Adam júrgen jer aqsha. Bul degenińiz, Qazaqstannan qyrýar qarajat qyr asyp jatyr degen sóz. Mysaly, memleket ony oqytady, toqytady, bala-baqshadan bastap, mektep, ýnıversıtette bilim beredi. Al sol talaı jylǵy ınvestısıany qaıtaratyn ýaqyt kelgende kóshedi de ketedi. Almaqtyń salmaǵy bar ekenin bile tura ózge eldiń ekonomıkasyna jumys isteıdi. Árıne bul kóshtiń obektıvti sebepteri de bar.
Atyraýlyq Fatıma Amanjoldyń Túrkıaǵa kóship ketkenine bes jyldan asypty. Jat jerdegi ómiri ózine unaıdy. Shet elde jeńil ónerkásip salasynda qarjyger bolyp jumys isteıdi. Doktorantýradaǵy oqýyn qyzmetimen ushtastyryp júr. Buıyrsa aldaǵy jyly Stambýldan baspana alamyn, deıdi.
Fatıma Amanjol, Stambul qalasynyń turǵyny:
Túrkıada turatyn qazaqtar óte kóp. tanıtyn qazaqtarym óte kóp. Olar da osy jaqta jumys jasasam, oqysam degen nıetpen kelgen qazaqatar. Sońǵy ýaqytta Týrkıaǵa qyzyǵýshylyq óte artýda. Qazaqstanda da, Túrkıda da ómir súrý ońaı. Asa bir aıyrmashylyq baıqamadym. Ózińizdiń qabiletińizge qaraı ońaı da qıyn jaqtary bar, biraq meniń Qazaqstandaǵy ómirim de, Túrkıadaǵy ómirim de unaıdy. Múmkin bolashaqta elge qaıtyp qalarmyn, múmkin osy jerde qalarmyn, ony bir Alla biledi.
Áleýmettik jelidegi paraqshasy Qazaqstanǵa degen saǵynyshqa toly Aıda Satybaldınova kásibı boksshy. Elde júrgende asa jetistikke jetpegen qyzdan bapkerler teris aınalǵanda, ol Amerıka asyp ketken. Birneshe jyl qajyrly eńbektenýdiń nátıjesinde jýyrda ǵana álem chempıony ataǵyn jeńip aldy. Óz elimde sport salasyndaǵy bylyqtardan sharshadym dep suhbat beripti boksshy qyz.
Resmı statısıkaǵa súıensek, bıylǵy jyldyń toǵyz aıynda Qazaqstannan 21 myńnan astam adam shetel asyp ketken. Emıgranttardyń orta jasy 25-37 arasy.
Tulǵa bolyp qalyptasqansha memleket olardy balabaqshada tárbıeledi, mektepte tegin bilim berdi, joǵary oqý ornynda grantqa oqytty. Qarapaıym arıfmetıkaǵa júginsek, bir adamǵa shamamen 10 mıllıon teńge jumsady. Endi osy somany elden bıyl ketkenderdiń sanyna kóbeıtsek, baqandaı 210 mıllıard teńge shyǵyn kelipti memleketke. Bul karantındegi táýbesi. Byltyrǵy kórsetkish jarty trıllıon edi. Saıyp kelgende búdjettiń bul qarjysy siz ben bizdiń qaltamyzdan salyq esebinen shyqqan aqsha. Ózge elge daıyn kadr bolyp barǵan emıgrant, árıne, sol jerdiń kósegesin kógertedi. Ekonomıka tilimen aıtsaq, emıgrant-tıimdi taýar.
Damýshy elderden damyǵan elderge jaqsy ómir izdep ketetin mıgranttar sol jerdi baryp baıytady eken. Mysaly kóshpendiler jylyna AQSH ekonomıkasyna 2 trıllıon dollar, Germanıaǵa 550mıllıard, Avstralıaǵa 330 mıllıard dollar tabys ákeledi. Álem mıgranttary jalpy jer shary halqynyń 4-aq paıyzyn qurasa da, olardyń dúnıejúzilik jalpy ishki ónimdegi úlesi baqandaı 10 paıyz.
Karantınge qaramastan, emıgranttar sany boıynsha Qazaqstan TMD elderi boıynsha birinshi orynda. Salystyrý úshin aıtaıyq, ekonomıkasy bizden áldeqaıda tómen sanatalatyn Qyrǵyzstannyń ózinde mıgranttar sany 7 ese kem. Otandastyrymyz kóbine Reseı, Germanıa jáne Izraılge qonys aýdarypty. Ol túsinikti de. Bul elderge tarıhı otanym dep repatrıanttar kóshedi. Al qarakózder bolsa Túrkıa, Kanada, Koreıa jáne Amerıkany jaǵalaıdy eken.
2014 jyly shetel asqandardyń sany 12 myń bolsa, byltyr bul kórsetkish 43 myńnan asqan. Strategıalyq qoǵamdyq qorynyń esebinshe olardyń 52 paıyzy orystar, ekinshi orynda ýkraındar jáne nemister. Já olardyń tarıhı otandary bar, jáne negizinen kóshtiń basyn solaı buratyny anyq. Al qyr asatyndardyń 37 paıyzy qazaqtar eken. Údere kóshetindeı sebep bar ma? Áleýmettanýshylardyń aıtýlarynsha sebep bar.
Qamajan Jumaqasova, áleýmettanýshy:
Kóptegen zertteýlerge súıenetin bolsaq, materıaldyq, turmystyq jaǵdaı, ekonomıkada bolyp jatqan qaıshylyqtar men qıyndyqtar. Bul ómir, bul úrdis bul proses qoı. Teńgeniń turaqsyzdyǵyn aıtady. jumyspen qamtýdaǵy másele, eńbekaqynyń mólsheriniń tómen ekendigin aıtady. Óz mamandyǵy boıynsha jumys tabý jaǵyn aıtady.
Psıhologterdiń aıtýynsha, shetelge qonys aýdarýǵa bel býǵandardyń deni ózin ózi tárbıelep, tereń bilim alǵan, alǵa qoıǵan maqsatyna jete biletin tabandy da qajyrly jandar. Mundaı tulǵa óz elinde de jetistikke jetetini anyq, alaıda olardyń ambısıasyna Qazaqstan jaýap bere almaıdy ma dep qaldyq. Adamnyń tańdaý quqyǵyn shekteıtin emes, sebep túsinikti, saldar she?
Maqsat Halyq, ekonomıs:
Ketip jatqan mamandardyń kategorıasyna qarasaq , birinshi kezekte tehnıkalyq mamandar, qarjygerler, muǵalimder men dáriger mamandar ketip jatyr. Osy tendensıaǵa qaraıtyn bolsaq, bul azamattar ekonomıkanyń negizgi qozǵaýshy kúshi. Ásirese, tehnıkalyq mamandardyń ekonomıkaǵa áseri kóp. Sıfrlyq aqparattandyrýda roli erekshe. Mundaı mamandardan aırylyp jatqanymyz tez arada ekonomıkany ártaraptandyrýǵa keri áser etedi, qarjy salasyndaǵy mamandar ketip jatsa, qarjy bank salasy quldyraıdy.
Qazaq ózge elde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol deıtin edi. Ókinishtisi sol, bul naqyldyń ózektiligi joıylyp bara jatqan sıaqty. Jurt ultan bolǵysy joq. Sonymen, elden ketýdegi basty sebepterdiń ishinde áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdyń tómendeýi, ózge ult úshin til bilmeýdegi psıhologıalyq dıskomfort, saıası ahýaldyń turaqsyzdyǵy, ózge elder tarapynyn da belsendi shaqyrtýlardy atap ótýge bolady eken. al qarapaıym tilmen aıtsaq bıylǵy pandemıa elde bilim, densaýlyq saqtaý, jumyspen qamtý syndy qara halyqqa ózekti bolatyn salalardyń damymaǵanyn ashyp kórsetti. Bala shaǵasynyń erteńin oılaıtyn ıntellegentti azamattyń óz eline sultan bolýyn bógeıtin bul faktorlar ózge jerde ultan bolýǵa ıtermeleıtini anyq ta.
