Kúni keshe Úkimette esep bergen Ermekbaev elimizdegi dinı ahýal týraly taǵy aıtty. Din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń qalaı júrgizilip jatqanyn baıandady. Ol ne deıdi?
Basty másele
Budan buryn «Din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy" ázirlengen-tuǵyn. Ony Nazarbaevpen bekitken. Soǵan sáıkes memleket dinderdiń kanondyq jáne dinı joralǵy máselesine aralaspaıdy, biraq zańdardyń saqtalýyna baqylaý júrgizedi.
Ermekbaev atap ótkendeı, tujyrymdama negizinde zań jobasy ázirlenipti. Onda 12 zań men 3 kodekske shamamen 60-qa jýyq túzetý men tolyqtyrý engizý qarastyrylýda. Negizgi ózgertýler nege qatysty sonda?
– Aıtaıyn. Dinge degen kózqarastaryna qaramastan barlyq azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý; dinı birlestikterdiń qyzmetine qolaıly jáne túsinikti jaǵdaı jasaý; destrýktıvti nasıhattyń kez-kelgen túrlerine tosqaýyl qoıý, – deıdi Ermekbaev.
Budan syrt dinı ekstremızmniń aldyn-alýdyń jańa tásili engizilipti. Tásil degenimiz ne? Bizdińshe, kúres. Ermekbaev ta sony meńzep otyr.
«Úkimet «jalǵan salafızm bizge jat» degen ustanymyn ashyq bildirdi. Keıbir elder úshin bul aǵym laıyqty bolýy múmkin. Biraq bizdiń qoǵam bul aǵymnyń destrýktıvti ekendigi týraly naqty jáne túsinikti baǵdar aldy. Biz tyıym salý jolymen ázirshe júrmedik. Túsindirý jumystaryna basymdyq berýdemiz», – dedi Din isteri mınıstri.
Bilsek, Ermekbaev aıtqan túsindirý jumystary nátıjesin berip jatqandaı. Mınıstrlik aldymen saýalnama júrgizdi. Jurttyń 85 paıyzy teris dinı ıdeıalardy qabyldamaıtynyn aıtqan.
Budan syrt mınıstrlik jat aǵymdardyń jeteginde ketkenderdiń birazyn týra jolǵa túsiripti. Osy kúnge deıin 2500 adam dástúrli dinge senimine qaıta oralǵan.
Teris baǵyttaǵy saıttardy qalaı aýyzdyqtaımyz?
Qazirgi din, onyń ýaǵyzy men nasıhaty qalaı, qandaı jolmen taralady? Halyq dinge qatysty túrli aqparatty qalaı jáne qaıdan alady? Ǵalamtordan.
Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstriniń aıtýynsha, bir ǵana bıylǵy jyly vedomstvo mamandary 3 myńǵa jýyq saıtty taldaǵan. Solardyń 1500-i, (oılap kórińiz 50 paıyzy) zańsyz, anyǵyraq aıtsaq, teris baǵyttaǵy aqparat taratýmen aınalysypty.
«Dinı materıaldardy taratý kanaldaryna turaqty túrde saraptama júrgizip turamyz. Internette zańǵa qaıshy áreket etetin kontentter ashylyp, anyqtalyp, jumysy toqtatylyp jatyr qazirgi kúni», – dedi Ermekbaev.
Dinniń tońyn aınaldyryp, teris baǵyttaǵy aqparat taratýmen aınalysatyn saıttardyń tynysy taryla túspek aldaǵy ýaqytta. Ermekbaevtyń sózine qaraǵanda, qazir Bas prokýratýra men Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrligi kúsh jumyldyrǵan «Kıberbaqylaý» jobasy iske qosylǵan. Sonyń aıasynda arnaıy saıt ashylypty. Sonyń nátıjesinde endigi jerde arandatatyn, teris pıǵyldaǵy dinı saıttardy anyqtaý jeńildeı túsedi.
Kúmándi uıymdardyń maqsaty qandaı?
Árıne, jıynda jalǵyz Ermekbaev sóılegen joq. Úkimet saǵatynda depýtat Máýlen Áshimbaev asa mańyzdy máseleni ortaǵa saldy. «Balalardy kúmándi dinı uıymǵa tartqandardy qatań jazalaý kerek» dedi ol.
Negizinde, Din mınıstrligi muny baıaǵydan aıtyp júr. Áshimbaevtyń pikiri osy máseleni ózektendire túsken sıaqty. Aıtýynsha, Qazaqstanda 30 myńǵa jýyq balanyń dinı saýatyn ashatyn 1 myńnan asa bilim berý ortalyǵy bar eken.
«Olar túrlishe atalady. Keıde ınternet deıdi. Keıde qor deıdi. Keıde jazǵy lagerge aınalyp ketedi. Soraqysy, jaýapty organdar bul uıymdardyń kópshiligi ne istep, ne tyndyryp júrgenin bilmeıdi. Baqylamaıdy. Bas prokýratýranyń málimetinshe, bulardyń qatarynda kúmándi uıymdar bar. Kúmándi uıymdardyń maqsaty qandaı? Balany destrýktıvti dinı aǵymdardyń qaqpanyna túsirý. Osy sebepti balany bala jasynan dinı uıymnyń qataryna tartqandar, qosqandar úshin jazany kúsheıtý kerek», – dedi Áshimbaev.
Depýtattyń aıtýynsha, munyń bir joly din salasyn búge-shigesine deıin biletin bilikti mamandar daıyndaý ári olardy jumyspen qamtý.
Dintanýshyǵa jumys bar ma?
Osy jıynda sóz alǵan Bilim jáne ǵylym vıse-mınıstri Ashat Aımaǵambetov din salasyndaǵy taǵy bir túıtkildiń shetin shyǵardy.
Aıtýynsha, Qazaqstanda dintanýshylardy jumyspen qamtý qıyn.
«Biraq qamtýǵa tyrysyp jatyrmyz. Bıyl 200-den astam oryn osy mamandyqqa bólindi. Jyl saıyn memlekettik tapsyrystyń sanyn arttyrýǵa tyrysyp jatqan jaıymyz bar. Búginde eldegi alty JOO-da osy baǵyt boıynsha mamandar daıarlanýda. Jalpy sany 1046 adamdy quraıdy» dedi Saǵadıevtiń orynbasary.
Ermekbaev kimderge arqa súıeıdi?
Ermekbaev budan buryn da aıtqan. Eldegi dinı máselelerdi retteýde dinı birlestiktermen qoıan-qoltyqtasyp jumys isteımiz dep. Úkimet saǵatynda osy pikirin keńinen tarqatyp ótti.
«Bular (dinı birlestikterdi aıtady, – red.) bizdiń áriptesimiz. Bularǵa arqa súıeımiz. Biraq súzgiden ótedi. Eń senimdileri iriktelinip alynady. Eki talabymyz bar. Alǵashqysy, dindi saıasılandyrmaýy kerek. Keıingisi basqa ustanymdaǵylardy aıyptamaýy qajet», – mınıstr.
Jıynda zaıyrlylyq máselesi taǵy kóterildi. Zaıyrlylyq ateızm be?
«Joq, qaıtalap aıtaıyn bul ekeýiniń úsh qaınasa sorpasy qosylmaıdy» dedi dál osy jıynda Ermekbaev.
Biraq bir másele bar. Dinı qaǵıdalardy sózbe sóz, jolma jol oryndaıtyn keıbireýler dinı qaǵıdalardy zaıyrlylyq prınsıpinen joǵary qoıyp otyr.
«Bul memleketke qaýip. Shıelenistiń kózi. Bizde dinı aýdıtorıa bar. Solar teris aǵymdardyń yqpalynan saqtaý kerek», – dedi mınıstr.
Ermekbaev osy arada dinge qatysty birqatar qyzyqty málimetpen bólise ketti. Aıtýynsha, el azamattarynyń shamamen 10 paıyzy ózderin ateıs nemese agnostık dep sanaıdy eken. Halyqtyń 75 paıyzy ózderin Qudaıǵa senýshiler qataryna jatqyzady, biraq dinı joralǵylardy turaqty ustanbaıdy. Al dindarlardyń 16 paıyzǵa jýyǵy barlyq dinı joralǵylardy ustanady.
«Bastysy dinı fanatımzge jol bermeý qajet. Munyń arty radıkalızmge ulasady. Másele — tek dinı saýatsyzdyqta emes, dinı bilim tıisti tárbıe men saıası saýattylyqpen baılanysta bolýy kerek", — dep atap ótti mınıstr.
Ekpeden bas tartqandarǵa jaza kúsheıe me?
Ekpeden bas tartqan ata-analardyń máselesin Ermekbaev birazdan beri aıtyp keledi. Úkimet saǵatynda osy másele sóz bolyp, Densaýlyq saqtaý vıse-mınıstri Alekseı Soı buǵan qatysty qandaı sheshim qabyldanǵanyn aıtty.
Budan bylaı ekpeden bas tartqan qazaqstandyqtar osynyń sebebinen syrqattanyp qalsa, emdelý aqysyn qaltasynan tóleıdi. Anyǵy, buǵan qatysty sheshim áli qabyldanǵan joq. Biraq qarastyrylyp jatyr.
Soı bul rette radıkaldy dinı aǵym ókilderiniń ekpe jasaýdan bas tartatynyn da tilge tıek etti.
"Biz ol boıynsha din ókilderimen, osy toptardyń ishinen, ekpeniń zıandyǵy týraly aıtyp júrgen adamdardy taýyp, olarmen jumys jasap jatyrmyz"", – dedi ol.
Ekpe salý máselesi men dinı qaǵıdattardyń arasyndaǵy qaıshylyqtyń saldarynan sońǵy jyldary elimizde ekpeden bas tartý jaǵdaıy jıilegen. Mundaı belsendilik batys óńirlerde keńinen tarap, jalpy sany 80 paıyzdan asqan. Atyraý oblysynda ekpeden bas tartqandar 88,9%, Aqtóbe oblysynda – 87,9%, Batys Qazaqstan oblysynda − 89,3% quraǵan. Dinı kózqarastar boıynsha ekpeden bas tartýdyń eń joǵary kórsetkishi Ońtústik Qazaqstan oblysynda tirkelip, 71,3% quraǵan.
Ekpeden bas tartýdyń negizgi sebepteriniń ishinde dinı kózqarastyń úlesi − 42 paıyz eken.
Budan bylaı...
Elimizdiń barlyq óńirinde dinı rásimder birkelki ótkiziletin bolady. Bul da — Din isteri mınıstriniń bastamasy.
«Sońǵy kezde óńirlerde bir maǵynaly rásimderdi ımamdar ártúrli atqarady degen shaǵym kóbeıip ketti. Sondyqtan, biz QMDB-men rásimderdi birizdendirý kerek degen kelisimge keldik. Bul — dogmalyq, kanondyq másele, sondyqtan biz bul máseleniń mazmunyna aralaspaı, múftıatqa usynys berdik. Taıaýda múftıat janaza shyǵarý boıynsha kitap shyǵardy, ony barlyq óńirge taratyp berdi", — dedi Ermekbaev.
Din isteri mınıstrligi sonymen qatar ımamdardyń biliktilik deńgeıin arttyrýdy kózdep otyr. Vedomstvo basshysynyń atap ótkenindeı, osy maqsatta "Nur Múbárák" ýnıversıtetiniń bazasynda ekstremızmniń aldyn alý salasynda qaıta daıarlaý ınstıtýty qurylǵan. Osy ınstıtýtta bıyl 40 ımam jáne teolog-maman qaıta daıarlaýdan ótken. Kelesi jyly olardyń sany 100-ge jetpek.
Dýman BYQAI
