Qazaq Ybyraı Altynsarındi aǵartýshy-pedagog, aqyn, jazýshy, etnograf retinde tanıdy. Qazaq dalasynda alǵash mektep ashqan adam retinde biledi. Onyń “Kel, balalar, oqylyq!” atty óleńimen bilimge qushtarlyǵymyz artqan bizder “Bir Allaǵa syıynyp” degen alǵashqy joldarynyń túsip qalǵanyn keıin bildik. Osyndaı óleńderi, tálim-tárbıelik máni zor áńgimeleriniń kóptigine qaramastan, kezinde Altynsarınniń “shoqyndy”, “ólgende úıinen kres shyqty” dep aıyptalǵany belgili. Bul áńgimeniń túp tórkini qaıdan shyqty, Ybyraı rasymen dinnen alystaý adam ba edi, mine osy suraqtarǵa maqalamyzda jaýap izdep kórdik.
Ybyraıdyń azan shaqyryp qoıylǵan aty – Ibrahım
Isi qazaqtyń ustazyna aınalǵan Ybyraı Altynsarın 1841 jyly Qostanaı oblysynda dúnıege kelgen. Atalary oǵan “Ibrahım” degen esim berip, paıǵambar atymen atapty. Dál sol ýaqyttary “Ibrahım” jıi qoıylatyn esimderdiń biri bolsa kerek. Óıtkeni Semeı óńirinde dúnıege kelip jatqan qazaqtyń taǵy bir danyshpany - Abaıdyń da esimin Qunanbaı osy bir paıǵambar atymen baılanystyrypty. Alaıda úlken kisileriniń, qaıyn atalarynyń attaryn atamaıtyn, ony óreskel qatelik kóretin qazaq kelinderi paıǵambarlar esimin qalaı qurmettemesin?! Mine, osy sebepti Zere ájeı Ibrahım atty nemeresin Abaı atasa, Aıǵanym áje Muhammedqanafıasyna Shoqan dep at qoıypty. Bizdiń búgingi keıipkerimiz Ybyraı da azan shaqyrylyp qoıylǵan “Ibrahım” esiminen solaı kóz jazyp qalsa kerek.
Ybyraıdyń ákesi Altynsary moldadan saýat ashqan qarapaıym jan bolsa, anasy Aımen ertegiler men jyrlardy jatqa biletin kókiregi oıaý, saýatty adam bolypty. Altynsary 1844 jyly kóterilisshilerdiń qolynan qaza tabady da, Ybyraı atasy Balǵoja bıdiń baýyrynda ósedi. Balǵoja bı uzaq ýaqyt qypshaq rýyna starshyn bolǵan, baı, elge syıly, bedeldi kisi eken. Ǵalym Názılá İrgebaeva Ybyraı boıyndaǵy ata tárbıesi týraly: «Nemeresin adaldyqqa, tapqyrlyqqa, týrashyldyqqa, sheshendikke baýlyǵan Balǵoja ony ózimen birge jıyn-toılarǵa alyp baryp, bılik aıtqyzyp, qanatyn qataıtqan. Jasynan zerek Ybyraı da atasyn jerge qaratpaı alǵyrlyq tanytyp, kópshiliktiń úmitine aınalady. Atasy Balǵoja tóńiregine aqyn-jyraýlardy jınap, ózi de óleń jazǵan, ıaǵnı Ybyraı bala kezinen týǵan halqynyń mádenıeti men ádebıetinen sýsyndaǵan. Bilimniń parqyn bilgen Balǵoja Jańbyrshın tabysqa jetýdiń endigi joly – oqý dep bilip, kishkentaı Ybyraıdy Orynborda ashylady dep otyrǵan orys-qazaq mektebine kúni buryn jazdyryp qoıady. Bıdiń ondaǵy maqsaty – árıne, nemeresiniń bala oqytyp, pedagog bolýy emes, ákimshilik oryndarda qyzmet istep, sheneýnik, oryssha oqyǵan tóre bolyp shyǵýy, ata-anasyn asyraýy”, - dep jazady. Balǵoja bı oqýdaǵy nemeresine hat joldap, bir Qudaıǵa tapsyrǵanyn bylaı sýretteıdi
Úmit etken kózimniń nury – balam,
Janyńa járdem bersin Haq taǵalam.
Atań munda anańmen esen-aman,
Súıip sálem jazady búgin saǵan.
Atańdy saǵyndym dep asyǵarsyń,
Nadan bop bilmeı qalsań, ah urarsyń.
Shyraǵym, munda júrseń ne eter ediń,
Qolyńa quryq alyp keter ediń.
Tentirep eki aýyldyń arasynda
Júrgenmen, ne muratqa jeter ediń? – deıdi. Ata úmiti aqtaldy. Bilimge qushtar toǵyz jasar Ybyraı 1857 jyly mektepti Altyn belgige bitirip, mektep ákimshiliginen birneshe ret alǵys alyp, maqtaý qaǵazdarymen marapattalady. Eń qyzyǵy, sol mektepte orys, tatar tilderi, keńse qatynas hattaryn jazý úlgilerimen qatar, Islam dini sabaǵy júrgizilgen eken. Derekter Ybyraıdyń ana tilinen ózge orys, arab, tatar, parsy tilderinde erkin sóılegenin aıtady.
Allaǵa unamdy qasıetterge umtylǵan Altynsarın
Dinimizde oqý, bilý, bilgenińdi ózgege úıretý qurmetti is sanalady. Imam Múslimniń sahıh hadıster jınaǵynda Ábý Hýraıra (r.a.) rıýaıat etken Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) myna bir hadısinde: «Adam balasy dúnıe salǵan soń onyń amaly toqtaıdy. Tek myna úsh amaldyń saýaby ıesine úzdiksiz jetip turady. Olar: jarıa sadaqa, paıdaly ǵylym, artynan duǵa qylatyn salıqaly perzent», - delingen.
Ybyraı Altynsarın ekinshi joldy tańdady. Shákirt tárbıelep jetildirýge, oǵan ǵylym-bilim úıretýge, qarańǵy halqynyń kózin ashýǵa bar jan-tánimen kiristi. Bilgenin balalarǵa úıretýdi óziniń boryshy dep uǵyp: «Men qazaq jastarynyń klasıkalyq gımnazıalarda, aýyl sharýashylyq akademıalarynda oqyp bilim alýyn, óz halqyna qyzmet etýin, jańalyqty is júzinde kórsete bilýin joǵary murat dep bilemin», – dep jazdy. 1860 jyly Jaıyqtyń shyǵysyndaǵy qazaqtarǵa arnalǵan bastaýysh mektepter ashylady degende, 19 jasar Ybyraı solaı qaraı barýǵa suranyp, aqyry Torǵaı mektebine muǵalim bolýǵa ruqsat alady. Torǵaıda mektep ashý ońaı bolmady. El-jerdi, aýyl-aýyldy aralap, qarjy jınaǵan Ybyraı1864 jyly 8 qańtarda mektebin ashyp, kópten kútken maqsatyna jetedi. Osy kezde rýhanı ustazyna shyǵystanýshy, profesor N.I.Ilmınskııge jazǵan hatynda Ybyraı: “Osy jyly qańtardyń 8-i kúni kópten kútken isim ornyna kelip, mektep ashyldy. Oǵan 14 qazaq balasy kirdi. Bári de jaqsy, esti balalar. Men balalardy oqytýǵa qoıǵa shapqan ash qasqyrdaı qyzý kiristim», – dep jazady. Mine, aqyn osydan keıingi 25 jyldyq ómirin qazaq balalaryna arnap mektep ashý, olardy oqytý, tárbıeleý, oqý quraldary men ádistemelik kitaptar jazýǵa arnady.
Ybyraıdyń bilim berý joly ońaı bolǵan joq. Aldynan túrli kedergiler kezdesti. Oqýdyń parqyn túsinbegen keı qazaq balalaryn bergisi kelmeı biraz áýreledi. Oǵan “orysshyl” dep aıyp taqty. Biraq alǵan betinen qaıtpaǵan Ybyraı Altynsarın 1879 jyly qazaq balalaryna arnalǵan “Qazaq hrestomatıasyn” jazyp shyǵardy. Kitaptyń alǵashqy betterinde bilim-ǵylymnyń mańyzy aıtylatyn “Kel, balalar, oqylyq!”, “Óner-bilim bar jurttar” óleńderi jazýly tur edi. Dańqty jazýshymyz Muhtar Áýezov Altynsarınniń bul eńbegin: Ybyraı – jańa úlgidegi aqyn, ári sol kezdegi Reseıde batyl jańalyq jasap, «buratana» elder úshin tyń úlgidegi mektep ashýshy. Qazaqtyń eń alǵashqy mádenıetti mektebin jasaýmen qatar, jazýshylyq pen oqytýshylyqty asa sheber, ónerli túrde qabystyrýshy,” – dep baǵalady.
Qazaq dalasyndaǵy mektepterdiń sanyn arttyrǵannan keıin Altynsarın olarǵa muǵalim daıyndaýdyń mańyzyn aıtyp: «Tamasha jaqsy pedagogıka quraldary da, eń jaqsy ókimet buıryqtary da, ábden muqıat túrde júrgizilgen ınspektorlar baqylaýy da oqytýshyǵa teń kele almaıdy. Muǵalim – mekteptiń júregi. Sondyqtan da men jaqsy oqytýshyny dúnıedegi zattyń bárinen de qymbat kóremin» deıdi. Nátıjesinde, 1888 jyly onyń usynysymen Or qalasynda muǵalimder daıarlaıtyn mektep ashylady. Mektep ashyp qana qoımaı, naǵyz muǵalim qandaı bolýy kerektigin: Eger balalar birdeńeni túsinbeıtin bolsa, onda oqytýshy olardy kinálaýǵa tıis emes, olarǵa túsindire almaǵan ózin kinálaýǵa tıis. Ol balalarmen sóıleskende ashýlanbaı, jumsaq sóılesýi, shydamdylyq etýi kerek, árbir nárseni de yqylaspen túsinikti etip túsindirýi kerek, orynsyz termınderdi qoldanbaýy kerek, mundaı sózder oqýshylarǵa túsiniksiz bolady da, jalyqtyryp jiberedi», - dep aıqyn kórsetip berdi.
Bir adamnyń bilimge degen osynshalyq qumarlyǵy, sol joldaǵy jankeshtiligi tańdandyrmaı qoımaıdy. Ózi Ilmınskııge jazǵan hatynda: “Meniń únemi umtylǵan tilegim – qalaı da paıdaly adam bolyp shyǵý edi. Al qazir osyǵan qolym jetip otyrǵanyn oılasam, kóńilim tolyq jubanysh tabady», - dep ultynyń qajetine jaraǵanyna kóńili qýanady. Osy joldardyń ózinen Ybyraıdyń naǵyz ımandy jan bolǵanyn baǵamdaımyz. Ol Allaǵa eń unamdy qasıetterge umtyldy. Altynsarınniń muǵalim dostarynyń biri Fedor Sokolov ol jóninde bylaı dep eske alady: “Ol óziniń jeke ómirinde de óte súıkimdi, jomart júrekti aq kóńil adam boldy. Qazaq halqy da ony qatty qurmetteıtin. Olaı etetin tolyq jóni de bar edi: onyń esigi kelem deýshilerdiń qaı-qaısysyna bolsa da árqashan ashyq turatyn. Ol óziniń aqyl- keńesin berýmen ǵana shektelmeı, qıyn-qystaý kezde qınalyp kelgen adamǵa óz qaltasynan aqsha da berip jiberetin, keıin ony kóbinese qaıtaryp ala da bermeıtin. Qostanaıdyń zıaly qaýymy ony saǵyna kútetin. Óıtkeni ol kópshilikpen ortaq til tabysyp sóılesetin, otyrystyń sánin kirgizetin, kóńildi de súıkimdi áńgimeler aıtatyn», - dep eske alady...
Ybyraı Altynsarın shyǵarmashylyǵyndaǵy din taqyryby
Ybyraı Altynsarınniń qaı týyndysyn alyp qarasaq ta, onyń negizi jaqsylyqqa, izgilikke qurylǵan. Ol óz shyǵarmalary arqyly oqý, bilimge ǵana shaqyryp qoımaıdy, jaqsy adam bolýǵa da úndeıdi. Ybyraıdyń halyq arasyna keńinen taraǵan:
Bir Allaǵa syıynyp,
Kel, balalar, oqylyq!
Oqyǵandy kóńilge
Yqylaspen toqylyq, - degen óleńin, sholaq jattap kelip, táýelsizdikten keıin ǵana “bir Allasyn” qaıta qosqanymyz barlyǵyna aıan. Osy óleńniń ary qaraıǵy joldarynda:
Oqý bilgen tanıdy,
Bir jaratqan Qudaıdy.
Tanymaǵan Qudaıdy
Neǵylǵanda unaıdy...
«Shyraǵym, adam bolǵaı» dep,
Ata-anań jylaıdy.
Baladan qaıyr bolmasa,
Balany nege suraıdy?! – dep oqý-bilim arqyly Qudaıdy tanýdyń mańyzyn aıtyp qana qoımaı, ata-anaǵa qaıyrly bala bolýǵa úndeıdi. Al endi birde:
El qystap, kún kóredi janybynda,
Dám bolar alýan-alýan balyǵynda...
Tas tasta, altyn tasta synamaqqa,
Sonda da aqqan ózen qalybynda.
Qudiretin Qudaıymnyń kóresiń be?
Ne nájis toqtar ózen denesinde...
Arystan demalýǵa sýǵa kirse,
Balyqtar shymshyp oınar tóbesinde, - dep, ózendi ózgeshe jyrlap, tabıǵat qubylystaryn Qudaıdyń qudiretimen baılanystyrady. Ybyraıdyń qaı jyryn alyp qarasaq ta, onyń tálim-tárbıesi, aıtap oıy mol. Onyń óleńderine paıǵambarlar qıssasy da arqaý bolady:
Jylaǵan Dáýit patsha toba qylyp,
Óziniń pende ekenin sonda bilip.
Munan soń Taq-Súleımen týdy deıdi,
Otyz ulǵa bir ózin jora qylyp, - dep óleńmen órgen aqyn ony balalarǵa jatyq tilmen jeńil, ádemi etip baıandaıdy.
Ybyraı Altynsarın óleńderin jan-jaqty taldaǵan alashtanýshy ǵalym Aıgúl İsimaqova: “Aqyn balalarǵa paıǵambarlardyń tarıhyn jetkizý arqyly zamandastaryn aram men haramdy, oń men soldy, aq pen qarany, ádildik pen ádiletsizdikti tanı bilýge shaqyrady.
Umytpa baı boldym dep bir Qudaıdy,
Jer jutqan qaıyrsyzdan Qarynbaıdy.
Mekenin bilemisiz, qaıda qaldy?
Jomarttyq qylǵan úshin Atymtaıdy.
Qazaqtyń tarıhı jyrlarynda Qarynbaı men Atymtaı týraly nusqalar bar. Biraq Ybyraı osy bir-aq shýmaqpen Qarynbaı men Atymtaıdyń basty erekshelikterin aıtyp ótken.
Araz bol, kedeı bolsań urlyqpenen,
Kete bar, kesse basyń shyndyqpenen.
Qorek tap beınetten de, Táńiriń járdem,
Telmirme bir adamǵa muńdyqpenen.
Osynaý ǵıbratty sózder qaı zamanda da mańyzyn joımaıtyny belgili. Amerıkalyq «Aqyldy bolsań, nege kedeısiń?» degen haıýandyq túsinikke qarsy Ybyraı Altynsaryuly osylaı adal eńbekpen ómir súrý qajettigin alǵa tartady. «Urlyq túbi – qorlyq» ekeni osylaı eske salynady jáne mańaıyndaǵy kedeılerdi osy haram isten saqtandyrady”, - dep jazady.
Ybyraıdyń shaǵyn ǵıbratty áńgimelerinen de jastardyń alary kóp. Ol jazǵan “Asan men Úsen oqıǵasyn” keshegi Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) súıikti nemereleri Hasan men Huseıinniń esimderimen baılanystyryp ataǵan bolsa, “Asyl shóp” áńgimesindegi Zylıha men Bátıma da Islam álemine belgili esimder. Ybyraı Altynsarın osy shaǵyn áńgimeleri arqyly adam boıyna izgiliktiń dánin seýip qana qoımaıdy, biz bilýge tıis tulǵalarymyzdyń esimderin boıymyzǵa sińire túsedi.
Ybyraı jazǵan maqal-mátelderden ımandylyq, musylmandyq qasıetter tys qalmaıdy. Ol bir maqalynda: “Halyqtan uıal, Qudaıdan qoryq” dese, endi birinde: “Qudaıdan surasań - keshirer, kisiden surasań - eki kózińdi óshirer” nemese “Qoryq Qudaıdan, qaıt raıdan” dep, bázbireýlerdi raıynan qaıtarǵysy keledi. Aqyrynda kóńili qalǵan kúıde “İsiń aq bolsa, Táńirik jaq bolar” dep, nemese “Kıimi jamandy ıt qabady, peıili jamandy Táńirim tabady” barlyǵyn bir Qudaıǵa tapsyrady.
Ybyraıdyń “shoqyndy” dep aıyptalýy
Ybyraı Altynsarınniń taǵy bir dinı eńbegi “Musylmanshylyqtyń tutqasy” dep atalady. Ol óziniń Ilmınskııge 1882 jyly 12 qyrkúıekte jazǵan hatynda: «Uly mártebeli, marhabatty tórem Nıkolaı Ivanovıch! ...Qazirgi kezde qazaq arasynda Muhambettiń dinı oqýy jaıylyp, etek alyp barady. Bul dinı oqýdy kóbinese tatar jáne Buqar moldalary nemese tatar, Buqar medreselerinen oqyp shyqqan qazaqtar júrgizip otyr. Dinı oqýǵa paıdalanatyn quraldary – kóbinese qazaqqa túsiniktirek tatar kitaptary. Biraq onda eshqandaı júıe, kóbinde maǵyna joq. Sondyqtan, qazaq jastarynyń din jónindegi túsinikteri teris baǵytqa túsip ketpeýi úshin olarǵa óziniń ana tilinde jazylǵan, musylman dininiń negizgi rýhyna tolyq saı, din oqytý quraly bola alatyn «Musylmanshylyqtyń tutqasy» atty kitap jazyp shyqtym. Kitap tórt bólimnen quraldy. Birinshi bólimde ıman týraly, ekinshi bólimde Qudaıǵa qulshylyq etý, ıaǵnı namaz oqý, oraza ustaý, kedeılerge sadaqa berý, qajyǵa barý jaǵy kórsetildi. Úshinshi bólimde – adamgershilik jaıy, tórtinshi bóliminde – namaz, oraza ústinde, basqa jaǵdaılarda oqylatyn arabsha aıattar qazaq tiline aýdarylyp berildi. Asa qaıyrymdy Nıkolaı Ivanovıch, osy kitabymdy sizge jiberip, muny bastyrý isine ózińizdiń aralasýyńyzdy suraımyn», – deıdi. Aıtsa aıtqanyndaı, kitap 1884 jyly Qazan qalasynan arab áripimen jaryq kórdi. Halyqty adasýdan saqtaý maqsatynda shyǵarǵan kitabyn onsyz da qazaq balalaryn oryssha oqýǵa úndep júrgenin unatpaıtyn dúmshe moldalar úlken synmen qabyldady. Túrli aıyptar taqty. Bul jóninde ybyraıtanýshy ǵalym, profesor Jamal Báshirova: “Ybyraı Jaratýshynyń baryna shek keltirgen emes. Biraq ol dúmshe moldalarǵa, saýatsyz dindarlarǵa ashyq qarsy shyqty. Óıtkeni ol kezderi halyqqa bilim beretin ımamdar edi. Ybyraı halyqty soqyr senimnen alystatqysy keldi. Iman degen – senim ekeni belgili, biz bul turǵyda Abaı, Ybyraı, Shákerimderdiń eńbekterin zertteı kelip, «ıman tek dinı ǵana emes, sondaı-aq ǵylymı senimdi de bildiredi» degen tujyrym jasadyq. Y.Altynsarınniń «Musylmanshylyqtyń tutqasy» atty kitabynyń kirispesinde «Imansyz etken jaqsylyqtyń paıdasy joq... Máselen, bireý namaz oqysa da, ol namazdyń kerektigine kóńili durystalmasa, álbette, ol namaz bolyp tabylmaıdy. ...Bes paryzdy oryndaýdy tek musylman bolyp kóriný úshin jasaǵan bolsa, ol da kúná», – delingen. Iaǵnı, Ybyraı halyqty adal ómir súrýge shaqyra otyryp, onyń negizi ǵylym-bilim men ımandylyqtyń ushtasýynda ekendigin basa kórsetken, - deıdi.
Ybyraıdy bul jaladan tek 1923 jyly sol kezdegi jas jazýshy Muhtar Áýezov “Sholpan” jýrnalynda “Ybyraı Altynsarın” atty maqala jazyp, qorǵap shyqty. Onda: «Ybyraı jaıynda osy kúnge sheıin tym-tyrys bolyp kele jatqanynyń sebebi bar shyǵar. Ol sebep – Ybyraı jaıyndaǵy el arasyndaǵy alypqashpa ósek. Ol ósek, qysqasynan aıtqanda, mynaý: «Ybyraı orysqa satyldy. Shen alyp, shekpen kıý úshin Ilmınskıı sıaqty qarajúrektermen jaqyn boldy. Aqysyna qazaq jurtyn shoqyndyryp bermekshi boldy. Tiri kúninde osy baǵytta qyzmet qyldy. Ólgende úıinen bir sandyq kres shyqty. Ózi shoqynǵan. Aty-jóni Ivan Alekseevıch edi». Ybyraıǵa jabatyn jalanyń túri osy», – deıdi de, jazýshy ol kisi týraly ósektiń shyǵýynyń sebepterin taldap, joqqa shyǵarady. Muhtar Áýezov Ybyraıdyń ózi ólgen soń úıinen shyqqan bir sandyq kres degeni bir sandyq qaǵaz ekenin aıtady. Bul - árıne, Ybyraıdyń dushpandarynyń, dúmshe moldalardyń taratqan ósegi bolatyn. Osy derekti óz zertteýlerinde jýrnalıs Názıra Járimbetova keltiredi.
Mine, aqynnyń beker aıyptalýy, sosyn ony Áýezovtiń aqtaýy osylaı. Biraq eń ókinishtisi, «shoqyndy» degen sóz Altynsarınge kúni búginge deıin ilesip keledi. Onyń óleńderi nemese áńgimelerimen, «Musylmanshylyqtyń tutqasy» kitabymen tanys jannyń mundaı qate qadamǵa barmasy anyq.
«Janazama 100 adam qatyssyn...»
Ybyraı Altynsarın 1889 jyldyń 17 shildesinde 48 jasynda dúnıeden ótti. Ol týraly «Orenbýrgskıı lıstok» gazetinen «Dala ýálaıatynyń gazetine» kóshirip basqan qazanamada Y.Altynsarınniń uzaqqa sozylǵan ókpe aýrýynan qaıtys bolǵany aıtylǵan. Aýyrǵan kezinde eshkimmen sóılespegen kúıi únsiz jatypty. Tek jastyǵynyń astynan Qudaıǵa jalbarynyp, Qurannyń bir súresin eske alyp, janyna batqan aýrýǵa medet tilep jazǵan bir tilim qaǵaz tabylypty desedi. Janynda bolǵan adamdar «janazama 100 kisi qatyssyn» dep ósıet aıtqanyn jetkizgen. Ózi aıtqanyndaı, Ybyraıdyń janazasyna adam kóp jınalǵan. Tipti qaladan orys dostary arnaıy kelip, keıin Ilmınskıı «Ybyraı Altynsarın týraly este qalǵandardan» atty kitabyn Qazan baspasynan shyǵartady. Osynyń ózi Ybyraıdyń halyq ishinde qanshalyqty qurmetti adam bolǵanyn kórsetse kerek.
Ybyraı Aıǵanys atty jubaıynan eki ul, bir qyz súıgen. Uldaryn Allanyń súıikti esimderimen Abdolla, Ábdirahman dep atasy, qyzyna Shárıpa degen at beripti. Ábdirahman men Shárıpa jastaıynan qaıtys bolyp, Abdolla ǵana qalady. 1928 jyldary baı tuqymy retinde qýdalanǵan Abdolla Qyrǵyzstanǵa qonys aýdaryp, sonda 52 jasynda qaıtys bolǵan. Al odan qalǵan Naǵıma atty qyz 1959 jyly qyrǵyz elinen Qazaqstanǵa kóship kelip, 1998 jyly 82 jasynda dúnıeden kóshken.
Ómirin qazaq balalarynyń oqýyna, bilim alýyna arnap, otbasylyq tirshiligine onsha kóńil bólmegen Ybyraıdyń kindigi osylaı úzildi... Biraq ár oqyǵan qazaq óziniń Ybyraıdyń murageri ekenin biler me eken, bilmes pe eken...
Túpnusqadaǵy taqyryp: "Bir Allaǵa syıynyp" oqýǵa shaqyrǵan Ybyraı Altynsarın nege "shoqyndy" atandy?
Marfýǵa SHAPIAN, islam.kz
