Bılik ashyq saıasat ustanýda
«Qańtar oqıǵasy» beıbit sherýden bastaý aldy. Onyń órbý kezeńin negizgi úsh tolqynǵa bólip qarastyrǵan jón. Ári bulardyń arajigin ajyratyp aıtý mańyzdy.
Sol kúnderi Aqtaýdaǵy alańnyń ózine jıyrma myńdaı azamat jınaldy. Bul kezde quzyrly organdar men qarapaıym halyq arasynda eshqandaı qaqtyǵys oryn almady. Sherýdiń birinshi tolqyny shıelenissiz ótti. Almatyda da, Shymkent pen Taldyqorǵanda da alańǵa shyqqandar beıbit jaıdaıda óz talaptaryn qoımaq boldy. Tek kópshiliktiń osy oıyn ártúrli margınaldy toptar buzdy. Olardyń arasyna saıası ekstremıster de bar edi.
Osylaısha ekinshi tolqynda túrli qaqtyǵysqa jol berildi. Arandatýshylar araǵa kirdi. Úshinshi tolqyn kezinde sherýshiler qataryna krımınaldy toptar men radıkaldy top ókilderi qosylyp ketti. Bul kezde kimniń beıbit sherýshi, kimniń búlikti ekenin ajyratý múmkin bolmaı ketti.
Sonyń kesirinen ǵımarattar órteldi, áskerı jáne polısıa qyzmetkerlerimen qaqtyǵys údedi. Artynsha memlekettik jáne quqyq qorǵaý mekemelerine shabýyl jasalyp, dúkenderdi tonaý beleń aldy. Mine, qańtar oqıǵasy kezinde baıqalǵan úsh tolqyn osy. Eger bılik tarapynan naqty, sheshýshi qadamdar jasalmaǵanda qaqtyǵystyń tórtinshi jáne besinshi tolqyny da oryn alýy múmkin edi. Jaǵdaıdyń der kezinde rettelýine Memleket basshysynan bastap, barlyq quzyrly oryndardyń aqparatty jedel, túsinikti, jan-jaqty taratýy yqpalyn tıgizdi.
Kóziqaraqty azamattar birinshi kúnnen oqıǵaǵa qatysty mańyzdy aqparattyń únemi berilip otyrǵanyn baıqaǵan bolar. Memleket basshysy da alǵashqy sátten bastap jıi úndeý jasap, suhbat berdi. Bul úrdisti Bas prokýratýra men İshki ister mınıstrligi úzdiksiz jalǵastyryp keledi. Quzyrly oryn ókilderi halyqtyń kókeıindegi saýaldarǵa tolyqqandy jaýap berip, tergeý barysy týraly, jańadan paıda bolǵan aqparattar boıynsha der kezinde túsinikteme joldaýda. Iaǵnı, memlekettik qurylymdardyń burynǵy aqparattyq júıesi men bul jolǵy aqparat taratýynda úlken aıyrmashylyq bar.
Tarazy basynda – Táýelsizdik
Qazir «Qańtar oqıǵasy» týraly aıtqanda terror, terrorıst degen sózder qatar aıtylady. Jalpy halyqtyń terrorıstke qatysty túsinigi qyzyq. Bizde sodyr dese kóz aldyna qarý asynyp, avtomat ustaǵan adam elesteıdi. Shyn máninde jaǵdaı basqasha. Alysqa barmaı-aq 2016 jyly Aqtóbede oryn alǵan qaıǵyly oqıǵany mysalǵa alaıyq. Sol kezde 25 adam búkil eldi basyna kótergen edi. Osy tusta da halyq «bizdiń beıbit elimizde júrgen bul qandaı terrorıster?» dep tańdanǵan. Sebebi Aqtóbede terakt jasaǵan azamattar naqty bir uıymnyń múshesi emes edi.
Shaǵyn qalany astań-kesteń etip, búkil eldiń tynyshtyǵyn ketirgen sol oqıǵa da qarapaıym basqosýdan bastalǵan. Bári birge otyryp Sırıadan kelgen aýdıony tyńdaıdy. Aýdıodaǵy úndeýdiń maqsaty – jıhadqa shaqyrý. Solaısha, jigitter bir-birin qamshylap essiz áreketke barady. Sońy jańaǵydaı bassyzdyqqa ulasyp, birazynyń ómiri túbegeıli ózgerip shyǵa keldi. Osy oqıǵaǵa da terakt dep baǵa berdik. Endeshe, nege dál osyndaı senarımen ótken Almatydaǵy oqıǵalardy terakt demeımiz? Bul talasatyn másele me?
Keıbir azamattar terrakt bolsa, ony qaısy uıym uıymdastyrǵan degen saýaldy kóldeneń tartady. Shyndyǵynda Aqtóbedegi jáne 2011-12 jyldary oryn alǵan basqa oqıǵalarda da naqty bir uıymnyń ókilderi bolmady. Azamattar kóbine belgili bir uıymnyń quramynda bolmasa da, jıhad máselesin talqylaıdy. Bizdegi radıkalızmniń ereksheligi osynda. Eldiń túsinbeıtini de sondyqtan.
Ártúrli uıym ókilderiniń birigýiniń eki jaǵy bar. Birinshi tusy – báriniń basyn biriktiretin naqty uıym joq. Memleket áli kúnge deıin uıymnyń qurylýyna jol bermeı, kúres júrgizip keledi. Al ekinshi jaǵy shashyrańqy bolǵanymen, oıy buzyq azamattar avtonomdy túrde, kezdeısoq osyndaı qadamdarǵa bara salady. Sol kúnderi memlekettik bılik organdarynyń ǵımarattaryna, polısıaǵa, strategıalyq jáne áleýmettik nysandarǵa shabýyldardy kórdik. Zań boıynsha bul terorızm aktisi bolyp esepteledi. Mine, qańtar oqıǵasy bizge sony aıqyn dáleldep tur.
Terorızm, radıkalızm qoǵamdaǵy túrli áleýmettik derttiń belgisi
Qańtar oqıǵasy terorızm máselesine atústi qaraýǵa bolmaıtynyn taǵy bir dáleldedi. Qazirgi kezde tergeý isi qaqtyǵysqa aralasqan radıkaldy uıymdardyń baılanysyn tekserýde. Bul kúnderi tarazy basynda bizdiń táýelsizdigimiz ben memlekettiligimiz turdy.
Qazir tergeýdiń qalaı júrip jatqanyna, nátıjesine alańdap, qulaq túrip otyrǵan jan kóp. Eń birinshi tergeý sharalary tolyq aıaqtalýy tıis. Sol boıynsha terorızmmen kúresý joldary jáne basqa da amaldary qaıta qaralady. Árıne, biz qazir «terorızmmen, radıkalızmmen kúreste qandaı jańa tásilderdi eskerýge tıispiz, neni nazarda ustaýǵa mindettimiz?» degen suraqtarǵa jaýap izdep, shara qabyldap jatyrmyz.
Sonymen birge radıkalızm men terorızmge aparatyn faktorlarmen kúresýdiń alǵysharttaryn anyqtaý da kún tártibinde tur. Shyn máninde, terorızm, radıkalızm ol qoǵamdaǵy áleýmettik derttiń belgisi ǵana. Al sol dertke, áleýmettik keselge alǵyshart bolyp otyrǵan faktorlardy anyqtaý kóptegen túıtkildi sheshýge kómektesedi.
«Jańa Qazaqstanda» jabyq qurylym bolmaýy kerek
«Jańa Qazaqstan» qurý birdiń emes, birligi kúshti eldiń ǵana qolynan keledi. Sondyqtan týǵan jerimizdiń tútininiń túzý shyǵyp, el ishi daýdan, syrty jaýdan aman bolýy árqaısymyzǵa baılanysty. Memleketti ózgertý óz qolymyzda.
Ras, bıliktiń ár salasynda júrgen áriptesterdiń jabyq formatta jumys istep úırenip qalǵany jasyryn emes. Elmen tikeleı júzdesýden, saýaldarǵa tótesinen jaýap berýden jasqanatyndar az emes.
Degenmen Prezıdenttiń ózi «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy arqyly memlekettik qyzmetkerlerdiń halyqqa jaqyndaýyna, ashyq dıalogtyń ornaýyna múddeli bolyp otyr. Sondyqtan, aldaǵy ýaqytta barlyq jaýapty tulǵalar jurtshylyqpen ashyq pikirlesip, keri baılanys ornatýǵa beıimdelýi kerek.
Joldaý – jolbasshymyz
Memleket basshysynyń jyl saıynǵy Joldaýyn halyq asyǵa kútedi. Dástúrli sıpat alǵan bul qujattyń el ómirin oń baǵytqa ózgerterine kópshilik senedi. Bıylǵy Joldaýda «Qańtar oqıǵasy» kezinde halyq aıtqan, usynǵan máseleler nazarda ustalady dep oılaımyn. Óıtkeni bul Joldaý kabınette otyryp ázirlenip jatqan joq. Barlyq másele qoǵamdyq talqylaý arqyly pysyqtalýda. Bir aı buryn Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń májilisi ótti. Onda aıtylǵan mańyzdy pikir, usynystar Prezıdent nazarynda. Iaǵnı, Joldaý el ishindegi kókeıkesti máselelerdiń túıinin tarqatary anyq.
Nurlan JUMAHAN
