Qartaıý — tabıǵı ári toqtatýǵa bolmaıtyn úderis. Degenmen, ǵalymdar men dárigerlerdiń aıtýynsha, ony baıaýlatyp, deneniń de, oıdyń da jastyǵyn uzaq saqtaýǵa bolady. Ol úshin ómir salty men ádetterge az ǵana túzetýler engizý jetkilikti, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Adam aǵzasynyń qartaıýyna tórt negizgi faktor áser etedi: sozylmaly qabyný, kúızelis, artyq qant jáne totyǵý. Osy prosester jasýshalardyń buzylýyna, júıelerdiń álsireýine jáne syrtqy ózgeristerge alyp keledi. Biraq ómir saltyn saýatty qalyptastyrsa, bul áserlerdi azaıtýǵa bolady.
1. Durys tamaqtanyńyz
Úılesimdi tamaqtaný qartaıýǵa qarsy eń tıimdi quraldyń biri. Ár tamaqta aqýyzdy ónimder bolýy kerek. Dıetologtardyń keńesi boıynsha, ár kılogramm dene salmaǵyna shamamen 1 gram aqýyz qajet. Mysaly, 65 kg salmaqtaǵy áıelge bir rettik tamaqta 20–25 gram aqýyz jetkilikti – bul 3 jumyrtqanyń aǵy, taýyq eti nemese tofý irimshigi mólsherine teń.
Aqýyz ınsýlın deńgeıin rettep, bulshyqetti saqtaýǵa jáne salmaqtyń artýyna jol bermeýge kómektesedi. Al tátti taǵamdardy, óńdelgen maılardy azaıtý – usaq ájimderdiń, pıgmentti daqtarynyń jáne energıa tapshylyǵynyń aldyn alady.
2. Kúızelisti azaıtyńyz
Sozylmaly kúızelis – aǵzanyń eń basty jaýy. Ol kortızol gormonynyń artyq bólinýine ákelip, júrektiń, mıdyń jáne teriniń jumysyn álsiretedi.
Jaı ǵana serýendeý, ıoga men tynys alý jattyǵýlaryn jasaý, jyly vanaǵa túsý nemese súıikti hobbımen aınalysý júıkeni tynyshtandyryp, jasýshalardyń tez qartaıýyna jol bermeıdi.
3. Aǵza men mıdy qorektendiretin dárýmender ishińiz
Qartaıýǵa qarsy eń paıdaly dárýmender – B tobynyń vıtamınderi, sondaı-aq A, S, E jáne selen sıaqty antıoksıdanttar. Olar jasýshalardy bos radıkaldardan qorǵaıdy, kóńil-kúıdi jaqsartady jáne energıa beredi.
Sonymen qatar, kollagen, glúkozamın jáne gıalýron qyshqyly teri men býyndardyń serpindiligin saqtaýǵa kómektesedi (biraq qoldanbas buryn dárigermen keńesý qajet).
4. Fızıkalyq belsendi bolyńyz
Turaqty dene belsendiligi – qartaıýǵa qarsy eń senimdi qural. Jattyǵýlar mindetti túrde aýyr bolmaýy tıis. Kúnine 20–30 mınýt serýendeý, velosıped tebý, júzý nemese jeńil gımnastıka da jetkilikti.
Qozǵalys qan aınalymyn jaqsartady, júrek pen bulshyqetti nyǵaıtady, qabynýdy azaıtady jáne kóńil-kúıdi kóteredi.
5. Uıqy rejımin saqtańyz
Uıqy jetispeýshiligi aǵzany tez sharshatady, teriniń óńin buzady jáne erte ájim túsýine sebep bolady. Sondyqtan túnde kem degende 7–8 saǵat uıyqtaý – aǵzany qalpyna keltirýdiń eń tabıǵı joly.
Eń tıimdi uıqy ýaqyty – 22:00–07:00 aralyǵy, dál osy kezde aǵzada melatonın gormony belsendi bólinip, jasýshalar jańarady.
6. Zıandy ádetterden bas tartyńyz
Temeki, alkogól, shamadan tys kofeın jáne últrakúlgin sáýleler bos radıkaldardyń túzilýin kúsheıtedi. Bul teriniń, shashtyń jáne ishki aǵzalardyń tez tozýyna áser etedi.
Múmkindiginshe taza aýada kóbirek bolyp, sýdy jetkilikti mólsherde iship, kúnnen qorǵaıtyn quraldardy paıdalanyńyz.
7. Aǵzany tazartý men aýtofagıa
Ǵalymdar aýtofagıa dep atalatyn tabıǵı úderisti belsendirý aǵzanyń «jasarýyna» yqpal etetinin dáleldedi. Bul – zaqymdanǵan jasýshalar men mıtohondrıalardy joıý prosesi.
Ony belsendirýdiń eń tıimdi tásili – ıntervaldy ashyǵý (mysaly, 16:8 rejımi). Biraq bul tásildi de dárigerdiń keńesimen qoldaný kerek.
8. Pozıtıvti oılańyz
Kúlki, dostarmen kezdesý, súıikti isińizben aınalysý jáne mahabbat – barlyǵy da serotonın deńgeıin arttyryp, ımýnıtetti kúsheıtedi.
Qartaıý – ómirdiń tabıǵı bóligi. Biraq durys tamaqtaný, qozǵalys, uıqy men ishki tynyshtyq bul úderisti baıaýlatyp, ómir sapasyn aıtarlyqtaı arttyrady. Bastysy – aǵzańyzdy tyńdap, oǵan qamqorlyq tanytý.
