Sondaı-aq, ol Qańtar qyrǵynyna memlekettik tóńkeris dep baǵa berip, revanshıserdiń amaly júzege aspaı qalǵanyn da jetkizdi dep jazady Dalanews.kz.
«70 jylǵa sozylǵan azaptan keıin 30 jyl boıy tozaqqa tústik»
Talǵat Temenov áńgimesiniń basyn «Qazaq halqy ózge ultpen salystyrǵanda baǵy janbaǵan elmiz. Óıtkeni, biz 100 jyldan astam komýnıstik, fashısik qoǵamnyń qurbany boldyq», – dep bastady. «Bólshevızm – fashızmniń bir túri. Lenın bılikke kelgen soń qazaq halqynyń mańdaıynan sor ketken joq. Halyq qyryldy, toz-tozy shyqty. Memleket degen aty bolmasa, ulttyǵymyzdan, bolmysymyzdan aırylyp qalǵan halyqpyz.
70 jylǵa sozylǵan azaptan keıin 30 jyl boıy tozaqqa tústik. Tozaqtyń bir qasıeti –tozaqqa túsken adam shyndyq ekenin biledi. 70 jyl boıy shala shyndyq bolsa, 30 jyl boıy shyndyqty túgel joǵalttyq.
Shyndyq – kún men túndeı, sý men qumdaı, aspan men jerdeı nárse. Biz shyndyqtan ada boldyq. Qaı salada da oıymyzdy ashyq aıta almadyq. 70 jyl boıy áńgimeni as úıde aıtsaq, búginde as úıde de aıta almaımyz. Ótirik ózeýrep órge shyqqanda shyndyq shyryldap jylaıtyn bolady...», – dedi suhbatta.
«30 jylda qulaqtan tepken ıdeologıa boldy»
– Qazaq halqy qashan da optımıs bolǵan. «30 jylda erteń damyǵan 50, 30 eldiń qataryna kiremiz. Arab, sheıhtardan artyq ómir súretin bolamyz dep, qazaqsha aıtqanda qulaqtan tepken ıdeologıa boldy. Durysy, ıdeologıa bolǵan joq. Ideologıanyń barlyǵy adamdy aldaýǵa quryldy. Adamnyń bolmysy úmit pen shyndyqpen ómir súredi. Tipti, shyndyq ólgen kezde de adam úmitpen ómir súredi. Sońǵy úmitimiz – prezıdent Toqaevta. Eger ol úmitti aqtamasa, qazaq halqynyń basynan sory ketpegen el bolamyz.
Qazaq eliniń baqytty kezeńi 1925 jylǵa deıin boldy. Goloshekın memleket basyna kelgennen bastap qazaq halqy naǵyz qasiretti, náýbet kúnderdi bastan ótkizdi. Batyrlardy, jaýyngerlerdi joǵalttyq. Elimizden, jerimizden aıryldyq. Biraq halyq tozsa da halyq bolyp qaldy. 30 jyl atom bombasynyń qurbany boldyq, odan keıin asharshylyqtyń polıgony boldyq. Sol Goloshekın«Qazaq degen kim, olar adam ba eken, olar – maldar» degen. Qazaqqa degen dushpandyq, óshpendilik, jekkórinishtilik onyń da túbine jetip, 1941 jyly atyldy. Alaıda, onyń ornyna kelgen, pasportynda «qazaq» dep jazylǵan «goloshekınderdi» qaıtemiz? Bizdiń aldymyzda turǵan bir-aq nárse: qazaq halqy qaıtip óz bolmysyn saqtaıdy, qazaq eli qaıtip baqytty el bolady? Kedeıshilikten, tarshylyqtan, joqshylyqtan, qulshylyqtan halyqty qalaı qutqaramyz? Bizge ulyna, halqyna, eline, tiline jany ashıtyn azamattar kerek!
«Nazarbaev Dımekeńdi alaqanyna salǵanda, keshegi qańtar oqıǵasy bolmas edi»
– Goloshekın men Nazarbaevqa tán ortaq nárse: Goloshekın kezinde Sáken, Ahańnan bastap búkil zıaly qaýym ókilderin «halyq jaýy» dep attyq. Al bergi zamanda Altynbek, Zamanbek halyq jaýy ma edi? Kerisinshe, olar halyqtyń sózin sóılegen, muńyn joqtaǵan azamattar. Joǵary qyzmette istegen qanshama azamat ún-túnsiz ketti. Aýhadıev, Áýelbekovti bilemin. Saǵadat Nurmaǵambetov soǵystan batyr bolyp kelip, alǵashqy Qorǵanys mınıstri qyzmetin atqardy. Ol qyzmetten eki kitaby jáne bloknotymen ǵana ketken. Osynshama taza, adal, dana, kemeńger, qarapaıym adamdy kórip tańqaldym. İshteı basymdy ıdim. Sol sekildi Dımekeńniń de 30 jyl boıy qadirin bilmedik.
Kóp adamdar sonyń shapaǵatymen óskender. Sol shapaǵatty kórip, ózine tas atqan adamdar boldy. Biraq jaqsy shákirt ustazynyń jaǵdaıyn jasaıdy, týǵan kúnine barady, qurmetteıdi. Nazarbaevtyń ustazyna degen qurmeti joq boldy.
Eger Nazarbaev Dımekeńdi alaqanyna salǵanda, keshegi qańtar oqıǵasy bolmas edi. «Arbanyń aldyńǵy dóńgelegi qalaı júrse, sońǵy dóńgelegi de solaı júredi».
Tatarstannyń prezıdenti Mıntemer Shaımıevti syrtynan syılaımyn. Ol ózi ketken soń ornyna Rýstam Mınnıhanovty qoıdy. Biraq onyń birde-bir isine aralasqan joq. Qazan qalasyna barǵanda jergilikti halyqtyń «abyz» dep qurmetteıtinin estidim. Nazarbaevty janyndaǵy adamdar azǵyrdy. Shaımıevke de mańaıyndaǵylar «ketpeńiz» degen shyǵar. Degenmen, onyń aqyldylyǵy, kemeńgerligi sol, der kezinde ketti. Osylaısha, tatar halqynyń abyzy bolyp qaldy. Ókinishke qaraı, bizde abyz qalmady. Áıtpese, Nazarbaevtyń abyz bolatyn jóni de, tegi de, orny da boldy.
Jeltoqsan men qańtar aıy – qashan da qazaq halqynyń sory. Hrýshev Dımekeńdi 1956 jyly 16 jeltoqsanda qyzmetinen aldy. Ekinshi, 1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisi, úshinshi 2022 jylǵy qańtar qazaq halqynyń tarıhynda qanmen jazyldy. Qanshama bozdaq qyryldy, qanshama shańyraq ortasyna tústi, qanshama taǵdyr syndy. Tipti, naqaqtan-naqaq sábı de atyldy. Bul bizdiń qaraly kúnniń biri. Bul – memlekettik tóńkeris. Toqaevtyń ýystan shyǵyp bara jatqanyn keshirmegendikten jasalǵan dúnıe. Ony uıymdastyrǵandar Nazarbaevtyń qasyndaǵy jandaıshaptary. Bul oryndalmaǵan revansh. Olar bir nárseden utyldy. Biz Toqaevty úrkitip, qorqytyp, qýyp ornyna qaıtyp kelemiz dep oılady. Toqaev oǵan kónbedi. Óıtkeni, ol halyqqa, halyq Toqaevqa sendi. Al Toqaevtyń atyn jamylǵan qanisherler oǵan qara kúıe jaǵyp, aqylǵa syımaıtyn fashızmge deıin bardy. Tyrnaq astyna ıne tyǵý, útik basý – qatygezdiktiń eń joǵarǵy satysy. Halyqty ashyndyryp, qaıtadan alańǵa shyǵarý úshin aldyn ala daıyndalǵan dúnıeler.
Nazarbaevtyń bir nársesine rızamyn. Ol shekaramyzdy bekitip berdi. Bul qazaq halqyna jasaǵan erligi. Onyń bala-shaǵasyna, jaqyn týystaryna, isterine qatysym joq. Aıtqym da kelmeıdi. Adamı bolmysyma kelmeıdi. Bir biletinim, 30 jylda jetken jetistigimiz – shyndyq pen uıatty joǵaltqan el boldyq.
