Farmasevtıkalyq bızneste jasandy ıntellektti qoldaný máseleleri qarastyrylǵan jáne jasandy ıntellektti óndiristik prosester men olardyń aqparattyq qaýipsizdigi turǵysynan kásiporyndardy damytýdyń basqa fýnksıalaryna biriktirý barysynda alynǵan negizgi perspektıvalary anyqtalǵan.

Qoǵamdyq damýdyń zamanaýı kezeńinde jasandy ıntellekt Qazaqstanda jáne basqa elderde ındýstrıalyq-ınnovasıalyq serpilistiń, aqparattyq-tehnologıalyq izdenisterdiń basym baǵyttarynyń biri jáne katalızatory bolyp sanalady sonymen qatar jańa dáýirdiń ("Indýstrıa 4.0") ózindik ındıkatory retinde tanylady [1]. Bul turaqty zertteýler men tehnologıalyq sheshimderdi kóptegen halyqaralyq jáne otandyq digital-korporasıalar jıi bastaıtyndyǵyna baılanysty, bul jasandy ıntellektti ekonomıkanyń ártúrli salalaryna, sonyń ishinde densaýlyq saqtaý salasyna jáne, árıne, farmasevtıkaǵa engizýge múmkindik beredi [2].

Farmasevtıka salasy erekshe sala bolyp tabylady, óıtkeni ol densaýlyq saqtaý men medısınaǵa qatysty áleýmettik suranystardy oryndaýǵa jáne hımıa men bıotehnologıa sıaqty salalarmen janama túrde korrelásıalaýǵa arnalǵan [3]. Sonymen qatar, farmasevtıkada, T. E. Morozova, E. N. Hoseva, O. A. Vartanova, S. M. Rykova dál atap ótkendeı, erekshe jaýapkershilikti eskerý qajet, ol qatelikter, dálsizdikter men konvensıalardyń aldyn alýǵa jáne alyp tastaýǵa negizdelgen belgisizdik faktorynyń bolýyn boljaıdy, ony ınovasıalyq ozyq tehnologıalar jaǵdaıynda ǵana ónerkásiptik kólemde qamtamasyz etýge bolady, olardyń biri qazirgi ýaqytta jasandy ıntellekt boldy [4]. K.V. Balakınniń osy sala úshin mańyzdylyǵyn dáleldeıtin birlesken avtorlarmen pikirine silteme jasaý kerek, olar bul sala úshin jańa býynnyń ǵylymı-tehnıkalyq ınovasıalary, sondaı-aq dárilik jáne ózge de medısınalyq preparattardyń, ásirese synı jaǵdaılarda (COVID-19 pandemıasynyń mysalynda) tıimdi jáne jyldam shyǵarylýyn qamtamasyz etýge arnalǵan smart-tehnologıalar sıaqty komponentterdiń mańyzdylyǵy dáleldenedi [5]. Aıta ketý kerek, qazirgi ýaqytta búkil álemde farmasevtıkalyq kompanıalar jasandy ıntellekt negizinde ár túrli quraldardy belsendi qoldanady [6].

Jasandy ıntellekt (JI) adamnyń minez-qulqyna elikteıtin mashınalar týraly ǵylym retinde kórinedi [7]. Jasandy ıntellekt óz qyzmetin arnaıy algorıtmderdiń kómegimen júzege asyrady jáne tereń mashınalyq oqytý múmkindikterimen biriktiriledi, bul kún saıyn kóptegen farmasevtıkalyq derekterdi jasaýǵa múmkindik beredi. Jasandy ıntellekt artyqshylyqtarǵa da, problemalarǵa da ákeledi.

Aqparattyq qaýipsizdiktiń negizgi máseleleri qazirgi zamanǵy AKT jáne jasandy ıntellektti belsendi paıdalanýǵa negizdelgen jahandyq sıfrlandyrýdan týyndaıtyn aqparattyq táýekeldermen baılanysty. Aqparattyq qaýipsizdik máselelerine jatatyndar: medısınalyq jáne qoǵamdyq qaýymdastyqtardyń jańa tehnologıalarǵa senimsizdigi; kóptegen farmasevtıkalyq jetkizýshilerdiń ıntegrasıalyq baǵdarlamalyq jasaqtamany paıdalanýǵa daıyn emestigi; kóptegen farmasevtıkalyq kompanıalardyń búdjetin shekteý jáne t.b. [8]. Belgilengen jáne basqa máselelerdi sheshý úshin ártúrli sheshimderdi tez jáne dál qabyldaýǵa kómektesetin jasandy ıntellekt jaǵdaıynda qaýipsizdikti baǵalaý men qamtamasyz etýge arnalǵan senimdi jáne avtomattandyrylǵan quraldary qajet.

Farmasevtıkada aqparattyq qaýipsizdik úshin jasandy ıntellektti qoldaný perspektıvalary, bizdiń oıymyzsha, farmasevtıkalyq kompanıalar úlken derekter bazalar men boljamdy analıtıka quraldarynyń máselelerin sheshýge múmkindik beretin avtomattandyrylǵan aqparattyq prosesterdi engizý qajet ekenin kóbirek túsinetindigine negizdelgen. Sondaı-aq, kóptegen iri farmasevtıkalyq kompanıalardyń mysalynda jasandy ıntellekt olardyń bıznesin ózgertip qana qoımaı, aqparattyq jáne kıberqaýipsizdik salasynda da belsendi qoldanylatynyn atap ótken jón. Olardy qoldanýdyń negizgi mysaldaryn atap óteıik: jelilik trafıkte aýytqýlardy anyqtaý; zıandy baǵdarlamalardy anyqtaý jáne olardy jikteý; paıdalanýshylardy taný jáne olarǵa qol jetkizýdi baqylaýdy ornatý; CNNS RNNS men GNNS ádisteri jáne olardy júıeli túrde biriktirý; fıshıngtik elektrondyq poshtany anyqtaý; paıdalanýshylardyń minez-qulqyn baǵalaý jáne ishki qaýipterdi anyqtaý; RNN kómegimen qosymshalardyń bastapqy kodyn óńdeý; táýlik boıy monıtorıń jáne basqalar [9]. Olardy paıdalaný farmasevtıkalyq kompanıalarǵa týyndaıtyn yqtımal qaýipterge tezirek jáne belsendi jaýap berýge, sonymen qatar kompanıalardyń aqparattyq júıelerine kiretin qupıa derekterdi qorǵaýǵa múmkindik beredi.

Osylaısha, farmasevtıkada jasandy ıntellektti qoldanýdyń máseleleri men perspektıvalaryn bile otyryp, bıznes pen memleket úshin de, farmasevtıkalyq qyzmetterdi paıdalanatyn adamdardy zamanaýı kıberqylmyskerlerden qorǵaý úshin de úlken artyqshylyqtar alýǵa bolatyndyǵyn atap ótýge bolady. Qazirgi zamanǵy jasandy ıntellekt fýnksıalary (keń derekter bazalaryn baqylaý, táýekelderdi sandyq jáne sapalyq baǵalaý jáne basqalar) farmakompanıalardyń óndiristik jáne komersıalyq qyzmetiniń búkil ómirlik sıkli boıy qaýipsizdikti qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Intellektýaldy ıntellektti aqparattyq jáne kıberqaýipsizdik ekojúıesine ıntegrasıalaý sharttaryndaǵy farmakompanıalardyń uzaq merzimdi artyqshylyqtaryna mynalar jatady: JI-tiń erekshe qabiletteri arqyly derekterdi jaqsyraq qorǵaý; eń názik shabýyldardy belgileý, barlyq oqıǵalarǵa jaýap berý múmkindigi; jaýap berý jáne anyqtaý sıkliniń ýaqytyn azaıtý arqyly ýaqytty únemdeýdiń ósýi; táýekelderdi saldaryn azaıtý boıynsha analıtıkalyq sheshimder qabyldaýdy jedeldetý arqyly olardy tez arada baǵalaý; qaýipsizdik hattamalaryna kompanıanyń brend bedelin qorǵaý jáne senimdiliktiń artýy; klıentter men qyzmetkerlerdiń qanaǵattaný deńgeıin kóterý; básekelestik artyqshylyqtardy arttyrý jáne t.b.

Dıdar BITMANOV, İskerlik ákimshilik doktory

Ádebıetter:

1. Iskýsstvennyı ıntellekt ı sıfrovye fabrıkı: kak vnedráútsá elementy Indýstrıı 4.0 na kazahstanskıh predprıatıah. https://primeminister.kz/ru/news/reviews/iskusstvennyy-intellekt-i-cifrovye-fabriki-kak-vnedryayutsya-elementy-industrii-4-0-na-kazahstanskih-predpriyatiyah


2. Kımadze M.I., Kondratov S.Iý. Trendy ı perspektıvy prımenenıa ıskýsstvennogo ıntellekta v organızasıı farmasevtıcheskogo dela // Ekonomık 2: Tom 11. № 11A. 2011. S. 343-350. DOI:


3. Kontrol bezopasnostı lekarstvennyh sredstv. Praktıcheskıe voprosy farmakonadzora, T. E. Morozova, E. N. Hoseva, O. A. Vartanova, S. M. Rykova. Medısınskoe ınformasıonnoe agentstvo 2014 – 112 c


4. Kýznesov D.A., Korjavyh E.A., Moshkova L.V. Informasıonnaıa bezopasnostfarmasevtıcheskoı organızasıı: podhody k osenke ı protıvodeıstvıý ýgrozam. Vestnık novyh medısınskıh tehnologıı. 2012 https://cyberleninka.ru/article/n/informatsionaya-beopasnost-farmatsevticheskoy-organizatsi-podhody-k-otsenke-i-protivodeystviyu-ugrozam


5. Balakın K.V., Aıgının A.A., Ivashenko A.A. Rossııskaıa farmasevtıcheskaıa otrasl v gorızonte 2030: analıtıcheskıı obzor. Bıofarmasevtıcheskıı klaster «Severnyı». 2021. – 62 s.


6. Wong, C. H., Siah, K. W., & Lo, A. W. (2019a). Estimating Clinical Trial Success Rates and Related Parameters in Oncology. In SSRN Electronic Journal. Elsevier BV. https://ssrn.com/abstract=3355022


7. Býdýshee proıasnáetsá: prognoz razvıtıa sektora medıko-bıologıcheskıh naýk ı zdravoohranenıa na perıod do 2022 goda. – Deloitte Centre for Health Solution, 2017. – 36 s.


8. Pronchev G.V. O problemah ınformasıonnoı bezopasnostı ıspolzovanıa ınformasıonno-kommýnıkasıonnyh tehnologıı ı ıskýsstvennogo ıntellekta v sıfrovom zdravoohranenıı/: Sosıalno-gýmanıtarnye znanıa № 2: 2022 - 100 c


9. Gýsev A.V., Dobrıdnúk S.L. Iskýsstvennyı ıntellekt v medısıne ı zdravoohranenıı // Informasıonnoe obshestvo. 2017. № 4-5. S. 78-93.


10. Artificial Intelligence Market Size, Share & Trends Analysis Report by Solution, By Technology (Deep Learning, Machine Learning, Natural Language Processing, Machine Vision), By End Use, By Region, And Segment Forecasts,

2021-2028. – San Francisco: Grand View Research, 2021. – 125 p.