Ekonomıkasyn ilgeriletip, áleýetin arttyrýdy maqsat etetin órkenıetti elderdiń barlyǵy ǵylymyna úlken mán berip otyr. Sebebi, kez kelgen ulttyń básekelestik qabileti onyń bilimdiligimen, ınovasıalyq damýymen ólshenedi.

Qazir elimizdiń de ǵylymy memleket tarapynan qoldaý taýyp otyr. Ozyq ǵylymı-zertteý ınfraqurylym qalyptastyrýǵa qomaqty qarjy bólinip, ǵylymǵa jastardy tartý boıynsha keshendi jumystar atqarylýda.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev: «Qazir ǵylymǵa arqa súıegen memleketter álemniń damý kóshin bastap tur. Biz sol elderdiń qataryna qosylý úshin ǵylymǵa aıryqsha mán berýimiz kerek, ıaǵnı ǵylymdy qarqyndy damýdyń tóte joly retinde qarastyrýymyz kerek», – dep ǵylymǵa den qoıǵan jastarǵa qoldaý joǵary bolatynyn jıi eske salady.

Ǵylym qyzmetkerleri – bul ýnıversıtettiń jany men júregi. Olardyń ashqan jańalyqtary, jumystarynyń nátıjesi – ýnıversıtettiń barlyq jetistikteriniń negizi. Óıtkeni, tyń zertteýler arqyly bilim shekarasy keńeıip, mańyzdy máselelerdi sheshýdiń jańa joldary anyqtalady, sol arqyly qoǵam damıdy.

Qazirgi kezde Jetisý ýnıversıtetinde 13 ǵylym doktory, 86 ǵylym kandıdaty jáne 32 PhD doktory qyzmet atqarýda. Olar pedagogıkalyq qyzmetimen qatar ǵylymı jumyspen de aınalysyp, qaıyqtyń qos eskegindeı eki salany qatar alyp keledi.

Jetisý ýnıversıteti – óńirlik ýnıversıtet bolǵanymen, ǵylymı jáne ınovasıalyq ınfraqurylymy joǵary, áleýeti mol, jarty ǵasyrdan astam tarıhy bar bilim ordasy.

Bıyl ýnıversıtet qabyrǵasynda Aksıologıalyq zertteýler jáne medıatehnologıalar ortalyǵy, «Huawei» aqparattyq tehnologıalar akademıasy ashyldy. Bıotehnologıa jáne ekologıa ǵylymı-zertteý ınstıtýty, Akademıalyq artyqshylyq ortalyǵy men Orta Azıada analogy joq Speed breeding ortalyǵynyń irgesi qalandy.

Jańadan salynǵan laboratorıalar, arnaıy aýdıtorıalar, zamanaýı vıdeostýdıa qajetti tehnıkalyq qural-jabdyqtar ǵylymmen aınalysatyn jas ǵalymdar men oqytýshylarǵa, stýdentterge ońtaıly jaǵdaı týdyryp otyr. Bilim ordasynyń kitaphanasy da álemdik ǵylymı qaýymdastyqtyń sońǵy ǵylymı izdenisterine qol jetkizýge bolatyn derekter bazasyna qosylǵan. Osyndaı mol múmkindikterdiń arqasynda ýnıversıtet ǵalymdary ǵylymı jumystarmen aınalysyp, otandyq ǵylymnyń damýyna ózindik úles qosyp keledi.

Qazirgi tańda ýnıversıtet bazasynda 8 nysanaly-baǵdarlamaly qarjylandyrý, 7 granttyq qarjylandyrý, 11 «Jas ǵalym» granttyq qarjylandyrý, 1 kommersıalızasıa baǵyty boıynsha barlyq jobalar júzege asyrylyp jatyr.

Bilim berý, ǵylymı jumystar jáne basqa da baǵyttar boıynsha sońǵy jyldary qol jetkizgen jetistikterimiz aýyz toltyryp aıtarlyqtaı. Solardyń negizgi degen birnesheýine toqtalar bolsam.

Ýnıversıtet – bilim sapasyn qamtamasyzdandyrý boıynsha táýelsiz agenttigi IQAA Ranking (BSQBTA) júrgizgen 2024 jylǵy ınstıtýsıonaldyq (jalpy) reıtıń nátıjeleri boıynsha kópsalaly JOO arasynda úzdik 5-ke kirip otyr. Álemdegi jáne Azıa kontınentindegi 1000 úzdik joǵary oqý oryndarynyń qatarynda.

Joǵary bilim berý júıesi jańa damý baǵyttary men qýatty yntalandyrýdyń keshenine ıe bolyp, ǵylym salasynda ıgi jobalar júzege asyp jatyr. Jýyrda tórt birdeı ǵalymymyz 1,1 mlrd-tan astam teńgege ǵylymı joba utyp aldy. Munyń syrtynda Eýropalyq komısıa qarjylandyratyn «Gorızont» baǵdarlamasy aıasynda 2 halyqaralyq joba iske asýda.

Sonymen qatar, «Baǵdarlamalyq – nysanaly qarjylandyrý» sheńberinde 5 joba utyp aldy. Bul – oqý orny tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan oqıǵa. Ǵalymdarymyzdyń granttyq jobalarynyń nátıjesinde ýnıversıtette birneshe ǵylymı ortalyqtar ashyldy. Máselen, Quqyq jáne ekonomıka fakúltetinde «Quqyq, ekojúıeler jáne turaqty damýdy zertteý» ortalyǵy ashyldy. Onda ǵalymdar quqyq, ekojúıeler jáne turaqty damý salasyndaǵy memlekettik saıasatty iske asyrýǵa,  keshendi zertteýlerdiń nátıjelerin ǵylymı aınalymǵa engizedi.

Pedagogıka jáne psıhologıa fakúltetinde Jetisý  oblysynda analogy joq ınklúzıalyq bilim berýge arnalǵan  «Arnaıy bilim berý máselelerin zertteý» ortalyǵy ashyldy. Erekshe bilim berý qajettilikteri bar stýdentterge oqý-tárbıe jumysyn uıymdastyrýda  ortalyqtyń   mańyzy zor. Aýdıtorıa kórý, estý,  tirek-qımyl apparaty jáne taǵy basqa damýynda shekteýi bar balalarǵa arnalǵan arnaıy qurylǵylarmen jabdyqtalǵan. Sonymen qatar munda arnaıy bilim berýdi júzege asyrý boıynsha qoldanbaly zertteýler, teorıalyq jáne oqý-ádistemelik ázirlemeler daıyndalady.

«500 ǵalym» taǵylymdamasy aıasynda ýnıversıtettiń oqytýshylary men ǵalymdary sheteldik ǵylymı taǵylymdamadan ótip, úzdik ǵylymı ortalyqtarda bilimderin shyńdady.

Olar AQSH-taǵy Djordj Vashıngton ýnıversıtetinde, Illınoıs ýnıversıtetinde, Ispanıanyń Granada ýnıversıtetinde, Italıanyń Marke polıtehnıkalyq ýnıversıtetinde (UniVPM), Anglıanyń Redıng ýnıversıtetinde bilimderin shyńdap, bilikterin arttyryp qaıtty.

Jalpy ýnıversıtet 80-ge jýyq  sheteldik joǵary oqý oryndary jáne halyqaralyq uıymdarmen yntymaqtastyq baılanys ornatqan. Olardyń qatarynda Polsha, Chehıa, Shveısarıa, Shvesıa, Malaızıa, Bolgarıa, Koreıa, Portýgalıa, AQSH, Italıa, Vengrıa syndy elder bar.

Shetelde bilim alý – kóp jastyń armanyna aınalyp otyr. Alaıda, bilimdi jastardyń ózge elge ketip, qaıtyp oralmaýy damýshy elimiz úshin úlken problemalyq másele.

Osy turǵyda qos dıplomdy bilim berý baǵdarlamasy shegara aspaı «shetelde» oqýǵa, halyqaralyq tájirıbeden ótýge múmkindik beredi.

Jetisý ýnıversıteti qos dıplomdy jáne birlesken bilim berý baǵdarlamalary aıasynda Polshanyń Pshasnysh qalasyndaǵy Lıngvısıka-tehnıkalyq ýnıversıtetimen, Slýpsk qalasyndaǵy Pomorsk ýnıversıtetimen, Slovakıanyń Jılına ýnıversıtetimen, Altaı memlekettik ýnıversıtetimen magıstratýranyń birqatar bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyrady.

Sondaı-aq, QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń jáne Jetisý oblysy ákimdiginiń qoldaýymen «Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdary men tehnologıalary» - «Agronomıa» qos dıplomdy bilim berý baǵdarlamasy boıynsha Jetisý ýnıversıtetinde Marke polıtehnıkalyq ýnıversıtetiniń fılıaly ashylyp otyr. Oqýdy sátti aıaqtaǵan stýdentterge aýyl sharýashylyǵy ǵylymdary men tehnologıalary salasyndaǵy bakalavr dárejesin taǵaıyndaıtyn ıtalándyq jáne aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy bakalavr dárejesin taǵaıyndaıtyn qazaqstandyq dıplom beriledi.

Halyqaralyq deńgeıde suranysqa ıe qos dıplomdy baǵdarlama túlekteriniń eńbek naryǵynda tabysty bolýlaryna múmkindigi zor.

Stýdentterdiń sapaly bilim alýynan bólek, mamandyqty durys tańdaýy jáne qoǵamnan óz ornyn tabýy bilim ordasy úshin mańyzdy mindet.

Jetisý ýnıversıteti túlekterdi jumyspen qamtý mindetin barynsha sapaly jáne nátıjeli júzege asyrý úshin birneshe baǵyt boıynsha jumys júrgizip keledi. Nátıjesinde stýdentterdiń jumysqa ornalasý kórsetkishi: bakalavrıat – 88, magıstratýra – 95, doktorantýra boıynsha – 100 paıyzdy kórsetip otyr.

Elimizge qajetti naryq talap etken mamandyqtardy daıarlaý – bilim ordasynyń basym baǵyttarynyń biri.

«Mamandyǵym – bolashaǵym» jobasy aıasynda jergilikti ákimdikpen birlese Jetisý oblysynda kadr tapshylyǵynyń óńirlik kartasyn ázirledik.

Onda mamandar óńdeý ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy jáne agroónerkásip, energetıka jáne jańartylǵan energetıka kózderi, aqparattyq tehnologıalar jáne komýnıkasıalar, týrızm ındýstrıasy sıaqty óńirge qajetti bes baǵytty anyqtady.

Qazirdiń ózinde İlıas Jansúgirov atyndaǵy Jetisý ýnıversıteti salalyq Atlastar negizinde ázirlengen 5 bilim berý baǵdarlamasy boıynsha maman daıarlaıdy: Agronomıa – aýyl sharýashylyǵyndaǵy jańa tehnologıalar jónindegi maman, Agronomıa – Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdary men tehnologıalary – aýyl sharýashylyǵyndaǵy jańa tehnologıalar jónindegi maman, Aqparattyq júıeler arhıtektýrasy – AT ekojúıeleriniń sáýletshisi, SMART júıelerdi jobalaý – ámbebap JI ázirleýshisi, Týrızm jáne qonaqúı bıznesi – týrısik destınasıalar brend menejeri.

Osy oraıda túlekterdi halyq sany shamadan tys artqan iri megapolısterge barmaı-aq, óńirlik ýnıversıtetterde bilim alyp, týǵan jerge qyzmet etýge shaqyramyn. Bul stýdenttiń alańsyz bilim alýynan bólek ishki mıgrasıanyń rettelýine, ýrbanızasıanyń tejelýine de septigin tıgizer edi.

El jetistiginiń basty ólshemi adamı kapıtal bolsa, stýdent jetistigi – bilim ordasynyń basty mereıi. Ýnıversıtet stýdentteri túrli deńgeıdegi baıqaýlarda pándik olımpıadalarda, sporttyq jarystarda, shyǵarmashylyq, ıntellektýaldyq baıqaýlarda top jaryp, ýnıversıtetimizdiń ǵana emes, qala berdi elimizdiń atyn shyǵaryp júr.

Máselen, Qazaqstanda alǵash ret ótken «Enactus World Cup 2024» álem kýbogynda JÝ stýdentterinen qurylǵan «Enactus Zhetysu» komandasy bútin respýblıkanyń namysyn qorǵap, fınalǵa shyqty.

Al respýblıkalyq Kýbokta Jetisý ýnıversıtetiniń «Enactus Zhetysu» komandasy chempıon atansa, «Enactus Zhansugurov college» ekinshi oryndy júldeledi. Bul — ýnıversıtet úshin ǵana emes, Jetisý oblysy úshin de úlken jetistik.

Sondaı-aq, 26 joǵary oqý orny qatysqan respýblıkalyq zıatkerlik saıysynda ýnıversıtetimizdiń «7.Pro» komandasy bas júldeni jeńip alyp, stýdentterimiz 5000$ kóleminde grant ıelendi.

Sportta da jetken jetistikterimiz aıtarlyqtaı. Máselen, 2024 jyldyń ózinde stýdentter Álem, Azıa, Halyqaralyq, Respýblıkalyq chempıonattarda úzdik óner kórsetip, 26 altyn, 20 kúmis, 10 qola medal qanjyǵalap qaıtty.

 Memleketimizdiń turaqty damýynyń negizi básekege qabiletti jastar bolǵandyqtan olardyń jetistikteri biz úshin zor qýanysh.

Qazir oıy ozyq ǵalymdarǵa, talantty jastarǵa suranys joǵary. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi jastardy ǵylymǵa tartý úshin olarǵa qolaıly jaǵdaı jasap keledi. Jetisý ýnıversıtetinde jas ǵalymdardy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan ýnıversıtetishilik «Jas ǵalym» baıqaýy bar. Jyl ótken saıyn mundaı ǵylymı baıqaýǵa qatysýshylar qatary kóbeıýde. Olardyń ár baǵyttaǵy jobalary otandyq jáne jahandyq óndiriske baǵyttalǵan. Bolashaqta ǵylymmen túbegeıli aınalysatyn jastar qatarynda Anet Ibraımov, Samat Serikbaev, Qýanysh Jaqpaev, Alıa Aqtymbaeva, Jalǵas Ahmetov, Dıas Qasqyrbaev, Ashat Toqanbaev syndy jas ǵalymdardy ataýǵa bolady. Olar búgingi tańda «Kúzet júıesindegi avtonomdy ushqyshsyz ushý apparaty», «Elektrlik aqyldy motosıkl», «Elektrlik pıtbaık», «Elektrlik trısıkl», «Kóp fýnksıaly avtonomdy ushqyshsyz ushý apparatyna» ónertabys patentin aldy. Bul – biz úshin, bizdiń ýnıversıtet úshin úlken jetistik.

Osydan on eki ǵasyr buryn ǵulama ǵalym Ábý Nasyr ál-Farabı «Ǵylymy joq eldiń – bolashaǵy joq» dese, men dál qazir tehnıka men ǵylymnyń damyǵan ǵasyrynda «Ǵylymy mándi eldiń ǵumyry máńgi» dep aıtar edim. Ǵylymnyń mańyzyn tereń túsiný, ǵylymı zertteýlerdi odan ári qoldaý jáne damytý – adamzattyń bolashaǵyna qajetti basty sharttyń biri. Al İ. Jansúgirov atyndaǵy Jetisý ýnıversıtetiniń ǵalymdary ǵylym salasyndaǵy uly isterdiń uıytqysy bolyp, onyń jańa deńgeıge kóterilýine óz úlesterin qosyp keledi.

Ermek BÓRİBAEV,

İ. Jansúgirov atyndaǵy Jetisý ýnıversıtetiniń Basqarma tóraǵasy – rektor