«Kómirsýtegi salyǵy» – ol ne?..
Áńgimege kirispes buryn EýroOdaqtyń «kómirsýtegi salyǵyn» nelikten qabyldap otyrǵanyna nazar aýdaryp, kóńil toqtatsaq. Búginde EýroOdaq elderi 2050 jylǵa deıin qorshaǵan ortaǵa shyǵaratyn parnık gazdardyń kólemin 55 paıyzǵa deıin kemitýdi kózdep otyr. Bul úshin olar EýroOdaq aýmaǵyna ımporttalatyn óndiristik taýarlarǵa jańa salyq júıesin engizip, qol jetkizýdi josparlap otyr.
Mamandardyń aıtýynsha, EO elderi bir aýyzdan qabyldaǵan «kómirsýtegi salyǵy» olardyń bir oqpen eki qoıan atýyna múmkindik beredi. Birinshiden, atmosfera shyǵatyn parnık gazdardyń kólemin azaıady, ekinshiden eýropalyq kásiporyndardyń álemdik naryqtaǵy básekelestigin artatyn bolady.
Jańa salyq júıesi 2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap salyna bastaıdy. Alǵashqy jyly «kómirsýtegi salyǵy» elektr energetıkasy, qara metalýrgıa jáne qazba baılyqtaryna salynady. Al 2025 jyly jańa salyq júıesi hımıa ónerkisibi, metalýrgıa salasynyń barlyq túrlerine jáne munaı-hımıasy salasyn tolyqtaı qamtıtyn bolady.
Osylaısha EýroOdaq ózderimen tyǵyz ekonomıkalyq qarym-qatynas ornatqan elderdi jańa salyq júıesin qabyldaýǵa májbúrlep otyr. Batys álemeniń damyǵan ekonomıkasy bul talapty tolyqtaı qabyldaıtyn qaýqary bar. Al úshinshi elderdiń úshin jańa salyq júıesi biraz qolaısyzdyqtar týdyratyny anyq.
Qıyndyqtan qalaı shyǵamyz?
Táýelsizdik jyldary EýroOdaq elderimen tyǵyz ekonomıkalyq baılanys ornatqan Qazaqstan úshin de bul úlken synaq bolmaqshy.
EýroOdaqtyń «kómirsýtegi salyǵy» elimizdi ekonomıkalyq turaqtylyǵyna qanshalyqty qaýip salqynyn tıgizedi degen másele Májilis depýtattary da mazalap, olardyń Asqar Mamın Úkimetine depýtattyq saýal joldaýyna túritki boldy.
Qazirgi tańda Qazaqstan Eýropa elderine munaı men túrli shıkizat ónimderin eksporttap keleldi. Osyǵan deıin sarapshylar Eýroodaq elderiniń «kómirsýtegi salyǵyn» engizýi Qazaqstannyń eksporttyq áleýetine keri áser etetinin aıtqan-dy.
Aldaǵy ýaqytta Qazaqstan úkimeti «kómirsýtegi salyǵyn» salqynyn azaıtý úshin bel býyp, bilek sybana jumys isteýi kerek. Bul rette Úkimettiń «jasyl ekonomıkany» damytýǵa qatysty qolǵa alǵan sharalary biraz kómegin tıgizýi múmkin.
Kez kelgen el EýroOdaqtyń «kómirsýtegi salyǵyn» aınalyp ótýi úshin óndiris oryndaryna zamanaýı tehnologıalardy ornatyp, taýar óndirýde jańǵarmaly energıa kózderin paıdalanýy tıis.
Iá, bul aıtar aýyzǵa jeńil dúnıe. Desek te halyq qalaýlylary bul máselege qatysty alańdaýshylyq bildirip, Úkimetke depýtattyq saýal joldaǵan soń, Premer-Mınıstr Asqar Mamın el ekonomıkasy EýroOdaqtyń «kómirsýtegi salyǵynan» japa shekpeýi úshin tıisti sharalar qabyldap, sol baǵytta jumys istep jatqandaryn aıtyp depýtattardy sabyrǵa shaqyrǵandaı boldy.
Óz kezeginde Asqar Mamın 2050 jylǵa deıingi tómengi kómirsýtekti konsepsıasyn ázirlep, júzege asyrýǵa kirisip ketkenin alǵa tartty.
Eger osyǵan deıingi ekonomıkalyq saıasat jalǵasa beretin bolsa, 2035 jyly Qazaqstan búdjetiniń 18,4 paıyzy EýroOdaq elderine «kómirsýtegi salyǵyn» tóleýge jumsalatyn bolady. Bul biz úshin tıimsiz.
Sondyqtan Úkimet elimizde kásiporyndardyń parnık gazdardy atmosfera shyǵarý kólemin 60 paıyzǵa deıin kemitýdi kózdep otyr. Bul úshin el aýmaǵyndaǵy óndiris oryndaryn 2050 jylǵa deıin qaıta jańǵyrtý úshin 81,3 mlrd dollar ınvestısıa tartý kózdelgen. Qazir elimizde bul baǵyttaǵy jumystar júrip jatyr.
Osylaısha Úkimetmiz EýroOdaqtyń «kómirsýtegi salyǵynan» aınalyp ótýdiń amalyn qarastyrýda. Bul árıne uzaq merzimdi strategıa. Al búgin-erteń ne isteımiz? Buǵan da Mamın úkimetiniń jaýaby daıyn bolyp shyqty.
Bul úshin Úkimetimiz munaı syndy shıkizat taýarlaryn basqa elderge eksporttaýdyń joldaryn qarastyrmaqshy. Osy rette Asqar Mamın Qytaı men Ońtústik-SHyǵys Azıa elderine kóz tigip otyrǵandaryn jasyrmady. Budan basqa Eýrazıalyq Odaqqa múshe elderge de tasmaldaýdy josparlap otyr eken. Osylaısha Úkimet qıyn kezeńde ózgizdi de óltirmeı, arbany da syndyrmaýdyń amalyn qarastyrýda.
