Bul jaǵdaıdy saıasattanýshy Dosym Satpaev Qazaqstan múshe bop tabylatyn Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń naǵyz synalyp jatqan kezi dep baǵalaıdy. Ol ne bolatyn bolady, ne bolmaıtyn bolady.
Saıasattanýshynyń aıtýynsha, Qazaqstan úshin qazir eń tıimsizi — Reseımen aradaǵy odaq.
«Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq Qazaqstandy ekonomıkalyq, sonymen qatar saıası jaǵynan da eteginen tartyp, tómenge súıreýde.
- Osylaı júre bersek, bul odaqtyń basymyzǵa ákep berer náýbeti áli kóp bolady. Óıtkeni Reseı Qazaqstanǵa qaraǵanda ekonomıkalyqtan góri, saıası múddeni kóbirek alǵa qoıady.
Sondyqtan qazir dıplomattar úshin syndarly sát. Jan-jaqqa shapqylatyp, ár nárseni qaıta-qaıta naqtylap otyrý kerek bolyp jatyr. Reseımen aradaǵy odaqtan bólek, Qazaqstan Eýropalyq odaqpen, Qytaımen jáne AQSH-pen barlyq mańyzdy salada áriptesedi.
Sanksıa kúsheıgen soń, bulardyń árqaısysy óz tártibin ornatyp, óktemdik júrgizgisi kele bastaýda. Árıne, olardy basqa shyǵarmas úshin Qazaqstanǵa qareket jasaý kerek.
Múmkin, Orta Azıalyq blok qurý týraly bastamany kóterip jibersek, jaqsy bolar ma edi?..
Ózbekstan prezıdenti Shavkat Mırzıeev onsyz da eki alaqanyn ysqylap muny qalap otyr. Temirdi qyzǵan kezde soq demekshi, aımaqtyq ekonomıkalyq sol blokty quryp jiberý kerek sekildi.
Ne úshin deısizder me? Qytaıǵa, Reseıge, Eýropalyq odaq pen AQSH-qa qatysty óz múddemizdi qorǵap qalý úshin. Iaǵnı, oıymyzdy ashyq aıtatyn kez keldi. Ol úshin osyndaı alańqaı kerek bizge.
Mysaly, Aleksandr Lýkashenko oıyn ashyq aıtady. Onysy durys. Ol Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń óz eline tıimsiz ekenin arakidik aıtyp otyrady. Al Qazaqstan dıplomatıalyq deńgeıde bul rette lám-mım dep tis jarǵan emes. El ishinde, óz aramyzda ǵalymdar, sarapshylar bul máseleni kóteredi ǵoı. Biraq ol jetkiliksiz. Muny elder arasynda aıtatyn ýaqyt kep qaldy.
Ras, jyl ótken saıyn shyǵynǵa ushyrap, narazylyq kúsheıip keledi. Belarýs Reseıdiń óz bylyǵyna odaqtastaryn ábden batyryp jatqanyn jaqsy túsinýde.
- Tipti, RF prezıdenti Pýtınniń kómekshisi Vladıslav Sýrkovtyń geosaıası jalǵyzdyqta qalyp bara jatqandaryn boljaǵan maqalasy da jaryq kórdi. Demek, Reseı de tyǵyryqqa tirelgenin moıyndaýda.
Biraq Qazaqstan men Belarýstan aıyryldym degeni emes, bul Reseıdiń. Ol jalpy, óz odaǵynyń jalǵyzdyǵyn aıtýda. Bul Qazaqstan men Belarýs úshin óte qolaısyz, óıtkeni qos memlekettiń de baılanysty úzgisi kelmeıtin ózge áriptesteri bar. Qazaqstannyń kópvektorly saıasaty qazir jaqsy nátıje berýde. Al Reseı, kerisinshe qalaı áreket qylsa da tyǵyryqqa tirelýde.
Erte bolsyn, kesh bolsyn, bul túrimen Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq kúırep tynady. Tarıhta ol tıimsizdik tanytqan, ózine múshe elderge óte kóp másele týdyrǵan qurylym retinde qalady.
Qalaı degenmen de Reseı yshqynys jasaıdy. Al AQSH sanksıa shylbyryn tarta beredi. Mundaıda olardyń bireýdiń kóńiline qaraýǵa ýaqyty bar dep oılaısyzdar ma? Joq, árıne. «Kúl bolmasań búl bol» deıdi. Olar Qazaqstannyń múddesimen sanasady dep oılaýdyń ózi artyq».
- Ekonomıkalyq turǵyda AQSH Qazaqstan úshin mańyzdy áriptes el emes. Biz Eýropalyq odaqpen, Qytaımen, Reseımen sanasýymyz kerek qazir.
«Eger AQSH-tyń qylyp jatqanyn esepke alsaq, onyń zıanyn bul úsh áriptes elge qaraǵanda Qazaqstan áldeqaıda azyraq shegýde. AQSH-pen munaıgaz salasynda belsendi túrde áriptesemiz. AQSH prezıdenti Donald Tramp kásipker ǵoı. Sondyqtan ol óziniń energetıkalyq transulttyq kompanıalaryn lobbılep, olardyń múddesin únemi qorǵap otyrady. Sondyqtan sanksıa bul salany sharpı qoımaıdy.
Al Qytaımen arada másele óte kóp. AQSH Qytaımen de ekonomıkalyq soǵysty kúsheıtip jatyr. Mundaıda olar daǵdarystyq fazaǵa enip ketýi bek múmkin. Al bul Qazaqstan úshin asa tıimsiz.
Qazaqstan, negizi daǵdarysqa daıyndala berýi kerek qoı. Biz árdaıym fors-major jaǵdaıǵa daıyn bolýymyz kerek. Bárinen ókinishtisi, bizdiń ekonomıkalyq jaǵdaıdy úkimet emes, Qytaı, Reseı jáne Eýropalyq odaqtyń jaıy rettep, baqylaıdy. Oǵan qosa bul arada Federaldyq rezerv júıesiniń sheshimi men munaı baǵasy da úlken ról atqarady.
Sondyqtan osy áriptes eldiń qaısysy túshkirip, tamaǵyn qyrnasa, soǵan daıyn bolýymyz tıis qoı.
Sebebi bir elde esken samal bizde boranǵa aınalyp ketýi múmkin. Sony jaqsy túsinýimiz kerek» — deıdi Satpaev, dep jazady LSM basylymy.
Eske sala ketelik, sońǵy bir aptada Reseıge qarsy AQSH sanksıasynyń kúshine enýine baılanysty rúbl qatty qunsyzdanyp ketti. Osyǵan baılanysty teńge de álsirep, bir apta ishinde bir AQSH dollary 330 teńgeden 380 teńgege qymbattady.
AQSH dollarynyń jyl sońyna deıin 410 teńgege deıin qymbattaýy boljanýda. Al halyqaralyq naryqta munaı baǵasy qazir ósip tur. Mundaıda ulttyq valúta baǵamy turaqty bolýy tıis bolǵan. Biraq kórshiniń kóńiline qarap teńge de qubylyp tur. Ulttyq bank sanksıaǵa baılanysty elimizde ınflásıanyń kúsheıý yqtımaldylyǵyn moıyndap ta qoıdy, ıaǵnı qymbatshylyq qysyp barady bárin qazir.
Kámshat SÁTIEVA
