Statısıka agenttiginiń tóraǵasy, ekonomıka jáne saýda mınıstri (1999 – 2002), bilim jáneǵylym mınıstri (2003 – 2004), elimizdegi eki iri ulttyq kompanıanyń vıse-prezıdenti jáneprezıdenti... Mansap jolymen joǵarylaý ústine joǵarylaı túsken. Biraq 2008 jyly ol 100 myń dollar para aldy dep aıyptaldy. Al sot qyzmet babyn asyra paıdalanǵanyn ǵana dáleldep, úsh jylǵa bas bostandyǵynan aıyrdy. Bir jyldan keıin shartty túrde merziminen buryn bosap shyqty. Jaqsybek Qulekeev sodan jeti jyl ótkennen keıin «KARAVAN» tilshisine eksklúzıvti suhbat berýge kelisti. Bul onyń temir tordyń ar jaǵynda ótken kúnderi týraly búkpesiz áńgime boldy.
«Kóligimnen aqshanyń tabylýy kináli ekenime dálel bola almaıdy»
– Jaqsybek Ábdirahmetuly, siz tutqyndalǵan kezde qoǵam dúrligip ketti. Aqparat quraldarynda ártúrli áńgime aıtylyp jatty. Bireýler bul sizge qarsy ádeıi istelgen dese, endi bireýler naǵyz paraqor ekenińizge shák keltirmedi. Al ózińiz buǵan qatysty ne aıtasyz?
- Eń aldymen bul máseleni qozǵaýǵa kóńilimniń hoshy joq ekenin aıtqym keledi...
Al shyndyǵyna kelsek, meni para aldy dep aıyptap, tergeý qapasyna toǵytýǵa esh negiz joq edi. Sot barysynda maǵan taǵylǵan aıyptyń jónsiz ekenine bultartpas dálel keltirildi. Munyń ádeıi jasalǵany ustalǵan kezimnen-aq málim boldy. Qoǵamǵa sonshalyqty qaýip tóndiretindeı áreket jasaǵan joq edim. Teorıa boıynsha, qylmystyń jan-jaqty jáne birjaqty belgileri bolady. Ekeýiniń biri bolmaı shyqsa, adamdy qylmys jasady dep aıyptaýǵa esh negiz joq. Mundaı qylmysqa barý úshin eki tarap aldymen ózara kelisip alýy kerek qoı. Al meni tek eki adamnyń aıtýymen aıyptady. Onyń biri tender alǵysy kelipti-mis. Ekinshisi «ary jibermeı», qarjy polısıasyna aryz jazǵan. Rýslan Mestoevtyń sol aryzynda aıtýynsha, ol 2008 jyldyń 6 naýryzynda maǵan kelipti, sonda men oǵan áldebir «Beket AST» fırmasyna tender alyp berý úshin 100 myń dollar ákel deppin. Biraq men tender máselesimen eshqashan aınalysqan emespin. Bul, negizi, naq sol Mestoevtyń óziniń mindeti bolatyn. Óıtkeni ol memlekettik satyp alýdy uıymdastyrý jónindegi basqarýshy dırektor edi ǵoı. Biraq muny óziniń ary bilsin. Eń aldymen aıtaıyn degenim osy.
Sotta onyń sóziniń jalǵan ekenin, ol kezde áriptesterimmen birge issaparda júrgendikten aramyzda álgindeı áńgime bolmaǵanyn dáleldep berdim.
Endi «Beket AST» fırmasy ókiliniń aıtqandaryna toqtalaıyq. Aryz jazylǵan kezde ondaı kompanıa bolmaǵan. Óıtkeni ol 2007 jyldyń maýsym aıynda jabylyp qalypty. Al meniń 2008 jyldyń 1 sáýirinde tutqyndalǵanymdy bilesiz. Sot barysynda bul kompanıanyń qaǵaz júzinde ǵana bar ekeni, eshqashan da tenderge qatysyp kórmegeni anyqtaldy. Onyń quryltaıshysy mamandyǵy býhgalter, jalǵyzbasty ana eken. Ol sotta bul
fırmany keıin bir bıznespen aınalysarmyn degen oımen ashqanyn aıtty. Fırmanyń ofısi bolmaǵanyn, esep shoty arqyly eshqandaı operasıa júrgizilmegenin rastaıtyn qujattardy kórsetti. Sondyqtan ol salyq qyzmetine kestesi ǵana bar bos qaǵazdy ótkizip kelgen. Sóıtip, kompanıa ıesi balalarymen birge páter jaǵalap júrgen. Al fırmasyna ofıs jaldaýǵa tipti múmkindigi bolmaǵan. Biraq jalǵan kýáger tabyla ketti. Ol sotta álgi ózi joq fırmanyń Astanadaǵy fılıalynyń ókili ekenin aıtty. Sýdıanyń «osyndaı kompanıada 100 myń dollar qaıdan paıda boldy?» degen suraǵyna jalǵan kýáger «bul aqsha sharýashylyq qajettilikteri úshin jınalǵan» dep jaýap berdi. Biraq men týra sondaı kólemde para talap etkendikten, sol aqshany Mestoevtyń maǵan berýine týra kelipti-mis. Alaıda «Beket AST-nyń» ıesi onyń sózin teriske shyǵaryp, «ondaı qarjy qolymda bolsa, eń aldymen baspana máselesin sheship alar edim ǵoı» dedi.
Baıqap turǵanyńyzdaı, maǵan taǵylǵan aıyp osylaısha jala bolyp shyqty. Mende qandaı da bir aram pıǵyldyń bolǵany anyqtalmady. Sonyqtan da qylmystyq is qozǵaýǵa negiz joq edi. Biraq isti qozǵady da, meni sottap jiberdi.
- Alaıda sizdi ustaǵan kezde kóligińizden aqsha tabyldy ǵoı. Buǵan ne deısiz?
- Iá, aqshanyń bolǵany ras. Ony meniń kólik júrgizýshime Mestoev bergen. Biraq kóligimnen aqshanyń tabylýy kináli ekenime dálel bola almaıdy. Adamdy qylmystyq áreketi úshin jazalaıdy. Joǵaryda aıtqanymdaı, meniń áreketimde qylmys belgileri bolmaǵan. Sondyqtan sot barysynda aıyptaýshylar para alǵanymdy dáleldeı almady. Quqyqtyq memlekette mundaı áreket basqasha túsindiriledi. Sondyqtan bul jaǵyn ári qaraı aıta bergim kelmeıdi.
«Túrmeniń aty – túrme»
–Tutqyndalǵan kezde bıliktegi dostaryńyzdan nemese tanystaryńyzda kómek suradyńyz ba?
- Suraǵan joqpyn, árıne. Birinshiden, ondaı múmkindigim bolǵan joq. Ekinshiden, árqashan da jaǵdaıǵa sabyrlylyqpen qaraýǵa tyrysamyn. Iaǵnı bul báleden qutylýǵa eshqandaı múmkindigim bolmady.
- Tergeý qapasynda sizge qysym kórsetildi me?
- Tergeýshiler kerek jaýabyn alý úshin túrli ádis-tásildi qoldanady ǵoı. Bári de boldy. Biraq tergeýshiler men tergeý qapasynyń qyzmetkerlerine qatysty eshqandaı shaǵym aıta almaımyn.
- Birge otyrǵan adamdar sizge qalaı qarady?
- Bul jaǵynan jolym boldy deı alamyn. Alǵashqyda jalǵyz ózim otyrdym. Biraq ol kamera jalǵyz adamǵa arnalmaǵan. Munyń jaqsy jaǵy da, jaman jaǵy da bar. Jaqsy bolatyny, janymda eshkim bolmaǵandyqtan, óz isimmen alańsyz shuǵyldandym. Biraq adam degen bireýlermen áńgimeleskisi keledi ǵoı. Múldem oqshaýlanyp qalǵan qıyn eken. Sóıtip, jalǵyz ózim 20 kúndeı otyrdym. Munyń sebebin keıin bildim. Meni syrtymnan qarjy
polısıasynyń qyzmetkerleri kúzetip otyrypty. Syrtqa sóz shyǵyp kete me dep nemese basqa bir nárseden qoryqqan sıaqty.
...Keıin naǵyz nashaqorlarmen bir kamerada otyrdym. Deliquly adamdarmen bir bólmede otyrý qorqynyshty edi. Oǵan deıin ómirimde nashaqor kórmegenmin ǵoı. Sol kórinisti áli kúnge deıin umyta alar emespin. Olar túni boıy uıyqtamaı, kúndiz ǵana demalatyn. Al meniki kerisinshe. Qansha qıyn bolsa da, túnde uıyqtıtynmyn...
Maǵan ǵana teledıdar kórýge tyıym saldy. Basqalarǵa ruqsat etilgen. Biraq men de fýtboldan álem chempıonatyn kórgim keletin. Degenmen, sonyń ornyn kitap oqýmen tolyqtyrýǵa tyrystym. Buǵan, árıne, shekteý qoıǵan joq. Dostarym ekonomıka taqyrybyndaǵy kitaptardy, gazetter men ǵylymı jýrnaldardy ákep berip turdy. Qasymda otyrǵan adamdar meniń ne istegenimdi, qandaı kitap oqyp, ne týraly aıtqanymdy kún saıyn basshylyqqa jetkizip turatyn. Konspektilerimniń kóshirmesin de túrme basshylaryna beretin.
- Keıbir aqparat quraldary sizdi sýısıd jasamaq boldy dep aıtty ǵoı...
- Bul ótirik. Ondaıdy oılaǵan da emespin.
- Týystaryńyz sizdi kamerada óltirmek boldy dep málimdedi. Tipti Bas prokýratýraǵa ashyq hat ta jazdy. Solaı boldy ma?
- Meni óltirýge arnaıy adamdardyń jiberilgeni – dáleldengen nárse. Sol úshin tergeý qapasy basshylarynyń biri sottaldy. Úlken janjal boldy. Ol týraly kezinde aqparat quraldary jazdy. Muny esime alǵym kelmeıdi. Árıne, túrmeniń aty – túrme. Meni úsh jylǵa sottady. Temir tordyń ar jaǵynda 515 kún otyrdym. Qalaı bolǵanda da, bul meniń taǵdyrym. Jazmysh qoı. Men úshin bul synaq boldy. Óz oıymsha, sol synaqtan jaqsy óttim. Adam bolyp qaldym. Basqa jandarǵa degen senimimdi joǵaltqan joqpyn. 2009 jyly shartty túrde merziminen buryn bosatyldym. 2010 jyldyń basynda eńbekke qaıta aralasyp, sodan beri ózimniń súıikti isim – ǵylymı jumystarmen aınalysyp júrmin.
- Joǵary laýazymdy sheneýnikter arasyndaǵy burynǵy áriptesterińiz túrmege baryp turdy ma?
- Otbasym qıyndyqqa tap bolǵanda dostarymnyń eshqaısysy teris aınalmaǵanyn maqtanyshpen aıta alamyn. Áli kúnge deıin adal dos retinde tonnyń ishki baýyndaı aralasyp turamyz. Meniń qarsy bolǵanyma qaramastan, túrmege kóbi bardy. Qarsy bolǵan sebebim, olarǵa kesirim tıe me dep qoryqtym. Basyma kún túskende dosymnyń kóbi meni jáne otbasymdy moraldyq jaǵynan da, materıaldyq jaǵynan da qoldap otyrdy. Ol úshin alǵysym sheksiz.
- Bostandyqqa shyqqannan keıin ózińizge jala japqandardan kek alǵyńyz kelmedi me?
- Ol kezde de ondaı oıym bolǵan emes, qazir de joq. Bireýge kek saqtap ómir súre almaımyn. Kek alý degeniń qylmys qoı. Men ondaıǵa baratyn adam emespin.
«Men zańǵa baǵynatyn azamatpyn»
- Sizden keıin ózge de joǵary laýazymdy sheneýnikterdi tutqyndaı bastady. Olar – Jaqsylyq Dosqalıev, Serik Búrkitbaev jáne basqalar. Olarmen aralasyp turasyz ba?
- Iá, olardyń birazymen aralasamyn. Mysaly, Dosqalıvpen kórshimin. Keıde jolyǵyp turamyz. Búrkitbaev ekeýmiz bir aýdannanbyz. Joǵary oqý ornyna túsýge birge kelgen edik. Ol ıntellektýal, ǵylymǵa jan-tánimen berilgen adam. Sondyqtan áli de dospyz. Ǵylymı múddelerimiz ortaq. Ysqaqovpen keıde meıram kezinde habarlasyp turamyn. Siz aıtyp otyrǵan adamdar saıası kózqarasy ornyqqan óte bilimdi hám saýatty mamandar. Olar qazir jas emes. Men olardy qylmys áleminiń dókeıleri dep sanamaımyn. Ondaı bolmaıdy da. Olardyń árqaısysy elimizdiń damýyna shamasy jetkenshe úles qosyp keledi.
- Memlekettik qyzmetke oralatyn oıyńyz joq pa? Oǵan shekteý qoıatyn merzim áldeqashan ótip ketti ǵoı.
- Zań boıynsha oarala almaımyn. Óıtkeni Eńbek kodeksindegi sońǵy ózgerister boıynsha oǵan múmkindik joq. Sony qalap ta turǵan joqpyn. Dál qazir ózimniń súıikti isimnen qolym bosamaı jatyr.
- Al Ermegıaev isi boıynsha aıyptalǵan Pirmetov myrza «Astana EKSPO-2017» ulttyq kompanıasy top-menedjmentiniń quramynda áli kúnge deıin bar. Sonshama daý-janjal bolyp jatqanyna qaramastan, qyzmetinen ketpepti...
- Men ony tanymaımyn. Sondyqtan kinálaı almaımyn. Ár adamnyń óz ambısıasy bar. Men zańǵa baǵynatyn azamatpyn. Saıasatqa qaıtyp oralmaımyn dep sanaly túrde sheshim qabyldadym.
- Biraq siz «Aq jol» partıasyna kirdińiz ǵoı. Buǵan ne sebep boldy?
- «Aq jol» partıasyna kirgende turǵan eshteńe joq dep oılaımyn. Men bul partıanyń qatardaǵy múshesimin. Erte me, kesh pe, saıası uıymdarǵa qatysty qozǵalys jańa qarqyn alady dep oılaımyn. Óıtkeni saıası básekesiz damý qıyn. Kez-kelgen qoǵamnyń qaryshtap damýy úshin kem degende eki myqty partıa bolýy tıis. Menińshe, «Aq jol» elimizdegi kóshbasshy eki partıanyń biri bola alady. Al depýtattyqqa talaspaımyn. Joǵaryda aıtqan sebepterge baılanysty oǵan múmkindigim de joq.
Suhbattasqan, Dıláram ARKIN
Derekkóz: Karavan
