Memlekettiń úsh jylda bir bóletin qarjysynyń qorytyndysy kezinde Qazaqstanda ǵylymnyń damýyna baǵa berý múmkin emes. Bizdińshe, ǵylymǵa baǵa berý úshin baıqaýdyń qorytyndysyn kútip otyrýdyń da qajeti joq. Al dál osy kezde berilgen baǵa eshteńeni aıqyndap bere almasy anyq.
Áleýmettik jelide keıbireýler ǵylymı-tehnıkalyq jobalarǵa baǵa beregen sheteldik sarapshylardyń baǵasy nege esepke alynbaıdy dep renishin bildirdi. Iá, logıkaǵa syıymdy suraq.
Ǵylymnan alys júrgen adamdar «sheteldik sarapshylar tarapanyn joǵary baǵa alǵan ǵylymı jobalar nege Ulttyq ǵylymı keńestiń synynan nege óte almaǵan, eger olardyń baǵasy eskerilmese ózge eldiń sarapshylaryna memleket qarjysyn nege jumsaımyz» dep aıtýda.
Osy rette sheteldik sarapshylardyń baǵasy ne úshin kerek degen suraqqa jaýap bersek. Keıbireýler sheteldik sarapshylardyń baǵasy tek ǵylymı jobalardy qarjylandyrý úshin ǵana qajet dep oılaıdy. Shyndyǵynda bul baǵyttaǵy jumystardyń aýqymy keń ekenin kópshilik bile bermeıdi.
Aıtalyq, Qazaqstan «Bolon úrdisine» múshe bolǵan kúnnen bastap, ǵylymı yntymaqtastyq aıasy keńeıtýge bet burǵany belgili. Qazirgi tańda ǵalymdar ózderi men ózderiniń jumysy ǵylymı trendte bolýy úshin sheteldiń ımpakt-faktorlyq kórsetkishi joǵary ǵylymı jýrnaldaryna maqala jarıalap, joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolýǵa umytylady. Bul álemdik ǵylymı keńistikte júrip jatqan úrdis.
Budan Qazaqstanda shet qalmaýy kerek. Táýelsizdik jyldary qazaq ǵalymdary ǵylymı yntymaqtastyq aıasyn barynsha keńeıgenin kez kelgen ǵalym moıyndaıdy. Osynyń nátıjesinde qazaq ǵalymdary ǵylymı-zertteý jumystaryn joǵary deńgeıde júrgizip, ózderiniń kúsh-qýatyn dúnıejúzine tanytty.
Qazir elimizdegi damyǵan elderdegi irgeli ǵylymı mekemelermen tyǵyz qarym-qatynas ornatqan JOO men ǴZI óte kóp. Osy úrdistiń bári Qazaqstanda ǵylymnyń oń baǵytta damýyna yqpal etkeni sózsiz.
Eger bizder otandyq ǵalymdardyń ǵylymı jobalaryn sheteldik sarapshylardyń qaraýyna jiberýdi toqtatsaq, Qazaqstannyń damyǵan elder arasyndaǵy ǵylymı yntymaqtastyǵyna syzat túsetinin umytpaýymyz kerek.
Búginde ǵylymı jobalar daıyndaǵan ǵalymdarymyz óz jumystaryn sapaly jazýǵa tyrysady. Bul qajet pe? Árıne qajet. Osy bir jaıttan-aq memlekettik ǵylymı-tehnıkalyq saraptama (MǴTS) qazaq ǵylymyna sapa kirgizip, júzin jaryq qylǵanyn baıqaýǵa bolady.
Taǵy bir másele bizde bylaıǵy jurt ǵalymdar qandaıda bir qurylǵyna oılap taýyp, eldiń ıgiligine jaratýy kerek dep beıkúná oıǵa boı beriletini jasyryn emes. Bul ótken ǵasyrdyń 70-80 jyldaryndaǵy uǵym-túsinik.
Qazir ǵylymnyń damýy kúrdelenip ketken. Bir máseleni sheshý úshin dúnıejúziniń tutas ǵalymdary jabylyp, jumys isteýde. Al biz bolsaq, sol keńes zamanyndaǵy ólshemge salyp, Qazaqstanda ǵylym damyp jatqan joq dep aıǵaıǵa attan qosýmen kelemiz. Shyndyǵynda Qazaqstanda ǵylym damyp jatyr. Ony kóretin kóretin kóz, kókirekke túıetin parasat kerek.
Búginde tutas bir eldiń ǵylymy tıimdi baǵytta damyp jatqanyn anyqtaý úshin ǵalymdardyń ǵylymı maqalalardy kóptep jarıalap, ǵylymı jumystardyń joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolǵanymen esepteledi.
Al biz bolsaq, ǵalymdarymyz kesek bir dúnıeni oılap tapady dep baıbalam salýǵa áýespiz. Bul durys emes.
Qazirgi tańda Qazaqstanda ǵylym Ortalyq Azıa elderimen salystyrǵanda joǵary deńgeıde damyp keledi. Muny eshkim joqqa shyǵara almaıdy.
Búginde ǵylymnyń kúrdelengeni sekildi ǵylymı-zertteý jumystarynyń nátıjelerin komersıalaý isi ózekti máselege aınalyp otyr. Ǵalymdarymyz qandaıda bir dári oılap tapsa, oǵan klnıkalyq synaq júrgizý, sertıfıkat alý syndy tıisti jumystar kóp ýaqytta alatyny belgili. Aldaǵy ýaqytta tıisti organdar osy baǵyttaǵy jumystardy ońtaılandyrýǵa kúsh salýy kerek.
Sonymen qatar qazaq ǵalymdarynyń mańyzdy ǵylymı-zertteý jumystarynyń nátıjelerin óndiriske engizýge elimizdegi ulttyq kompanıalar men holdıńter de múddeli bolýy kerek. Bul bireýler oılaǵandaı bir ǵana – Bilim jáne ǵylym mınıstriligi atqaratyn sharýa emes. Ǵylymnyń paıdasyn kórýge tutas qoǵam múddeli bolýymyz kerek.
Nurlan JUMAQANOV, «UMǴTSO» AQ Qoǵammen baılanys bólimi jetekshisi
