Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2024 jyly Qazaqstanda Ulttyq jasandy ıntellekt platformasyn iske qosýdy tapsyrdy. Bul elimizdiń sıfrlyq damý jolyndaǵy úderisin jyldamdatyp,  memleket pen iri bıznes derekterin biriktirip, olardyń ózektiligi men qoljetimdigin qamtamasyz etedi dep kútilýde. Bul týraly Memleket basshysy "Memlekettik organdarda jınaqtalǵan ushy-qıyrsyz derekter qoryna qoljetimdilik shekteýli bolýyna baılanysty onyń áleýeti áli tolyq paıdalanylmaı otyr. Bul jerde aqparattyń "ashyqtyq prezýmpsıasyn" basshylyqqa alý kerek. Smart Data Ukimet arqyly anonımdi derekterge erkin qol jetkizýdi qamtamasyz etý qajet. Men bul jerde barlyq aqparattyń anonımdi bolǵany ári senimdi qorǵalǵany jón ekenin aıtyp otyrmyn. Jeke derekterdiń taralyp ketýine qatysty barlyq qaýipti joıý kerek", – dedi. Rasynda da sońǵy kezderi elimizde keıbir adamdardyń jeke derekteriniń taralýy, halyqtyń alańdaýshylyǵyn týǵyzyp otyr.

Ásirese sıfrlyq damýmen birge alaıaqtardyń kúsheıip ketýi eldiń alańdaýshylyǵyn týǵyzyp otyr. Tipti jekelegen adamdardyń derekterin qolǵa túsirip, attarynan nesıe rásimdep, odan qaldy bank atynan habarlasyp, telefonyna keletin kodty aıtqyzyp alý arqyly onloaın nesıe rásimdep alý derekteri qazir halyqty úreılendirip otyr. Osy oraıda jeke derekterdiń qorǵalýymen birge nesıe rásimdeý sekildi áreketterdi de kúrdelendire tússe degen halyq tilegi bar. Óıtkeni málimetter kópke qoljetimdi bolýy kerek degen sóz, olardyń árkimniń qolynda júrýi emes, kersinshe ekinshi jaǵynan, qaýipsizdigi qamtamasyz etilip, jeke málimetterge qol suqpaý, málimetterdiń sapaly bolýyn platforma arqyly qamtamasyz etemiz dep kútilýde.

Iaǵnı, memleket basshysy atap ótkendeı jeke derekterdiń qorǵalýymen birge, qarjylyq qaýipsizdik sekildi máseleler de kúsheıe túsýi qazir basty nazarda bolyp otyr. Sondaı-aq qazirgi tańda Prezıdenttiń usynysymen jasandy ıntellektige mamandanǵan data-ortalyqtar salynyp, maman daıarlaý isi de jolǵa qoıylýda. Bul týraly ol "Eń aldymen, biz esepteýish ortalyqtardyń qýatyn arttyrýymyz qajet. Úkimetke eki jyl ishinde jasandy ıntellektige mamandanǵan data-ortalyqtardyń qurylysyn júrgizýdi tapsyramyn. Bul iske Amazon, Google, Mastercard jáne Citigroup sıaqty álemge tanymal kompanıalardy tartýǵa bolady. Jaqynda Nú-Iork qalasyna jasaǵan saparymda atalǵan kompanıalardyń basshylarymen kezdestim. Tıisti ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkizdik. Sonymen qatar jasandy ıntellektige arnalǵan derekter ekojúıesin damytý mańyzdy", – dedi Qasym-Jomart Toqaev. Memleket basshysynyń bul iske bilek sybana kirisýi elimizdiń damýy jolynda qolǵa alynǵan isterdiń mańyzdy ekenin ańǵartady. Onyń ústine bul iske Amazon, Google, Mastercard jáne Citigroup sıaqty álemge tanymal kompanıalar tartylatynyn eskersek bul baǵyttaǵy jumystardyń nátıjeli bolaryna úmit zor. Bul da bolsa elimizde sıfrlyq damý baǵytynda atqarylyp jatqan jumystardyń qarqyndy júrip jatqanyn ańǵartady.

Sondyqtan qazir elimizde sıfrlyq damý úderisimen birge maman daıyndaýǵa da kóńil bólgen jón. Prezıdenttiń aıtýynsha, ozyq IT-ınfraqurylym sıfrlyq ındýstrıadaǵy keleshek progreske, atap aıtqanda jasandy ıntellektiniń damýyna negiz qalaıdy. Sondyqtan ınfraqurylymdy damytqan kezde IT-ónim ázirleýshilerdiń qajettiligi árdaıym aldyn ala eskerilýge tıis. Mamandar ǵana júıeniń damýyn jyldamdata alady.

Qazirgi tańda elimizdegi belgili kompanıalar da ózderiniń damý jolyn jasandy ıntellektpen baılanystyrýǵa tyrysýda. Óıtkeni Prezıdent bastap qolǵa alynǵan sıfrlyq tehnologıa jetistikteriniń qoǵam damýyna yqpaly zor ekenin baıqatyp otyr.

Muny IT mamany Arman Ábdýáli de rastap otyr. «Biz damyǵan elderdiń qataryna enýdi maqsat etken el retinde ýaqyt suranysyndaǵy úderisterden qalys qalmaýymyz kerek. Ásirese jasandy ıntellektini damytýǵa basa nazar aýdarý qajet. Halyqaralyq sarapshylardyń baǵalaýynsha, 2026 jylǵa qaraı álemdegi kásiporyndardyń 80 paıyzdan astamy jasandy ıntellekt quraldaryn qoldanady dep kútilýde. Dál qazirgi tańda bul kórsetkish 5 paıyzǵa da jetpegenimen, aldaǵy ýaqytta jedel ózgeris bolatynyn sala mamandary moıyndap otyr. Óıtkeni bul ýaqyt suranysy. Medısına, bilim berý, kreatıvti ındýstrıa salalarynda jahandyq  ózgerister bolyp jatyr. Tipti qolymyzdaǵy uıaly telefonnyń ózi jasandy ıntellektke negizdelgenin baıqap otyrmyz. Iaǵnı biz buǵan qazirdiń ózinde kýá bolyp otyrmyz. Eger sol ózgeriske beıimdelip úlgermesek, ýaqyt aǵymynan qalyp qoıamyz. Naqty aıtqanda, jasandy ıntellekti arqyly biz ekonomıkamyzdy qarqyndy túrde damytamyz, damyǵan elderdiń qataryna qosylamyz. Sondyqtan tezirek damý kóshinen qalmaýymyz kerek» deıdi.

Jasandy ıntellekt týraly memleket basshysy únemi atap ótip keledi. Sonyń arqasynda qazirdiń ózinde bul baǵytta kóptegen ıgi jumystar júzege asty.

Máselen qazirgi tańda elimizde qolma qol aqsha alyp júretinderdiń qatary tym azaıyp ketti. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha qolma-qol aqshasyz tólem úlesi 88 paıyzǵa jetken eken. Bul óz kezeginde halyqtyń da jumysyn jeńildetti. Burynǵydaı bankomattyń aldynda kezekke turmaı, nesıesin de onlaın tólep, halyqtyń qolma qol aqsha izdep sabylýyn azaıtty.

Atap óter jaıt, 2020 jylǵa deıin bul kórsetkish 50 paıyzdan aspaǵan edi. Halyq barynsha qolma qol tólem jasap, únemi aqshasyn qolda ustaǵandy qolaıly kóretin. Al qazir uıaly telefony bolsa bolǵany, kez kelgen jerde esep aıyrysa alatynyn túsinedi. Nebári tórt jyldyń ishinde elimizde qarjy tehnologıasy qarqyndy damydy. Tipti sol sandyq júıe, mobıldik aýdarym arqyly komýnaldyq tólemdi de úıden shyqpastan onlaın tólep, bar sharýasyn qashyqtan júzege asyrýyna múmkindik týdy. Alystaǵy taýardy da úıde otyryp tapsyrys berip, qoǵamdyq kólikte jolaqy tóleý, gazetke jazylý, týrlardy rásimdeý, qujat jańartý tipti temirjol men iýe joldary bıletin ala beretin boldy. Mundaı tıimdi júıege halyqtyń yqylasyn kórgen soń jappaı barlyq sala, barlyq deńgeıdegi mekemeler óz jumysyn sandyq júıege aýystyrýǵa jappaı tyrysýda.

Nátıjesinde elimizde sandyq júıe, zamanaýı tehnologıa ózgerisi tez júzege asty. Eń bastysy alystaǵy, tipti shekaranyń arǵy betindegi týysyna da qajetti qarjyny sol zamatta túsetindeı etip aýdara alatyn boldy. Bul da bolsa sandyq júıeniń artyqshylyǵy edi. Halyq qazir sandyq júıeniń artyqshylyǵyn, kúndelikti turmysqa qolaıly ekenin túsinip keledi. Sondyqtan ózgeristerge de shoshymaı barynsha beıimdelip úlgerýde. Iaǵnı halyq tarapynan zamanaýı ózgeristerge qarsylyq baıqalmaıdy. Qazir tipti shetelde turyp kelgen qandastyrymyz da elimizdegi bul ózgeristerge oń baǵa berýde. Elimizdiń sandyq júıege, jasandy ıntellekt pen zamanaýı tehnologıaǵa tez beıimdelýi aıtarlyqtaı baıqalyp otyr. Máselen elimizdiń sot júıesi sıfrlyq damýǵa eń alǵashqylardyń biri bolyp ótti. Ásirese álemdi jaılaǵan kovıd juqpaly derti kezindegi karantınde de elimizdiń sot júıesiniń jumysy toqtamady. Sıfrlyq júıe arqasynda onlaın sot otyrystaryn uıymdastyryp, halyq úıde otyryp aq sot otyrystaryna qatysýǵa múmkindik aldy.

Bul týraly Almaty qalalyq Medeý aýdandyq sotynyń hatshysy Aıgúl Qosanova «Jasandy ıntellekt júıesin engizý halyqtyń óz ýaqytyn únem¬deýine jáne materıaldyq resýrstaryn ońtaıly paıdalanýyna múmkindik beredi. Mundaı avtomattandyrylǵan júıe halyqtyń sotqa degen senimin de arttyrady. Sonymen qatar sýdıalarǵa túsetin júk¬te¬meni tómendetýge yqpal ete¬di. Al bul úlken kómek. Qazir sottardyń júktemesi úlken másele bolyp turǵan kezeńde bul másele ózekti. Algorıtmge negizdelgen neı¬ron¬dyq jeli mıllıondaǵan sot ak¬tisin taldaıdy jáne sýdıa¬larǵa eldegi uqsas ister boıynsha statıs¬tıka men basqa da qajetti máli¬met¬terdi usynyp otyrady. Árıne, jasandy ıntellekt sýdıalardy almastyra almaıdy, alaıda kúndelikti júktemeni jeńildetedi. Sonymen qatar ja¬sandy ıntel¬lektini qoldaný adam resýrstaryn únemdeýge, qa¬telikterdi azaıtýǵa jáne sýdıa-larǵa kúrdeli isterge jiti nazar aýdarýǵa múmkindik beredi. Bul, óz kezeginde, azamattardyń sot tóre¬ligine qol jetkizýin jeńil¬dete túsedi. Aldaǵy ýaqytta bul ońtaıly múmkindikter tipti arta túsýi de múmkin» deıdi.

Osy oraıda bul máselege elimizdiń oń kózqarasy yqpal etti deı alamyz. Óıtkeni memleket basshysy tarapynan ár mınıstrlikte óz salasyna sıfrlyq ózgeris jasaý kartasy bolýy qajettigi aıtylǵan bolatyn. Osyǵan deıin sıfrlyq damý satysynan ótken Sıngapýr tájirıbesi boıynsha tıimdi júzege asqan bul ózgeris bizdiń elimizde de bes jylǵa jetpeı óziniń oń nátıjesin berdi. Ol kartada mınıstrlikterge qarasty salalarǵa aldaǵy bes jyl ishinde qandaı tehnologıanyń jappaı engiziletini týraly málimet te bolýy kerektegi mindetteldi. Nátıjesinde Úkimet tarapynan 87 memlekettik málimetter bazasynan quralatyn derekqor  qalyptastyrdy. Qazirgi tańdaǵy saladaǵy ózgeris osy kartanyń nátıjesi dep aıta alamyz. Bul turǵyda Prezıdent «87 memlekettik málimetter bazasynan quralatyn derekqor  qalyptastyrdyq. Alaıda jasandy ıntellektiniń ozyq úlgilerin jasaý úshin munyń ózi azdyq etedi. Sondyqtan memlekettik jáne komersıalyq sektordaǵy ıesi naqtylanbaǵan derekterdi jınaqtaı bergen jón. Sondaı-aq derekterdi basqarý júıesiniń biryńǵaı arhıtektýrasyn engizgen durys.

Biz qýaty kúshti sýperkompúter qurýǵa kiristik. Ol ǵalymdarǵa ǵana emes, sonymen qatar  bizdiń naryqta jumys isteıtin túrli kompanıalarǵa da qoljetimdi bolady. Bul qadam «aýqymdy derekterdi» keńinen qoldanýǵa tyń serpin beretinine senimdimin. Sońǵy jyldary  ǵylym salasyna  bólinetin qarjy  aıtarlyqtaı kóbeıdi. Sonyń arqasynda  mınıstrlikter zertteý ınstıtýttarymen birlese otyryp, jasandy ıntellektini óz salasynda qoldanýǵa múmkindik beretin jobalardy usyna alady. Iaǵnı, elimizdi álemdegi «sıfrlyq kóshpendilerdiń ordasyna» aınaldyrýymyz qajet. Bir sózben aıtqanda, zamannyń aǵymynan qalmaý kerek. Sıfrlyq tehnologıany neǵurlym jedel ári tıimdi paıdalansaq, damý qarqynymyz da soǵurlym tabysty bolmaq. Álemde aldaǵy birneshe jylda osy salaǵa bir trıllıon dollardan astam ınvestısıa salynady degen boljam bar. Jasandy ıntellekt ony damyta bilgen elderdiń ishki jalpy ónimine aıtarlyqtaı úles qosýy múmkin. Jasandy ıntellektiniń múmkindikterin tolyq paıdalansaq, bilim ekonomıkasyna tyń serpin beremiz» degen bolatyn.

Iaǵnı bul baǵyttaǵy jumystar aldaǵy ýaqytta da jalǵasa bermek. Elimizdiń damýyna tyń serpin beredi dep kútilip otyrǵan sıfrly dáýir jetistikterinen qazir qoǵam zor úmit kútip otyr.