Maqsat – aqbókendi qutqarý
Bul janýardyń turpaty erekshe. Kózi men tumsyǵy shyǵyńqy, múıizi tolqyndanǵan. Búginde bul janýar joǵalýdyń aldynda tur. Aqbókenderdi saqtaý qaýymdastyǵynyń dereginshe Orta Azıada ázir 260 myń aqbóken qalǵan, onyń kópshiligi, naqtylap aıtqanda – 152 600 aqbóken Qazaqstan aýmaǵyn meken etedi.
Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń dereginshe aqbókenderdiń jappaı qyrylýy alǵash 1981 jyly boldy. Sol jyly 100 myń aqbóken qyrylyp qalǵan. 1984 jyly– 200 myń, 1988 jyly – 450 myńǵa jýyq aqbóken aram ólgen.
Aqbókenderge brakonerlik te úlken qaýip tóndirip otyr. Saıǵaqtardy aýlaýǵa Qazaqstanda zań júzinde taıym salynǵanmen, buǵan qulaq asyp jatqan brakonerler joq.
Aqbókenniń qundy janýar. Terisi de, eti de, múıizi de qymbat. Aqbókenniń múıizi ásirese Qytaıda erekshe suranysqa ıe. Bulardy túrli dári-dármek jasaýda paıdalanady.
KSRO qulaǵaly beri brakonerler baqylaýsyz ketti. Ázir aqbókenderge qyrǵıdaı tıip jatqan bularǵa toqtaý salar tusaý bolmaı tur.
Saldarynan táýelsizdik alǵan tustan 2003 jylǵa deıingi aralyqta aqbókender sany mıllıonnan 20 myńǵa deıin nemese 50 esege azaıdy. 2004 jyly Úkimet bul baǵytta birqatar shara qabyldap, sonyń nátıjesinde 2015 jyly aqbókender popýlásıasy 295 myńǵa ósti. Alaıda dál sol jyly oryn alǵan indettiń kesirinen 150 myń aqbóken qyrylyp qaldy.
Aqbókenderdi saqtap qalý maqsatynda «Kaspıı qubyr konsorsıýmy-K» AQ málimet taratatyn arnaıy qurylǵysy bar zamanaýı qarǵybaýlar satyp alýǵa 40 mln. teńgeden asa qarjy bóldi. Atalǵan qurylǵynyń kómegimen Kaspıı mańyndaǵy aqbókenderdi baqylap otyrýǵa múmkindik týady.
Jobany Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń qoldaýymen Qazaqstandaǵy bıoalýandylyqty saqtaý qaýymdastyǵy (QBSQ) júzege asyrýda.
– Kaspıı qubyr konsorsıýmynyń aqbókenderdi aman alyp qalýǵa septesetin mundaı jobaǵa qatysýy kompanıa úshin úlken abyroı. Bul bizdiń mindetimiz. 2016 jyly biz bul maqsatqa – 21 mln. teńge, 2017 jyly – 27 mln. teńge bóldik. Atalǵan qarajatqa aqbókenderdi zertteýmen jáne saqtaýmen aınalysatyn mamandar ózderine qajetti tehnıkalyq qurylǵylar satyp aldy, – deıdi bul rette «KQK-K» AQ bas dırektorynyń QR Úkimetimen baılanys boıynsha orynbasary Qaıyrgeldi Qabyldın (sýrette).
Jańa 30 qarǵybaý
Aqbókenderdi qorǵaýda jańa tehnologıalarǵa ıek artqan asa mańyzdy. Sońǵy 8 jyl boıyna tabıǵatty qorǵaý uıymdary janýarlardy spýtnık arqyly baqylaý júıesin qoldanýda. Osynyń arqasynda sońǵy jyldary brakonerlik eki esege azaıǵan.
Byltyrǵy jyly ınspektorlar aqbóken aýlaǵan 50 jaıtty tirkeýge alyp, sonyń nátıjesinde 1419 múıiz tárkilendi. Ótken jyldyń sońǵy úsh aıynda 6 brakonerlik oqıǵasy anyqtalyp, 122 aqbókenniń eti tárkilendi.
Atalǵan ádistik tıimdiligin eskergen KQK «Globalstar» men «Iridium» spýtnıktik júıeleri jáne Sirtrack/Lotek úlgisindegi málimet taratqysh qurylǵysy bar 30 jańa qarǵybaý satyp alý týraly sheshimge keldi. Mundaǵy bir eskeretin jaıt IridiumCollar G5C 175E (SolarAssist – Sirtrack) qarǵybaýy kúnnen qosymsha qýat alatyn álemdegi alǵashqy qurylǵy.
Qarǵybaýlardy aqbókenderge kıgizý jumystary Kaspıı mańyndaǵy aqbókender popýlásıasyn saqtaý jáne kóbeıtýde negizgi operator retinde tańdalyp alǵan – QBSQ qoǵamdyq uıymynyń uıytqy bolýymen júrgiziledi.
Osynyń nátıjesinde mamandar aldaǵy eki jyl boıyna aqbókender mıgrasıasyn baqylaýǵa alyp, kúzet sharalaryn kúsheıtetin bolady. Budan alynǵan málimetter tıisinshe aqbókender popýlásıasyna kedergi keltirip otyrǵan túrli aýrý-syrqaýdy anyqtaýǵa jol ashady.
QBSQ mamandary ár apta saıyn spýtnıktik qarǵybaýlar kómegimen saıǵaqtardyń ornalasý kartasyn jasaıdy. Osynyń arqasynda Betpaqdaladaǵy saıǵaqtardyń sanyna kóbeıtýge jol ashatyn erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtardyń jelisi keńeıdi.
Sonymen qatar elimizde alǵash ret saıǵaqtardyń kóship-qonýy men jaıylym jerin qorǵaıtyn Yrǵyz-Torǵaı-Jylanshyq ekologıalyq dálizi paıda boldy.
Aqbókenderdiń ornalasý aýmaǵyn anyqtaıtyn derekter olardyń sanyn saqtap qalýda asa mańyzdy. Bul tarapta únemi aqparat almasyp otyratyn «Ohotzooprom» tabıǵatty qorǵaý mekemesiniń ınspektorlary aqbókender meken etetin ulanǵaıyr aýmaqty kúzetýdiń josparyn júıeli júrgizetin múmkindik aldy.
Spýtnıktik qarǵybaýlardyń kómegimen alynatyn aqparattyń nátıjesinde mamandar saıǵaqtar mıgrasıasyna kedergi keltiretin temirjol joldarynyń janynan ótkelder salý múmkindigin qarastyrýda ázirgi kúni.
«Árıne atqarylar jumys áli alda. Alaıda basqa da uıymdar bizge qarap boı túzese, bul óz kezeginde aqbókenderdi qutqarýǵa baǵyttalǵan úlken kómek bolar edi. Sebebi, buǵan bólingen búdjet aqshasy azdyq etedi. Bárimiz bir judyryqqa jumylsaq aqbókender popýlásıasyn qalpyna keltirerimizge senimdimin. Saıǵaqtar adamdy janyna jaqyndatpaıdy. Alaıda olardy jaqynnan baqylaǵanym bar. Anasynyń artynan júgirgen kishkentaı laqty qaraǵannyń ózi bir baqyt. Ásirese, Jańaarqa aýdanyndaǵy, Shymkentke, Aqtóbege, Sozaqqa bet alatyn aýmaqta kóktemgi kezde tabıǵat erekshe qulpyrady. Óz kezeginde aqbókender tabıǵatpen bite qaınasyp, aınalaǵa kórik beredi», – deıdi KQK top-menedjeri.
Atalǵan jobaǵa baılanysty uıymdastyrylǵan baspasóz jıynynda Aýyl sharýashylyǵy vıse-mınıstri Erlan Nysanbaev KQK-na jobaǵa demeýshilik kórsetkeni úshin alǵys aıtyp:
«Saıǵaqtardy saqtap qalýǵa jalǵyz Úkimettiń kúshi jetpeýi múmkin. Buǵan qoǵam bolyp, bıznes ókilderi bolyp atsalysýymyz qajet», – dedi.
Ázirgi kúni KQK, Aýylsharýshylyǵy mınıstrligi jáne QBSQ arasynda elimizdegi bıoalýandylyqty saqtaý jáne qalpyna keltirý baǵytynda ortaq memorandýmǵa qol qoıylǵan. Osynyń aıasynda taraptar ózara pikir almasyp, kórgen-bilgen tájirıbesimen bólisetin bolady.
Tabıǵatty qorǵaý baǵytyndaǵy is-sharalar
Búgingi kúni uzyndyǵy bir jarym myń shaqyrymǵa sozylyp jatqan qubyr júıesi bar KQK Qazaqstan munaıyn eksporttaıtyn negizgi tasymaldaýshy. Munaı qubyryn josparlaýda jáne qurylysyn júrgizerde qorshaǵan ortaǵa zaqym keltirmeıtin zamanaýı tehnologıalar paıdalanylǵan.
KQK jumysynyń ereksheligi kóldeneń baǵyttaǵy burǵylaý ádisi arqyly júrgizilgen jer betindegi sý nysandarynyń kóptiginde. Bul óz kezeginde tabıǵatqa tıgizer aýyr zardaptyń aldyn alady. Bylaısha aıtqanda qorshaǵan ortanyń tabıǵı qalpyn búldirmeıdi. Flora men faýnaǵa zaqym kelmeıdi.
Qustardyń ólimin boldyrtpaý úshin elektrjelisin júrgizerde KQK qustardy toqqa túsýden qorǵaıtyn qurylǵyny paıdalanady.
– Novorossııkiniń irgesindegi Teńiz termınalynda konsorsıým tankerlerge qara altyndy tıeıtin erekshe tehnologıany paıdalanady. Tıeý jumystary jaǵalaýdan 5 shaqyrymnan qashyqta ornalasqan jaǵalaý qurylǵylary arqyly júrgiziledi. Bul tehnologıa munaıdy aýa raıynyń kez-kelgen jaǵdaıyna qaramaı-aq qolaıly ornalastyrýǵa múmkindik berip otyr. Eń bastysy munaı syrtqa shyqpaıdy, qorshaǵan ortaǵa zıanyn tıgizbeıdi. Al tankerlerdiń janynda delfınder júzip júredi. Eger bizdiń tehnologıa tabıǵatqa zıandy bolsa balyqtardyń dál tankerlerdiń irgesinde júzip júrýi neǵaıbyl bolar edi, – deıdi osy oraıda «KQK-K» AQ bas dırektorynyń QR Úkimetimen baılanys boıynsha orynbasary.
