Búginde Eýrazıalyq odaqtyń ózi bas aýyrýǵa aınalǵanda resmı Astana men Tashkenttiń Máskeýge ekonomıkalyq turǵydan táýeldi qylatyn taǵy bir odaq qurý naǵyz aqymaqtyq bolar edi.
Ýkraınadaǵy soǵystan keıin bir aıaǵy jerde, ekinshi aıaǵy kórde turǵan Pýtınniń aqyldan aljasaıyn degeni anyq.
Eger «Gaz odaǵy» qurylsa, Reseıge salynǵan sanksıanyń bir bóligi qalt-qult etip otyrǵan Qazaqstan men Ózbekstanǵa ońdyrmas edi.
Mundaı odaq dál qazir bizge kerek pe? Árıne keregi joq. Tipti, Reseıdiń Qazaqstan men Ózbekstanmen birigip "Gaz odaǵyn" qurýǵa Qytaıdyń ózi jol bermeıtini belgili.
Búginde álem elderi qol alyspaıtyn toksındi tulǵaǵa aınalǵan Pýtınmen taǵy bir odaq qurý ózińe qol jumsaǵanmen teń emes pe?
Jaraıdy, Pýtınniń aıtqany bolyp «Gaz odaǵy» qurylsyn deıik. Sonda bul odaqtyń kózdegeni ne? Qazaq pen ózbekke qandaı paıdasy bar?
Eger mundaı odaq qurylǵan jaǵdaıda Reseı óziniń gazyn qubyr arqyly Qytaı, Pákistan, Aýǵanstanǵa shyǵarýǵa kúsh salady. Osylaısha Reseı Eýropada joǵaltqan tutynýshylaryn Azıa elderimen almastyra salmaqshy.
Mundaıda Qytaıǵa gaz saýdalap otyrǵan Ortalyq Azıa elderi jep otyrǵan nanynan aıyrylatyny sózsiz.
Dál qazir Kindik Azıada basty gaz eksporttaýshy el Túrkimenstan ekenin jurt jaqsy biledi.
Túrkimen jerinen shyqqan kógildir otyn tórt qubyr arqyly Qazaqstan men Ózbekstannyń terıtorıasyn kókteı ótip, Qytaıǵa baryp mańdaı tireıtini belgili.
Osydan-aq, Azıanyń Qytaı bastaǵan alpaýyt elderi Reseıdiń gazyna anaý aıtqandaı qyzyǵyp otyrmaǵany ańǵarýǵa bolady.
Eger óńirde «Gaz odaǵy» qurylyp jatsa, mundaı odaqtyń beldi múshesi Reseı emes Túrkimenstan bolýy kerek. Al Pýtınniń oıyndaǵy «Gaz odaǵynda» Túrkimenstan múlde umyt qalǵan. Kremldiń bul oıynyna Qytaı men Ortalyq Azıa elderi kónbesi anyq.
Shamasy Pýtın Ýkraıanaǵa qarsy soǵys ashqan kúnnen bastap, óziniń geosaıasattaǵy statýsy qanshalyqty tómendegenin túsinbeıtin sıaqty. Álde ony áli moıyndaǵysy kelmeıdi.
Sońǵy ýaqyttary Pýtınge degen senimge selkeý tústi. Alpaýyt elderdiń basshylaryn bylaı qoıǵanda, Reseıdiń strategıalyq áriptesi sanalap kelgen elderdiń basshylary Kreml qojaıynyna qarsy kelip, oıyn ashyq aıtyp júrgenin kórip júrmiz.
Aıtalyq, osydan birshama ýaqyt buryn Astanada ótken basqosýda Tájikstan prezıdenti Emomalı Rahmon búgingi Reseı Ortalyq Azıa elderine muryn shúıire qaraıtyn Keńes zamanynan qalǵan keselden áli aryla almaı otyrǵanyn Pýtınniń betine basyp aıtyp tastaǵanyna bárimiz kýá boldyq.
Nesin aıtasyz, qazir Pýtın qandaıda bir halyqaralyq jıyndarǵa qatyssa, sútke tıgen mysyqtaı súmireıip qaıtatyn boldy.
Ásheıide ózine qarsy kelgendi kekep-muqap, tarpyp-tistep otyratyn Pýtındi sabasyna túsirgen Ýkrana áskerine myń alǵys!
Endi týmaı jatyp, týa shókken «Gaz odaǵyna» qaıta oralsaq. Qolyna túsken zattyn zamatta qarýǵa aınaldyryp, aınalasyndaǵy elderdi bopsalaýǵa daıyn turatyn Pýtınnen bárin kútýge bolady.
Muny Qazaqstan men Ózbekstan jaqsy biledi. Sondyqtan Pýtınniń qurǵan tuzaǵyna Toqaev pen Mırzıóev túsip qalady degenge kim senedi?
Kremldiń qazaq pen ózbektiń jerin kókteı ótip Qytaıǵa gaz jetkizetin basty elge aınalýyna Qytaı basshysy Sı Szınpın myrzada jol bermesi anyq.
Kim biledi, Pýtın qýlyǵyn asyryp, aspan asty elin gaz qubyrymen shyrmap, Eýropadaǵydaı energetıkalyq shantaj jasaýdy da kókseıtin shyǵar?.. Jalpy, Pýtın men ımperıalyq pıǵylynan áli arylmaǵan Reseıden bárin kútýge bolady.
Biraq aldaǵy kúnin júz jyl ilgeri oılaıtyn Qytaı qanqumar Pýtınniń qaqpanyna túspeıtini anyq. Sondyqtan Pýtınniń Ortalyq Azıanyń jetekshi eki elimen tize qosyp «Gaz odaǵyn» quramyn» degeni qur arman kúıinde qalaıyn dep tur.
Jarty álemniń qojasy bolýdy jatsa da, tursa da armandaıtyn Pýtın álemdik energetıkalyq naryqqa áser etý úshin ne istemedi deısiz?
Pýtın dúnıejúzindegi gaz naryǵyndaǵy basty oıynshy bolý úshin buǵan deıin ózimen taǵdyrlas el Iranmen birge «gaz OPEK-in» qurǵan-dy. Órkenıetti elderdiń qyspaǵyna ushyraǵan qos el jańa uıymnyń bas keńsesin Katar astanasy Dohadaǵy záýlim ǵımarattardyń birinen ashqany da esimizde. Bolǵan-bitkeni osy.
Atalǵan uıymnyń álemdik gaz naryǵyna yqpal etip, tektonıkalyq ózgerister jasapty degen estigen de, kórgende de emespiz. Pýtınniń osydaı jarymjan ıdeıalary arada birshama ýaqyt ótkennen keıin umyt bolatynyn jaqsy biletin Toqaev pen Mırzıóev oǵan bir aýyzdan «joq» dep jaýap qatty.
Nurlan JUMAHAN
