń «jasyl ekonomıkaǵa» qarjy quıar áleýeti bar. Qazba baılyqtan túsken kapıtaldy kómirsýtek ónimderin bas tartý úshin ınovasıalyq jobalarǵa baǵyttaý qajet.
Qazaq eli «jasyl ekonoıkaǵa» kóshýdiń Konsepsıasyn 2013 jyly qabyldaǵany belgili. Atalmysh qujat elimizdiń jańǵyrmaly qýat kózderin damytýdaǵy basty shamshyraq desek bolady.
Mamandardiń esebinshe, 2050 jyly «jasyl ekonomıkanyń» kómegimen Qazaqstan JİÓ-in 3 paıyzǵa deıin kóterýge múmkindik alyp, 500 myń jańa jumys oryndaryn quratyn bolady. Osy mejege jetýimiz úshin elimiz «jasyl ekonomıkany» damytýǵa baǵyttalǵan jobalarǵa jyl saıyn 3,4 mlrd dollar kóleminde ınvestısıa quıyp otyrýy shart. Sol kezde alǵa qoıǵan maqsatymyz qol jetkizetin bolamyz.
Elimizde atqarylyp jatqan jumystarǵa nazar aýdarsaq, Qazaqstannyń taıaý bolashaqta kómirdi tutyný kólemin azaıtyp, belgilegen mejege qol jetkizetin áleýeti bar ekenin baıqaýǵa bolady.
